Kalendarium historii UNESCO
16 listopada 1945 r. został podpisany Akt Konstytucyjny UNESCO. Jego sygnatariuszami byli uczestnicy konferencji założycielskiej UNESCO (Conference for the establishment of the United Nations Educational and Cultural Organization), która odbyła się w Londynie, w dniach 1-16 listopada 1945 roku. Akt Konstytucyjny podpisało 37 krajów, w tym Polska. Wszedł on w życie rok później, 4 listopada 1946, po ratyfikowaniu go przez 20 krajów. Organizacja powstała na mocy międzyrządowego porozumienia, jako wyspecjalizowana agenda Narodów Zjednoczonych, na podstawie artykułu 57 Karty Narodów Zjednoczonych.
12 października 1946 r. W Paryżu, na Sorbonie kończy obrady pierwsza sesja Konferencji Generalnej UNESCO, której przewodniczy Francuz Léon Blum. Konferencja decyduje o utworzeniu centrum informacyjnego, zbierającego dane na temat rozmiarów pomocy potrzebnej krajom zdewastowanym w wyniku działań II wojny światowej. Konferencja inauguruje także międzynarodowy program edukacji na rzecz wzajemnego zrozumienia.
1946. Angielski biolog, Julian Huxley, który odegrał wiodącą rolę w powstaniu Organizacji, zostaje wybrany pierwszym Dyrektorem Generalnym UNESCO na lata 1946 - 1948.
1948. UNESCO rekomenduje krajom członkowskim ustanowienie bezpłatnej, obowiązkowej powszechnej edukacji podstawowej. W roku 1950 UNESCO rozpoczyna kampanię na rzecz upowszechnienia obowiązkowego wykształcenia na poziomie podstawowym, wspierając kraje członkowskie i zachęcając je, by w działaniach edukacyjnych brały pod uwagę dwa priorytety Organizacji: równy dla wszystkich dostęp do edukacji i działanie na rzecz międzynarowego porozumienia.
1948. Ukazuje się pierwszy tom Studiów Zagranicznych (Studies Abroad) – publikacji, wyszczególniającej tysiące dostępnych na świecic stypendiów i programów wymiany naukowej.
180 studentów otrzymuje stypendia w ramach programu odbudowy.
1948. Meksykański polityk i pisarz, Jaime Torres Bodet zostaje wybrany na stanowisko Dyrektora Generalnego UNESCO na lata 1948 – 1952. Wcześniej przewodniczył delegacji meksykańskiej na konferencję w Londynie, na której Organizację powołano do życia.
1949. UNESCO inauguruje program walki z rasizmem, opracowany we współpracy z wybitnymi intelektualistami, wśród których znaleźli się Claude Lévi-Strauss, Alva Myrdal, Alfred Métraux, Michel Leiris, oraz przyjmuje pierwszą „Deklarację o Rasizmie”, odmawiającą teorii rasy wszelkich naukowych podstaw. Jest to pierwsza z serii deklaracji, poprzedzających przyjęcie w 1978 roku „Deklaracji UNESCO o rasizmie i przesądach rasowych”. Na program złożyły się ponadto liczne publikacje, wystawy i wykłady dla młodzieży. W 1956 roku, w wyniku potępienia przez UNESCO Apartheidu, Południowa Afryka opuściła Organizację.
1950. UNESCO inauguruje program edukacyjny dla dzieci uchodźców palestyńskich, realizowany w ramach działań Agendy Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UN Relief and Works Agency).
1952. W związku z rezygnacją Jaime Torresa Bodeta, nowym Dyrektorem Generalnym UNESCO zostaje amerykański nauczyciel akademicki, Jon Wilkinson Taylor.
6 września 1952. W Genewie przyjęta zostaje, opracowana przez UNESCO, „Powszechna konwencja o prawach autorskich”, wprowadzająca zasadę wielostronnej ochrony i wzajemnego respektowania tych praw przez kraje będące sygnatariuszami Konwencji i zakazująca dyskryminowania praw autorów zagranicznych.
1953. Zainaugurowany zostaje program Sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO (ASPnet), mający na celu wspieranie nowatorskich działań w dziedzinie edukacji na rzecz rozwoju współpracy międzynarodowej i wzajemnego zrozumienia. W 2014 roku sieć zrzesza 9900 placówek edukacyjnych w 180 krajach, począwszy od przedszkoli, poprzez szkoły wszystkich szczebli, aż po instytucje kształcenia nauczycieli.
1952. Amerykanin Luter Evans, od 1949 roku sprawujący funkcję Przewodniczącego Rady Wykonawczej, wybrany zostaje Dyrektorem Generalnym UNESCO na lata 1952 – 1958.
14 maja 1954. W Hadze przyjęta zostaje „Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego” – pierwszy akt prawa międzynarodowego, poświęcony wyłącznie ochronie dziedzictwa kulturowego, zagrożonego w wyniku konfliktów zbrojnych.
29 września 1954. Podpisana zostaje umowa o wspólnym przedsięwzięciu pod auspicjami UNESCO - powołaniu do życia Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) w Genewie. Umowa wchodzi w życie w lipcu 1953 r., po podpisaniu jej przez 12 krajów. Organizacja, skupiająca obecnie dwadzieścia państw, w tym od 1991 roku Polskę, jest największym na świecie ośrodkiem badawczym fizyki cząstek elementarnych i struktury materii, skupiającym naukowców z ok. 500 instytucji z całego świata. 10 września 2008 r. uruchomiony tam został największy na świecie akcelerator cząstek: Wielki Zderzacz Hadronów.
1956. Republika Południowej Afryki występuje z UNESCO, zarzucając Organizacji, że niektóre z jej publikacji stanowią próbę ingerowania w „wewnętrzne problemy rasowe” tego kraju. Republika Południowej Afryki ponownie przystąpi do UNESCO w 1994 roku, podczas prezydentury Nelsona Mandeli.
1958. Włoch Vittorino Veronese, poprzedni wieloletni Przewodniczący Rady Wykonawczej, zostaje wybrany na Dyrektora Generalnego UNESCO. Zrezygnuje z tej funkcji w 1961 roku, z powodów zdrowotnych.
3 listopada 1958. Otwarta zostaje nowa, stała siedziba UNESCO w Paryżu, przy Place de Fontenoy, gdzie Organizacja mieści się do dziś. Projektantami niezwykle nowoczesnego na ówczesne czasy budynku byli Amerykanin Marcel Breuer, Włoch Pier-Luigi Nervi oraz Francuz Bernard Zehrfuss.
1960. Na wniosek rządów Egiptu i Sudanu, które zwróciły się o pomoc do UNESCO w ratowaniu liczących 3000 lat pomników i świątyń starożytnej Nubii, którym groziło zatopienie w związku z budową Tamy Asuańskiej, w Egipcie zainaugurowana zostaje Kampania na rzecz Nubii. W ramach realizowanego przez 20 lat projektu z udziałem ekspertów i ekip technicznych z 40 krajów, 22 kompleksy zabytków architektonicznych zostają przeniesione w nowe, bezpieczne miejsce. Sukces tej wielkiej, bezprecedensowej kampanii stał się inspiracją do prac nad przyjętą w 1972 roku Konwencją UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego oraz do tworzenia Listy Światowego Dziedzictwa, na którą w 1979 roku wpisane zostały także obiekty uratowane w ramach Kampanii.
1960. Do UNESCO przystepuje 17 państw afrykańskich: Gwinea, Benin, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Mali, Madagaskar, Senegal, Niger, Republika Środkowej Afryki, Kamerun, Nigeria, Burkina Faso, Somalia, Gabon, Togo, Demokratyczna Republika Kongo i Czad.
Czerwiec 1960. Utworzona zostaje Międzyrządowa Komisja Oceanograficzna (IOC), która w tym samym roku organizuje Międzynarodową Ekspedycję na Ocean Indyjski. Komisja koordynuje międzynarodowe programy w zakresie badań mórz i oceanów, zrównoważonego rozwoju, kontroli przeobrażeń i ochrony środowiska morskiego, wykorzystania przestrzeni i zasobów morskich, wymiany danych i technologii, konwencji i regulacji prawnych, a w skali regionalnej - w zakresie rozwoju systemów wczesnego ostrzegania przed tsunami w regionie Pacyfiku, północno-wschodniego Atlantyku, Karaibów i Morza Śródziemnego. Jako organizacja międzyrządowa IOC ma na celu stymulowanie i koordynowanie współpracy krajów na morzach i oceanach.
1961. Zainaugurowana zostaje Kolekcji UNESCO Tradycyjnej Muzyki Świata. Przy jej tworzeniu, z Organizacją współpracowali francuski etnomuzykolog Alain Daniélou (1907-1994) oraz Międzynarodowa Rada Muzyki – niezależna organizacja pozarządowa, utworzona w 1949 roku jako ciało doradcze UNESCO. Na kolekcję składa się ponad sto pionierskich nagrań tradycyjnej muzyki z całego świata, w większości powstałych in situ. Tworzona w latach 1961 do 2003 kolekcja jest świadectwem ogromnej różnorodności twórczości muzycznej, a także roli, jaką muzyka odgrywa w życiu ludzi, niezależnie od ich miejsca zamieszkania.
1962. Francuz René Maheu zostaje wybrany Dyrektorem Generalnym UNESCO, którą to funkcję sprawował będzie przez okres 12 lat. Z UNESCO związany był od 1946 roku, piastując kolejno funkcje Kierownika Sekcji Swobodnego Przepływu Informacji, Szefa Biura Dyrektora Generalnego, Zastępcy Dyrektora Generalnego oraz p. o. Dyrektora Generalnego.
1964. Zainaugurowany zostaje projekt Powszechnej Historii Afryki, mający na celu możliwie najbardziej pieczołowitą rekonstrukcję historii tego kontynentu i tworzony z perspektywy Afryki, a więc wolny od uprzedzeń rasowych, związanych z okresem kolonizacji i handlu niewolnikami, Dwa pierwsze tomy opublikowane zostały w 1980 roku, a do roku 2014 – wydano wszystkie osiem tomów, które przetłumaczone zostały na 16 języków, w tym trzy afrykańskie.
1 listopada 1965. Wdrożony zostaje System Ostrzegania przez Tsunami w regionie Pacyfiku (TWSP), zaakceptowany wcześniej przez Międzyrządową Komisję Oceanograficzną (IOC), a przyjęty ostatecznie do realizacji w listopadzie 1965 r. W tym samym roku powstają: Międzyrządowa Grupa Koordynacyjna do spraw Systemu Ostrzegania i Łagodzenia Skutków Tsunami na Pacyfiku (ICG/PTWS), mająca na celu wspieranie krajów członkowskich we wdrażaniu skutecznych metod ostrzegania i przeciwstawiania się tsunami. W roku 2005 powstały: Międzyrządowa Grupa Koordynacyjna do spraw Systemu Wczesnego Ostrzegania i Łagodzenia Skutków Tsuami na Oceanie Indyjskim (ICG/IOTWS), Międzyrządowa Grupa Koordynacyjna do spraw Systemu Wczesnego Ostrzegania i Łagodzenia Skutków Tsunami na Północy, we wschodnich rejonach Atlantyku, na Morzu Śródziemnym i powiązanych morzach (ICG/NEAMTWS), oraz Międzyrządowa Grupa Koordynacyjna do spraw Systemu Wczesnego Ostrzegania przed Tsunami i innymi Zagrożeniami Przybrzeżnymi w rejonie Morza Karaibskiego i w przyległych regionach.
8 września 1967. Zainaugurowany zostaje Eksperymentalny Światowy Program Alfabetyzacji (EWLP), w wyniku decyzji podjętej na Pierwszym Światowym Kongresie Ministrów Edukacji dla Przeciwdziałania Alfabetyzmowi, który obradował we wrześniu 1967 r. w Teheranie. W 1967 r. rozpoczyna się realizacja czterech pierwszych projektów w ramach tego programu.
8 września 1967 r. po raz pierwszy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Alfabetyzacji.
14 listopada 1970. UNESCO przyjmuje Konwencję dotyczącą środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury.
1971. Zainaugurowany zostaje programu Człowiek i Biosfera (MAB) – Międzyrządowy Program Naukowy, mający na celu stworzenie bazy naukowej do badań i kształtowania zrównoważonych wzajemnych relacji człowieka i środowiska. Tworzona w ramach programu Światowa Sieć Rezerwatów Biosfery liczy ich obecnie 631 w 119 krajach (2014 r.).
16 listopada 1972. Przyjęta zostaje Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, która wejdzie w życie w 1975 roku, po ratyfikowaniu jej przez 20 państw. Polska ratyfikowała Konwencję 29 czerwca 1976 r.
Komitet Światowego Dziedzictwa zebrał się po raz pierwszy w 1977 roku w Paryżu i rozpoczął tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa. Wpisu 12 pierwszych obiektów dokonano na II sesji w Waszyngtonie w 1978 roku. Były wśród nich dwa obiekty z Polski – zespół staromiejski Krakowa i Kopalnia Soli w Wieliczce. Obecnie na Liście Światowego Dziedzictwa znajduje się 1007 obiektów z 161 krajów.
1974. Senegalczyk Amadou-Mahtar M'Bow, dotychczasowy Zastępca Dyrektora ds. Edukacji, zostaje wybrany Dyrektorem Generalnym UNESCO. Funkcję tę będzie sprawował do roku 1987.
1976. W siedzibie UNESCO w Paryżu zwołana zostaje pierwsza Międzynarodowa Konferencja Ministrów i Urzędników Wyższego Szczebla Odpowiedzialnych za Wychowanie Fizyczne i Sport (MINEPS). Odegra ona istotą rolę w opracowaniu nowatorskiego dokumentu – Międzynarodowej Karty o Wychowaniu Fizycznym i Sporcie, przyjętej w 1978 roku.
1977. Zainaugurowany zostaje Międzynarodowy Fundusz Promocji Kultury, służący promocji kultur narodowych, twórczości artystycznej oraz współpracy regionalnej i międzynarodowej.
28 listopada 1978. UNESCO przyjmuje „Deklarację w sprawie podstawowych zasad dotyczących udziału organów informacji w umacnianiu pokoju i zrozumienia międzynarodowego, w popieraniu praw człowieka i w walce przeciwko rasizmowi i podżeganiu do wojny”.
Październik 1980. Na 21. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO powołana zostaje Międzyrządowa Rada Międzynarodowego Programu Rozwoju Komunikacji (IPDC). Jest to jedyne w systemie Narodów Zjednoczonych wielostronne forum, mające na celu mobilizowanie społeczności międzynarodowej do dyskutowania, promowania i wspierania rozwoju wolnych, pluralistycznych mediów w krajach rozwijających się oraz w krajach będących w okresie przemian społeczno-politycznych.
Lipiec 1981. Powstaje Światowa Federacja Klubów, Centrów i Stowarzyszeń UNESCO. Pierwsze stowarzyszenie założone zostało w 1947 r. w Sendai (Japonia).
6 sierpnia 1982. W Mexico City rozpoczyna obrady Światowa Konferencja na temat Polityki Kulturalnej (MONDIACULT), na której sformułowana zostaje nowa definicja kultury, wskazująca na jej fundamentalne znaczenie dla rozwoju oraz umacniania niepodległości, suwerenności i tożsamości narodów.
1984. Stany Zjednoczone występują z UNESCO. W 1985 roku robią to także Wielka Brytania i Singapur, powodując znaczące uszczuplenie budżetu i ogromne problemy finansowe Organizacji. Wielka Brytania powróci do UNESCO w 1997 roku, Stany Zjednoczone w 2003, a Singapur w 2007.
1987. Hiszpan Federico Mayor zostaje wybrany na Dyrektora Generalnego UNESCO, którą to funkcję będzie sprawował do 1999 roku. Poprzednio, od 1978 roku był Zastępcą Dyrektora Generalnego.
1989. Na 25. sesji Konferencji Generalnej zatwierdzony zostaje program Priorytet Afryka, który staje się podstawą Programu Działań dla Odbudowy Ekonomicznej i Rozwoju Afryki, przyjętego na posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 1986 r. W ramach przyjętej wówczas Specjalnej Inicjatywy Narodów Zjednoczonych dla Afryki, UNESCO zostało agendą wiodącą w trzech dziedzinach: edukacji podstawowej, wykorzystania technologii informacyjnej dla rozwoju oraz komunikacji dla budowy pokoju na świecie.
1989. Podczas 25. sesji Konferencji Generalnej ustanowiona zostaje Nagroda Pokojowa im. Félixa Houphouët-Boigny, przyznawana aktualnie żyjącym osobom lub instytucjom – publicznym lub prywatnym, które wniosły znaczący wkład w promocję, zapewnienie lub podtrzymanie pokoju na świecie. Pierwszymi laureatami Nagrody zostali w 1991 roku Nelson Mandela i Frederik W. De Klerk.
Marzec 1990. Światowa Konferencja Edukacyjna w Jomtien (Tajlandia) inauguruje Program Edukacji dla Wszystkich, a wraz z nim globalny ruch na rzecz powszechnej edukacji podstawowej dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Obradujące dziesięć lat później Światowe Forum Edukacyjne zobowiązuje rządy do osiągnięcia celu powszechnej edukacji podstawowej do roku 2015.
3 maja 1991. Afrykańscy dziennikarze prasowi – uczestnicy zorganizowanego przez UNESCO w Windhoek (Namibia) seminarium na rzecz „Promocji niezależnej i pluralistycznej prasy afrykańskiej”, przyjmują Deklarację, określającą zasady wolności prasy. W 1993 roku Zgromadzenie Ogólne NZ proklamuje 3 maja Dniem Wolności Prasy.
1992. UNESCO inauguruje Program Pamięć Świata, służący ochronie, ratowaniu i udostępnianiu dziedzictwa dokumentacyjnego, w tym przede wszystkim zbiorów archiwalnych i bibliotecznych. Na międzynarodową Listę Programu Pamięć Świata wpisywane są obiekty o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym, rekomendowane do wpisu przez Międzynarodowy Komitet Doradczy, a następnie zatwierdzane przez Dyrektor Generalną UNESCO. Obecnie na Liście tej znajduje się 300 dokumentów; 12 z nich reprezentuje polskie dziedzictwo dokumentacyjne. Oprócz Listy międzynarodowej tworzone są rejestry, gromadzące obiekty o szczególnym znaczeniu dla poszczególnych krajów i regionów. Powstają także opracowania i bazy danych, zawierające m. in. informacje o dziedzictwie zagrożonym i utraconym. Pierwsze posiedzenie Międzynarodowego Komitetu Doradczego odbyło się w 1993 r. w Pułtusku.
1992. Zainaugurowany zostaje program Katedr UNESCO (UNITWIN/UNESCO Chairs Programme), promujący międzynarodową współpracę dla wspierania wymiany wiedzy, badań naukowych, szkoleń oraz współpracy międzynarodowej między uczelniami wyższymi, poprzez tworzenie sieci współpracy naukowej w priorytetowych dla UNESCO dziedzinach, a także promowanie solidarności akademickiej w skali całego świata.
1994. UNESCO inicjuje w Ouidah (Benin) projekt Szlaki Niewolnictwa, którego celem jest lepsze zrozumienie zjawiska niewolnictwa i jego następstw na wszystkich kontynentach, analiza globalnych przemian, zmian społecnych i kulturowych powiązań, będących następstwem tamtego okresu. Program odegrał znaczącą rolę w uznaniu przez Narody Zjednoczone niewolnictwa i handlu niewolnikami za zbrodnie przeciwko ludzkości na obradującej w Durbanie w 2001 r. Światowej Konferencji przeciwko Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i innym Przejawom Nietolerancji.
1996. Ukazuje się pierwsza edycja Atlasu UNESCO Zagrożonych Języków Swiata. Kolejne, uzupełnione wydanie zostanie opublikowane w 2001 roku, a trzecie – poprawione – w 2011 r. Wydanie elektroniczne dostępne jest w portalu UNESCO od 2009 roku w angielskiej, francuskiej i hiszpańskiej wersji językowej.
1997. Ustanowiona zostaje Nagroda UNESCO Wolności Prasy im. Guillermo Cano, przyznawana dorocznie, w Dniu Wolności Prasy (3 maja) osobom lub instytucjom, które mają ogromne zasługi dla obrony i promocji wolności prasy gdziekolwiek na świecie, szczególnie jeśli wiąże się to dla nich z bezpośrednim niebezpieczeństwem.
1998. UNESCO inicjuje projekt stypendiów „Dla Kobiet i Nauki” (L'Oréal-UNESCO Award for Women in Scence) dla wzmocnienia pozycji kobiet w nauce poprzez uhonorowanie młodych, utalentowanych badaczek, których praca i dokonania przyczyniają się do rozwoju nauki. W tym samym roku pierwszymi laureatkami zostają: Grance Aladunni L. Taylor (Nigeria) w dziedzinie biochemii, Myeong Hee,Yu (Korea Południowa) w dziedzinie mikrobiologii, Pascale Cossart (Francja) w dziedzinie bakteriologii oraz Gloria Montenegro (Chile) w dziedzinie botanuki. Począwszy od 2000 r., co roku wyłaniane są laureatki, reprezentujące pięć regionów: Afrykę i Bliski Wschód, Azję i Pacyfik, Europę, Amerykę Łacińską i Karaiby oraz Amerykę Północną.
Polski program „Dla Kobiet i Nauki”, zapoczątkowany w 2001 roku we współpracy z PK ds. UNESCO, był pierwszą krajową edycją konkursu „For Women in Scence” i stał się wzorem dla innych krajów przy tworzeniu rodzimych edycji. Obecnie podobne projekty prowadzone są w niemal 50 krajach.
Styczeń 1998. Powszechna Deklaracja o Genomie Ludzkim i Prawach Człowieka – pierwszy międzynarodowy akt prawny w dziedzinie etyki – opracowana przez UNESCO w 1997 roku, zostaje oficjalnie przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych.
1999. Japończyk Koïchiro Matsuura zostaje wybrany na Dyrektora Generalnego UNESCO. Będzie sprawował tę funkcję do 2009 roku.
Kwiecień 2000. Z udziałem 1100 osób w Dakarze (Senegal) obraduje Światowe Forum Edukacyjne, które u progu nowego tysiąclecia przyjmuje do realizacji Program Działań na rzecz Edukacji dla Wszystkich oraz sześć głównych celów w dziedzinie edukacji, które społeczność międzynarodowa zobowiązuje się osiągnąć do 2015 roku. UNESCO wyznaczone zostaje jako międzynarodowy koordynator tych działań.
Październik 2001. Przyjęta zostaje Konwencja dotycząca podwodnego dziedzictwa kulturalnego, określająca podstawowe zasady ochrony dziedzictwa podwodnego, a także szczegółowe reguły współpracy międy krajami w tej dziedzinie oraz prowadzenia badań w obszarze podwodnego dziedzictwa kulturalnego.
2002. Staraniem rządu egipskiego, we współpracy z UNESCO powstaje nowa biblioteka w Aleksandrii.
1 października 2003. UNESCO przyjmuje Konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, która wejdzie w życie w 2006 roku. Dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości. Polska ratyfikowała Konwencję w 2011 roku.
2005. Po katastrofie wywołanej przez tsunami na Oceanie Indyjskim w 2004 roku – jednej z najtragiczniejszych w skutkach klęsk żywiołowych od początku XX wieku, powołana zostaje do życia Grupa Koordynacyjna do spraw Systemu Wczesnego Ostrzegania i Przeciwdziałania Skutkom Tsunami na Oceanie Indyjskim. Tego samego roku utworzone zostają dwa podobne ciała dla północno-wschodniego Atlantyku, Morza Śródziemnego i powiązanych z nimi mórz, oraz dla Morza Karaibskiego i przyległych regionów.
20 października 2005. UNESCO przyjmuje Konwencję w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, bezpośrednio nawiązującą do treści i ducha wcześniej przyjętych przez UNESCO dokumentów, dotyczących różnorodności kulturowej, w szczególności zaś do Powszechnej Deklaracji o Różnorodności Kulturowej, przyjętej w 2001 r. Polska ratyfikowała Konwencję w 2007 roku.
2009. Bułgarka Irina Bokova, jako pierwsza w historii kobieta, zostaje wybrana Dyrektor Generalną UNESCO. Natychmiast po objęciu funkcji, nowa DG rozpoczyna szeroko zakrojoną reformę Organizacji, którą wzmacnia jeszcze po roku 2012, gdy sytuacja finansowa UNESCO staje się wyjątkowo trudna po zawieszeniu przez Stany Zjednoczone wpłaty składek członkowskich.
21 kwietnia 2009. UNESCO wraz z 32 instytucjami partnerskimi inauguruje Światową Bibliotekę Cyfrową – portal internetowy, udostępniający bezpłatnie unikatowe niejednokrotnie materiały z zasobów bibliotek i archiwów z całego świata. W portalu znaleźć można rękopisy, mapy, unikatowe książki, nagrania, druki i fotografie.
24–26 wrzesnia 2009. W Monzie (Włochy) obraduje Pierwsze Światowe Forum Przemysłów Kultury.
16 lutego 2010. Po tragicznym w skutkach trzęsieniu ziemi, które 12 stycznia na Haiti zabiło 230 tysiecy ludzi, a kolejnych 500 tysięcy pozbawiło dachu nad głową, UNESCO decyduje o utworzeniu Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego do spraw Kultury Haitańskiej, którego nazwę zmieniono później na Komitet Koordynacyjny do spraw Ratowania Dziedzictwa Kulturowego Haiti. Na swoim pierwszym posiedzeniu 7-8 lipca 2010 w siedzibie UNESCO w Paryżu, Komitet przyjmuje plan działań dla ratowania tej kultury.
27-29 września 2010. UNESCO, we współpracy z Federacją Rosyjską organizuje w Moskwie pierwszą w dziejach Światową Konferencję na temat Edukacji Wczesnodziecięcej, z udziałem około 1000 uczestników ze 101 krajów członkowskich.
26 maja 2011. UNESCO organizuje Forum Wysokiego Szczebla z udziałem Sekretarza Generalnego Narodów Zjednoczonych, Ban Ki-moona, amerykańskiej Sekretarz Stanu Hilary Rodham Clinton, Premiera Bangladeszu Sheikha Hasina oraz Premiera Mali Cissé Mariam Kaïdama Sidibé. Forum podejmuje decyzję w sprawie nowej międzynarodowej inicjatywy „Globalnego partnerstwa na rzecz edukacji dziewcząt i kobiet”.
Październik 2011. Do UNESCO przyjęte zostają Południowy Sudan i Palestyna. Przyjęcie Palestyny w drodze głosowania powoduje wstrzymanie wpłat składek członkowskich do UNESCO przez USA, wynoszących 80 milionów dolarów, a więc 22 procent całego budżetu Organizacji.
12 grudnia 2011. UNESCO w partnerstwie z Nokią organizuje Pierwszy Tydzień Edukacji Mobilnej (MLW), poświęcony wykorzystaniu technologii mobilnych w realizacji celów Edukacji dla Wszystkich (EFA).
12 kwietnia 2012. Rada zrzeszająca kierownictwo najwyższego szczebla wszystkich organów Narodów Zjednoczonych przyjmuje „Plan działań w sprawie bezpieczeństwa dziennikarzy oraz kwestii bezkarności za zbrodnie popełniane na dziennikarzach”. Plan jest rezultatem procesu rozpoczętego w 2010 roku na wniosek Międzyrządowej Rady Międzynarodowego Programu Rozwoju Komunikacji (IPDC).
24 lipca 2012. W ramach kampani, rozpoczętej przez UNESCO w kwietniu 2012, Komitet Światowego Dziedzictwa ustanawia Specjalny Fundusz na rzecz ratowania miejsc Światowego Dziedzictwa w Mali, przede wszystkin tych położonych na północy kraju. Timbuktu – siedziba prestiżowego Uniwersytetu Koranicznego Sankore, a także wielu innych szkół koranicznych – było w XV i XVI wieku intelektualną i duchową stolicą, centrum nauki islamu, promieniującym na całą Afrykę. Podczas konfliktu zbrojnego, który wybuchł w tym kraju w 2012 roku, czternaście spośród szesnastu mauzoleów w Timbuktu, wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa, zostało zniszczonych. Manuskrypty z Mali, których część pochodzi w XIII wieku, to unikatowa kolekcja dokumentująca historię nie tylko Afryki, ale całej ludzkości. Jednak spośród 40000 tych rękopisów, przechowywanych w Ahmed Baba Institute, 4000 zostały już utracone. Niektóre spalono lub skradziono, ponad 10000 ocalałych jest w w bardzo złym stanie. Lokalnej społeczności udało się potajemnie wywieźć część manuskryptów do Bamako.
Wrzesień 2012. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych inicjuje Globalną Inicjatywę „Edukacja przede Wszystkim” (GEFI). Inicjatywa odzwierciedla propagowaną od zawsze przez UNESCO ideę, że to edukacja stanowi najlepszą drogę do świata bez obszarów biedy i plagi chorób, do zamożnego, rozwijającego się w sposób zrównoważony społeczeństwa świadomych i odpowiedzialnych obywateli. UNESCO odegrało wiodącą rolę w opracowywaniu Globalnej Inicjatywy, udzielając także gościny jej Sekretariatowi. Dyrektor Generalna UNESCO, Irina Bokova przyjęła funkcję Sekretarz Wykonawczej Komitetu Sterującego Wysokiego Szczebla, powołanego do opracowania założeń i realizacji Inicjatywy.
Luty 2013. W stolicy Jordanii, Ammanie przyjęty zostaje Plan Działan UNESCO dla ratowania dziedzictwa kulturowego Syrii, narażonego na zniszczenie podczas trwającego w tym kraju od marca 2011 r. konfliktu zbrojnego. Plan zawiera trzyletni projekt ratunkowy, mający na celu zapobieganie zniszczeniom i utracie dziedzictwa kultuowego, przygotowanie planu działań priorytetowych na okres po zakończeniu konfliktu, a także zaplanowanie krótko- i długoterminowych działań, zapewaniających powrót do normalności i przywrócenie ładu społecznego po wyniszczającej wojnie. Od czasu wybuchu konfliktu, UNESCO podejmuje wiele działań służących ochronie dziedzictwa kulturowego tego kraju, a także wspierających uchodźców syryjskich oraz kraje udzielające im gościny – Irak, Jordanię i Liban.
Kwiecień 2013. UNESCO przyjmuje politykę Otwartego Dostępu (Open Access), umożliwiając bezpłatny publiczny dostęp do tysięcy swoich publikacji. Otwarty Dostęp umożliwia także publiczny wgląd w pracę organizacji, a zainteresowanym – możliwość zangażowania się w jej działalność.
12 czerwca 2013. Na 67. sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych Dyrektor Generalna UNESCO, Irina Bokova, wzywa do uwzględnienia kultury w Agendzie Rozwojowej po 2015 roku, zwracając uwagę na to, że w Milenijnych Celach Rozwoju została ona całkowicie pominięta. 5 maja 2014 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych podkreśla kluczową rolę kultury w realizacji Agendy Rozwojowej po 2015 roku.
1 lutego 2014. W Berlinie odbywa się pierwsze posiedzenie, usytuowanego przy UNESCO Komitetu Doradczego ds. Nauki przy Sekretarzu Generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zadaniem Komitetu jest wzmocnienie współpracy między społecznością naukową a decydentami w celu wypracowania strategii rozwojowych, opartych na silnych naukowych podstawach, biorących pod uwagę potrzeby zarówno społeczne, jak indywidualne i kierujących się zasadami zrównoważonego rozwoju i sprawiedliwości.
30 września 2014. UNESCO wzywa społeczność międzynarodową do podjęcia wspólnych wysiłków dla ratowania dziedzictwa kulturowego Iraku. Organizacja domaga się od Rady Bezpieczeństwa ONZ przyjęcia rezolucji, potępiającej wszelkie próby handlu i wywozu dóbr kultury z Iraku i Syrii. 9 sierpnia 2014 Dyrektor Generalna UNESCO wezwała do natychmiastowej ochrony różnorodności kulturowej Iraku, a 17 lipca 2014 r., staraniem UNESCO, na specjalnym posiedzeniu ekspertów i partnerów zainaugurowano Plan Działań dla Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Iraku.
10 listopada 2014 r., w Światowym Dniu Nauki dla Pokoju i Rozwoju, UNESCO inauguruje działalność Światowej Biblioteki Naukowej (WLoS), oferującej bezpłatny dostęp online do setek artykułów naukowych, redagowanych i ocenianych wzajemnie przez uczestników, zawierających bogaty materiał ilustracyjny – zdjęciowy i filmowy, umożliwiający łatwiejsze zrozumienie zagadnień naukowych poruszanych w tekstach. Biblioteka pełni także funkcję forum społecznościowego, za pośrednictwem którego uczestnicy mogą brać udział w dyskusjach, tworzyć grupy zainteresowań i nawiązywać kontakty zawodowe.
Kalendarium ważnych wydarzeń w historii UNESCO przygotowano w 2015 r. z okazji 70-lecia UNESCO.