references
300 C Z Ę Ś Ć
III
„narzeczem”. Większości z nas wydaje się, że świetnie radzimy sobie z jego odbiorem. Tymczasem już na początku lat 60. Jerzy Płażewski skłaniał się do twierdzenia, iż mimo nieustannego obcowania z filmem tylko niewielka część widzów „umie bawić się w film”:
Powstaje nowa świadomość zbiorowa. Tłumy wszystkich kontynentów nabywają wspólnych odruchów psychicznych, standaryzują swoje gusty i chwytają się pewnych obiegowych ideałów z siłą i przekonaniem, które porównać się nie dają z rewolucyjnym oddziaływaniem wynalazku druku sprzed pięciuset laty. Szkoda, że świadomość ta wykuwa się najczęściej na oślep, w mrokach najkompletniejszej ignorancji, jako wypadkowa działania cynicznej interesowności producenta i naiwnej gotowości widza. Wobec masowości i przystępności kina słuszne jest niestety twierdzenie, że pr ze c ię t ny w id z k i now y ma g or s z y g u s t niż przeciętny bywalec koncertów, wystaw plastycznych czy sal teatralnych. Ubolewamy codziennie nad olbrzymim zainteresowaniem dla filmowej lichoty, ubolewamy codziennie nad brakiem powodzenia arcydzieł kinematografii. „Film bywa głupim i banalnym – biadał przed trzydziestu laty Irzykowski. – Ale niekoniecznie musi być takim, bo głupota i banalność bynajmniej nie tkwią w jego istocie”. Tak jest rzeczywiście i tej nadziei nie wolno się wyzbyć6.
Jeśliby zastąpić „film” określeniem „kultura audiowizualna” – słowa Płażewskiego sprzed ponad pół wieku zabrzmiałyby zadziwiająco aktualnie. Zresztą, uwagi znakomitego teoretyka i krytyka filmowego nawet w ich pierwotnym kształcie zdają się celnie charakteryzować zjawisko w jego późniejszej o ponad pół stulecia wersji. Wszak również i dzisiaj żyjemy w świecie „masowości i przystępności” kina, ale także w warunkach nierównie większej masowości filmu i filmopodobnych tekstów kultury w ogóle. „Cyniczna interesowność producenta” i „naiwna gotowość widza” nie stały się zjawiskami historycznymi, gigantyczne umasowienie obiegu tekstów kultury audiowizualnej tylko zwielokrotniło rolę tych kategorii. Współcześnie nie odnoszą się one jednak tylko do dzieła kinematograficznego – obejmują zarówno
6
J. Płażewski, Język filmu, Książka i Wiedza, Warszawa 1961, s. 7.