Misja UNESCO

UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury) powstało 16 listopada 1945 roku na mocy podpisanego Aktu Konstytucyjnego, w preambule do którego czytamy, że ponieważ wojny rodzą się w umysłach ludzi, również w ich umysłach powinny być zwalczane. W roku zakończenia II Wojny Światowej stwierdzenie to nie dziwiło. Doświadczenia totalitaryzmów zmieniły nastawienie państw do kwestii wojny i pokoju – również tych, które jeszcze nie tak dawno uważały, że jedynie zasada zachowania status quo gwarantuje utrzymanie stabilizacji i rozwoju w świecie. Dla pokolenia wychowanego w pierwszej połowie XX w. stało się oczywiste, że ideologia totalitarna oraz populizm są zagrożeniem dla pokoju. Przeciwwagą dla świata będącego zakładnikiem równowagi sił stała się wizja świata opartego na współpracy międzynarodowej.

UNESCO jest organizacją multilateralną koordynującą działania służące rozwojowi międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej oraz naukowej. Tworząc standardy współpracy poprzez ustanawianie prawa międzynarodowego w wymienionych dziedzinach oraz mobilizując społeczność międzynarodową dla wspólnych działań, realizuje cele polityki, którą nazwalibyśmy dzisiaj public diplomacy. Wychodząc z założenia, że pokój to nie tylko stan braku wojny, Organizacja aktywnie zabiega o rozwijanie kultury pokoju w świecie. Wymaga to zaangażowania ze strony państw, współpracy różnych instytucji i wdrożenia programów, ale przede wszystkim zaangażowania ludzi, którzy są wolni od uprzedzeń, chęci rewanżu i nie powoduje nimi strach, lecz międzyludzka solidarność. Zakładając również, że pokój jest wyborem, który opiera się na poszanowaniu odmienności i nie jest możliwy bez dialogu, UNESCO stało się promotorem dialogu pomiędzy narodami i cywilizacjami. Organizacja wspiera wymianę doświadczeń, której celem jest trwały rozwój, oparty na założeniu, że kolejne pokolenia będą mogły korzystać z dziedzictwa, które jest udziałem współczesnych ludzi.

Aktywizacja rządów państw oraz społeczności lokalnych dla idei ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego, współpracy w dziedzinie nauki i edukacji oraz tworzenia społeczeństwa informacyjnego to jedne z podstawowych celów UNESCO. Ochronie dziedzictwa kulturowego służą uchwalane w drodze negocjacji międzyrządowych akty normatywne oraz liczne programy, stymulujące międzynarodową współpracę w dziedzinie kultury. Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga, 1954), Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Paryż, 1972), Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Paryż, 2003) i Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (Paryż, 2005) są podstawowymi instrumentami kształtującymi politykę poszczególnych państw w zakresie dziedzictwa kulturowego. Są także punktem odniesienia dla działań sektora obywatelskiego. Jako umowy międzynarodowe generują szeroką współpracę na poziomie rządów, środowisk eksperckich i społeczności lokalnych.

W dziedzinie kultury organizacji przyświecają trzy strategiczne cele:

• wypracowywanie i wdrażanie norm prawnych, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony dziedzictwa kulturowego
• ochrona różnorodności kulturowej i budowanie dialogu między kulturami i cywilizacjami w oparciu o poszanowanie praw człowieka i demokrację.
• wzmocnienie związków pomiędzy kulturą a rozwojem poprzez upowszechnianie dobrych praktyk i wymianę doświadczeń, na przykład w zakresie polityki kulturalnej.

Równie ważne dla UNESCO są działania w dziedzinie edukacji. Ich celem jest uświadamianie, że prawo do edukacji jest podstawowym prawem człowieka. Pokrewnym celem jest poprawa jakości edukacji oraz wspieranie doświadczeń, innowacyjności i dialogu. W dziedzinie edukacji program Edukacja dla Wszystkich (Education for All) jest od 1990 (daty Światowej Konferencji w Jomtien) głównym programem edukacyjnym UNESCO. W roku 2000, podsumowując dziesięciolecie realizacji programu na Światowym Forum Edukacyjnym w Dakarze, stwierdzono że mimo postępu w wielu dziedzinach, problemy związane z zapewnieniem wszystkim, niezależnie od wieku, płci, rasy i narodowości, dostępu do edukacji na prawdziwie wysokim poziomie, pozostają nadal nierozwiązane. Analiza sytuacji w krajach europejskich wskazuje również na pilną potrzebę nowego zdefiniowania pojęcia kształcenia bazowego, rozwijania kształcenia do aktywnego uczestnictwa w społeczeństwie obywatelskim, podejmowania wysiłków w celu zapewnienia kształcenia dzieci imigrantów. Ogromną wagę przykłada się również do kształcenia ustawicznego z wykorzystaniem nowych technologii nauczania. Jest to szczególnie ważne w kontekście wyników badań, wskazujących na rosnącą przepaść w przygotowaniu zawodowym dorosłych oraz pogłębiające się zjawisko analfabetyzmu funkcjonalnego. Innym polem działania UNESCO jest współpraca naukowa, która dotyczy zarówno nauk ścisłych, humanistycznych, jak i nauk społecznych. UNESCO nie ustaje również w staraniach aby zapewnić równy dostęp do informacji we wszystkich krajach członkowskich. Organizacja zrzesza obecnie 194 państwa członkowskie oraz 12 państw stowarzyszonych.

W swojej misji UNESCO aktywnie włączyło się w realizację Milenijnych Celów Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (2000–2015):

• zmniejszenia o połowę liczby ludności, żyjącej w skrajnym ubóstwie do roku 2015
• zapewnienia powszechnej i podstawowej edukacji we wszystkich krajach do 2015 roku
• zlikwidowania do 2005 roku różnić w dostępie do edukacji podstawowej i średniej pomiędzy płciami.
• pomocy przy wdrażaniu narodowych strategii dla trwałego rozwoju do 2005 roku, by umożliwić odwrócenie do 2015 roku dotychczasowej tendencji niszczącej eksploatacji środowiska.

Jako najbardziej interaktywna agenda Narodów Zjednoczonych, UNESCO wniosło istotny wkład w formułowanie założeń ogłoszonej przez ONZ we wrześniu 2015 r. Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, kładąc szczególny nacisk na:

• wysoką jakość edukacji i edukację włączającą jako fundamenty zrównoważonego rozwoju
• równość płci i wzmocnienie pozycji kobiet jako warunku zrównoważonego rozwoju i pokoju na świecie.
• ochronę dziedzictwa kulturowego i przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi i przenoszeniu własności dóbr kultury
• inwestowanie w młodzież, zapewnienie jej dostępu do wysokiej jakości edukacji, i w ten sposób zapobieganie postawom ekstremistycznym i konfrontacyjnym
• znaczenie wolności słowa oraz dostępu do informacji i wiedzy jako fundamentu zrównoważonego rozwoju

Agenda 2030 nadała nowy impuls działaniom UNESCO na poziomie globalnym, regionalnym i krajowym. Przyznaje priorytetowe znaczenie wysokiej jakości edukacji włączającej na wszystkich poziomach oraz umożliwieniu wszystkim uczenia się przez całe życie (Cel 4). Jej zapisy są także przełomowe dla uznania rosnącego znaczenia nauki, technologii i innowacji (STI) na rzecz zrównoważonego rozwoju (Cel 9). Agenda stawia ambitne cele w obszarach ochrony zasobów słodkiej wody (Cel 6), bioróżnorodności (Cel 15), ochrony oceanów (Cel 14) i zmian klimatycznych (Cel 13), które stanowią priorytety w działalności UNESCO. Podkreśla rolę publicznego dostępu do informacji i bezpieczeństwa dziennikarzy w zwiększaniu możliwości rozwojowych i promowaniu dobrych rządów i praworządności (Cel 16). Promuje kulturę, uznając ją za kluczowy czynnik zrównoważonego rozwoju. Podkreśla wartość tworzenia integracyjnych, bezpiecznych, odpornych na skutki katastrof zrównoważonych miast, wiążąc realizację tego Celu z zadaniami w zakresie ochrony dziedzictwa naturalnego i kulturalnego (Cel 11), a także odzyskiwania i zwrotu skradzionych dóbr (Cel 16), co odnosi się także do nielegalnego handlu dobrami kultury. Wspiera wizję sprawiedliwych, pokojowych, włączających społeczeństw, uznających wartość wiedzy, dziedzictwa i różnorodności. Promuje prawa człowieka i kładzie duży nacisk na równość płci (Cel 5).

Angażując się bezpośrednio w realizację 9 spośród 17 Celów Agendy 2030, UNESCO poprzez całą swoją działalność wspiera także osiąganie pozostałych Celów Agendy, w tym przede wszystkim Celu 1 (Wyeliminować ubóstwo we wszelkich jego formach, na całym świecie), poprzez promocję powszechnego dostępu do edukacji dla wszystkich oraz rozwoju kompetencji zawodowych, dających możliwość zdobycia lepszej pracy i podniesienia standardu życia, promocję wykorzystywania nauki i technologii do przeciwdziałania biedzie i zapewnienia rozwoju zrównoważonego, wspieranie rozwoju wolnych mediów i dostępu do informacji oraz budowanie świadomości społecznej i odporności na skutki katastrof naturalnych. UNESCO przyczynia się także do zmniejszania nierówności rozwojowych pomiędzy krajami i w obrębie poszczególnych krajów (Cel 10), poprzez swoją pracę na rzecz upowszechnienia wysokiej jakości edukacji na wszystkich poziomach, zmniejszania nierówności w dostępie do nauki i wiedzy pomiędzy krajami i wewnątrz nich, wyeliminowania wykluczenia cyfrowego i zapewnienia inkluzywności wszystkich polityk rozwojowych oraz poszanowania różnorodności kulturowej.

Promując integracyjne podejście do realizacji dziewięciu Celów Agendy 2030, UNESCO skupia się na środkach ich realizacji przedstawionych w Celu 17., takich jak: mobilizowanie dodatkowych zasobów finansowych dla krajów rozwijających się; wspieranie współpracy na linii Południe-Południe i Północ-Południe-Południe we wszystkich obszarach kompetencji Organizacji, promowanie współpracy międzynarodowej i dostępu do nauki, technologii i innowacji, wspieranie rozwoju kompetencji i budowania potencjału rozwojowego, jak również spójności politycznej i instytucjonalnej oraz partnerstwa wielostronnego.

W swoich wysiłkach dla realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju UNESCO ściśle współpracuje z pozostałymi agendami Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także z organizacjami rządowymi i pozarządowymi oraz innymi partnerami z sektora publicznego i prywatnego.