Kultura

Dziedzictwo kulturalne (cultural heritage/patrimoine culturel) jest pojęciem, które obejmuje coraz szerszy zakres. Zgodnie z Aktem Konstytucyjnym UNESCO, jednym z celów Organizacji jest ochrona „spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki (...)”. Działalność UNESCO w tej dziedzinie przejawiała się w różnych formach. Obecnie dziedzictwo kulturalne w UNESCO umownie dzieli się na dziedzictwo materialne, na które składają się zabytki nieruchome (w tym światowe dziedzictwo) i ruchome oraz dziedzictwo niematerialne, przekazywane przede wszystkim za pomocą przekazu ustnego i tradycji. Zabytki piśmiennictwa są przedmiotem programu Pamięć Świata.

W ciągu dziesięcioleci powstało szereg aktów normatywnych – konwencji i zaleceń – mających na celu wzmocnienie ochrony dziedzictwa kulturalnego na szczeblu krajowym i w ramach współpracy państw. Organizacja ma w swym dorobku wiele akcji ratowania zabytków. UNESCO zasłynęła w latach 60. spektakularną akcją ratowania zabytków starożytnej Nubii, którym groziło zatopienie wodami Nilu wskutek budowy zapory w Assuanie. Była to pierwsza z realizowanych w latach 1960–2000 „kampanii międzynarodowych” UNESCO. Środki pochodziły częściowo od rządu Egiptu, częściowo ze zbiórki.

Dziedzictwo kulturowe jest uważane za ważny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego, środek poszukiwania dróg porozumienia w regionach dotkniętych konfliktami na tle etnicznym lub religijnym oraz za wyraz różnorodności kulturowej krajów i regionów świata.

Jedną ze statutowych form działalności UNESCO jest tworzenie standardów i norm międzynarodowych. Normy międzynarodowe mogą być przyjęte w postaci konwencji, rekomendacji (zaleceń) lub deklaracji. Zalecenia stanowią zbiór wskazań. Organizacja zachęca państwa członkowskie, by uwzględniły te wskazania w ustawodawstwie krajowym. Konwencja, po ratyfikowaniu, jest dokumentem o wiążącej mocy prawnej dla Państwa Strony.

Istnieje sześć konwencji UNESCO dotyczących ochrony dziedzictwa kulturalnego:

1. Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga, 1954) wraz z Pierwszym (z 1954 r.) i Drugim Protokołem (z 1999 r.). Polska ratyfikowała Konwencję Haską i Pierwszy Protokół w 1956 r., Drugi Protokół w 2011 r.
2. Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury (Paryż, 1970). Polska ratyfikowała Konwencję w 1974 r.
3. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Paryż, 1972). Polska ratyfikowała Konwencję w 1976 r.
4. Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego (Paryż, 2001). Polska ratyfikowała Konwencję w 2021 r.
5. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Paryż, 2003). Polska ratyfikowała Konwencję w 2011 r.
6. Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (Paryż, 2005). Polska ratyfikowała Konwencję w 2007 r.

Na 32. sesji Konferencji Generalnej w 2003 r. został przyjęty tekst Deklaracji UNESCO dotyczącej świadomego niszczenia dóbr kultury.

Na 35. sesji Konferencji Generalnej w 2011 r. zostało przyjęte Zalecenie UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego.