Niemcy

Katedra w Akwizgranie

(Kryt. I, II, IV, VI / 1978)

Budowa kaplicy pałacowej w Akwizgranie rozpoczęła się w czasach panowania Karola Wielkiego, pomiędzy 790 r. i 800 r. Kaplica, położona na planie ośmiokątnym i przekryta kopułą, imituje kościoły wschodniej części Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Została ona wspaniale rozbudowana w średniowieczu.

Katedra w Spirze

(Kryt. II / 1981)

Katedra w Spirze jest jednym z głównych zabytków sztuki Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Czterowieżowy kościół, przekryty dwiema kopułami, ufundowany został przez cesarza Konrada II w 1030 r. Przebudowano ją w końcu XI w. Przez prawie 300 lat katedra w Spirze była miejscem pochówku cesarzy niemieckich.

Rezydencja w Würzburgu wraz z ogrodami pałacowymi i placem

(Kryt. I, IV / 1981, 2010)

Położony w Bawarii barokowy pałac - jeden z największych i najpiękniejszych w Niemczech - powstał pod patronatem dwóch książąt biskupów: Johanna Philippa Franza i Friedricha Karla von Schönborn. Rezydencja została zbudowana i ozdobiona w XVIII wieku przez międzynarodowy zespół architektów pod kierunkiem Balthasara Neumanna. Rzeźbiarze i sztukatorzy przybyli z Włoch, Flandrii i Monachium. Wenecki malarz Giovanni Battista Tiepolo wykonał freski na klatce schodowej i w Sali Cesarskiej. Budowa rezydencji trwała od 1720 do 1744 roku, ale prace nad bogato zdobionymi wnętrzami zakończono dopiero w latach 70. XVIII wieku. Ogrody w stylu barokowym powstawały w latach 1765-1780. Rezydencja stanowi doskonałe świadectwo imponującego życia dworskiego i kulturalnego w XVIII wieku, u schyłku epoki feudalnej. Jednocześnie możliwości jej różnorodnego wykorzystania współcześnie czynią z niej zabytek o ahistorycznym, ponadczasowym charakterze.

W roku 2010 dokonano nieznacznej korekty granic obiektu, wpisanego na Listę światowego dziedzictwa.

Kościół pielgrzymkowy w Wies

(Kryt. I, III / 1983)

Kościół w Wies, cudownie ocalały i malowniczo położony w alpejskiej dolinie, jest dziełem architekta Dominikusa Zimmermanna. Stanowi on arcydzieło bawarskiego rokoko – pełnego przepychu, kolorowego i radosnego.

Pałace Augustusburg i Falkenlust w Brühl

(Kryt. II, IV / 1984)

Pałac Augustusburg, wspaniała rezydencja książąt-arcybiskupów Kolonii, położony w idyllicznym otoczeniu ogrodów oraz pawilon ogrodowy Falkenlust, należą do pierwszych XVIII-wiecznych budowli rokokowych w Niemczech.

Katedra Mariacka i kościół Św. Michała w Hildesheim

(Kryt. I, II, III / 1985)

Kościół Św. Michała został zbudowany w latach 1010-1020, na charakterystycznym dla sztuki ottońskiej w Dolnej Saksonii planie symetrycznym, z dwoma przeciwległymi chórami. Jego wnętrze, a zwłaszcza drewniany sufit i polichromia, brązowe drzwi i kolumna Bernwarda, jak również skarby Katedry Mariackiej, stanowią świadectwo potęgi kościołów romańskich Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Trewir – zabytki rzymskie, katedra Św. Piotra i kościół Mariacki

(Kryt. I, III, IV, VI / 1986)

Położony nad brzegami Mozeli Trewir był kolonią rzymską począwszy od I w. n.e. W następnym stuleciu stał się ważnym ośrodkiem handlowym, a od końca III w. był jedną ze stolic Tetrarchii. Nazywany był „drugim Rzymem”. Ze względu na koncentrację i wysoki poziom artystyczny zachowanych zabytków, Trewir stanowi istotne świadectwo cywilizacji rzymskiej.

Lubeka – miasto hanzeatyckie

(Kryt. IV / 1987)

Lubeka, dawna stolica i „Królowa” Hanzy, została założona w XII w. Do XVI w. stanowiła główny ośrodek handlowy Europy Północnej. Dziś nadal stanowi ważny ośrodek handlu morskiego, głównie z krajami Północy. Mimo strat poniesionych w czasie Drugiej Wojny Światowej, zachował się układ Starego Miasta z domami patrycjuszy z XV i XVI w., budynkami użyteczności publicznej (m.in. słynną warowną ceglaną bramą miejską Holstentor), kościołami i magazynami na sól.

Pałace i zespoły parkowe w Poczdamie i Berlinie

(Kryt. I, II, IV / 1990, 1992, 1999)

Pałace i zespoły parkowe w Poczdamie zajmują obszar 500 ha i obejmują 150 budowli, wzniesionych pomiędzy 1730 r. i 1916 r. Stanowią one artystyczną całość, której unikalny charakter dodatkowo podkreśla eklektyzm. Wraz z pałacami i parkami, położonymi nad brzegami rzeki Haweli i Jeziora Glienicke, zespół ciągnie się aż do dzielnicy Berlin-Zehlendorf. W pałacu Sanssouci, wzniesionym w latach 1745-1757, w czasach panowania Fryderyka II, przebywał Wolter.

Opactwo i klasztor Altenmünster w Lorsch

(Kryt. III, IV / 1991)

Zespół, składający się z opactwa i ze słynnego monumentalnego wejścia „Torhalle”, jest rzadkim świadectwem architektury czasów karolińskich, z doskonale zachowanymi, pochodzącymi z tego samego okresu rzeźbami i malowidłami.

Kopalnie w Rammelsberg, zespół zabytkowy w Goslar i system gospodarowania wodą w regionie Górnego Harzu

(Kryt. I, IV / 1992, 2010)

Goslar, położony w pobliżu kopalni w Rammelsberg, odgrywał znaczącą rolę w Hanzie ze względu na bogate w tym regionie złoża metalu. Pomiędzy X i XII w. Goslar był jednym z głównych ośrodków Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Średniowieczny, doskonale zachowany zespół zabytkowy, składa się z 1500 domów o konstrukcji szkieletowej, zbudowanych pomiędzy XV i XIX w.

Początkowy wpis z 1992 roku, obejmujący kopalnie w Rammelsberg i zespół zabytkowy w Goslar, rozszerzony został w 2010 r. o systemy gospodarowania wodą w Górach Harzu.

Bamberg

(Kryt. II, IV / 1993)

Począwszy od X w. Bamberg stanowił ważny łącznik z krajami słowiańskimi Europy Wschodniej, głównie z Polską i Pomorzem. W okresie świetności, od XII w., architektura Bambergu miała znaczący wpływ na architekturę w Niemczech północnych i na Węgrzech. W końcu XVIII w. Bamberg był głównym ośrodkiem Oświecenia w południowych Niemczech. Mieszkali tam słynni filozofowie i pisarze jak Hegel i E.T.A. Hoffmann.

Opactwo Maulbronn

(Kryt. II, IV / 1993)

Opactwo cysterskie Maulbronn, założone w 1147 r., jest najpełniejszym i najlepiej zachowanym średniowiecznym zespołem klasztornym na północ od Alp. Opactwo otacza mur zewnętrzny, zaś główne budynki zostały wzniesione pomiędzy XII i XVI w. Kościół opacki, zbudowany w przeważającej części w stylu przejściowym między romanizmem i gotykiem, miał decydujący wpływ na rozprzestrzenianie się architektury gotyckiej w Europie Środkowej i Północnej. Niezwykle interesujący jest klasztorny system kanałów nawadniających, odwadniających i zbiorników wodnych.

Kolegiata, zamek i Stare Miasto w Quedlinburgu

(Kryt. IV / 1994)

Quedlinburg, leżący w kraju związkowym Saksonia-Anhalt, był stolicą Świętego Cesarstwa Rzymskiego za czasów panowania saskiej dynastii Ottonów. W średniowieczu stał się dobrze prosperującym ośrodkiem handlowym. Ze względu na ilość i wysoką klasę wykonania domów o konstrukcji szkieletowej, Quedlinburg stanowi cenny przykład średniowiecznego miasta europejskiego. Kolegiata Św. Serwacego jest arcydziełem architektury romańskiej.

Huta żelaza w Völklingen

(Kryt. II, IV / 1994)

Zespół hutniczy w Völklingen, położony w Zagłębiu Saary, góruje nad miastem i zajmuje obszar 6 ha. Jest to jedyna huta w Europie Zachodniej i Ameryce, zbudowana i wyposażona w XIX i XX w., która do dziś pozostała w stanie nienaruszonym. Huta niedawno została zamknięta.

Kopalnia skamielin w Messel

(Kryt. VIII / 1995)

Messel jest najbogatszym na świecie zespołem umożliwiającym poznanie środowiska eocenu, okresu geologicznego rozciągającego się od 57 do 36 mln lat temu. Dostarcza unikalnych informacji o pierwszym stadium rozwoju ssaków, których skamieliny zachowały się w wyjątkowo dobrym stanie, począwszy od w pełni rozczłonkowanych szkieletów, aż do zawartości żołądków żyjących wówczas zwierząt.

Zabytki upamiętniające pobyt Lutra w Eisleben i Wittenberdze

(Kryt. IV, VI / 1996)

Zespół zabytków w Saksonii-Anhalt, związanych z życiem Marcina Lutra i jego współpracownika Melanchtona, obejmuje: dom Melanchtona w Wittenberdze, domy w Eisleben, w których Luter urodził się w 1483 r. i zmarł w 1546 r., pokój w Wittenberdze, w którym mieszkał, kościół w tym mieście oraz kościół zamkowy, na drzwiach którego, 31 października 1517 r., wywiesił swoich słynnych dziewięćdziesiąt pięć tez, inicjując w ten sposób Reformację - nowy okres w historii religijnej i politycznej świata.

Katedra w Kolonii

(Kryt. I, II, VI / 1996)

Budowa katedry w Kolonii, arcydzieła sztuki gotyckiej, rozpoczętej w 1248 r., trwała etapami do roku 1880 r., kiedy została ukończona. W ciągu siedmiu wieków, kolejni budowniczowie wykazywali się tą samą wiarą oraz absolutną wiernością pierwotnym planom. Katedra w Kolonii, niezależnie od wartości, którą stanowi sama w sobie i od znajdujących się wewnątrz arcydzieł, symbolizuje świadectwo siły i ciągłości wiary chrześcijańskiej w Europie.

Budynki Bauhausu w Weimarze i Dessau

(Kryt. I, II, IV / 1996)

W latach 1919–1933 uczelnia artystyczna Bauhaus, mieszcząca się początkowo w Weimarze, a później w Dessau, zrewolucjonizowała koncepcje architektoniczne i estetyczne oraz produkcję. Budynki, wzniesione i wyposażone przez wykładowców uczelni: Waltera Gropiusa, Hannesa Meyera, Laszlo Moholy-Nagy i Wassila Kandinskiego, zainicjowały modernizm, który ukształtował architekturę XX w.

Klasycystyczny Weimar

(Kryt. III, VI / 1998)

Na przełomie XVIII i XIX w. małe miasteczko Weimar, położone w Turyngii, stało się istotnym ośrodkiem kulturalnym, przyciągającym licznych pisarzy i erudytów, w tym Goethego i Schillera. O rozwoju miasta świadczy wysoki poziom artystyczny licznych okolicznych budowli i parków.

Museumsinsel (Wyspa Muzeów) w Berlinie

(Kryt. II, IV / 1999)

Muzeum sztuki jako zjawisko społeczne pochodzi z XVIII w., z epoki Oświecenia. Pięć muzeów tworzących Wyspę Muzeów w Berlinie, wzniesionych w latach 1824-1930, stanowi realizację wizjonerskiego projektu, a także ilustruje rozwój koncepcji muzealnych w XX w. Każde muzeum zostało pomyślane jako organiczny związek z przechowywanymi zbiorami. Wartość zbiorów - świadectwo rozwoju cywilizacji - podkreśla wysoki poziom urbanistyczny i architektoniczny budynków.

Zamek Wartburg

(Kryt. III, VI / 1999)

Zamek Wartburg, harmonijnie wtopiony w otaczający krajobraz leśny, jest „zamkiem idealnym”. Jego pierwotne fragmenty pochodzą z okresu feudalnego, zaś obecny kształt, powstały w wyniku XIX-wiecznych rekonstrukcji, odzwierciedla świetność zamku w okresie potęgi wojskowej i możnowładczej. To właśnie na zamku w Wartburgu, w czasie wygnania, Marcin Luter przetłumaczył na niemiecki Nowy Testament.

Ogrody Dessau-Worlitz

(Kryt. II, IV / 2000)

Ogrody Dessau-Worlitz stanowią cenny przykład koncepcji krajobrazowych i urbanistycznych XVIII-wiecznego Oświecenia. Najróżniejsze elementy ogrodów - unikalne budowle, parki krajobrazowe, ogrody angielskie i nieznacznie przekształcone dla potrzeb estetycznych poletka uprawne, spełniają przykładnie funkcje estetyczne, edukacyjne i gospodarcze.

Wyspa klasztorna Reichenau

(Kryt. III, IV, VI / 2000)

Na wyspie Reichenau na Jeziorze Bodeńskim zachowały się ruiny założonego w 724 r. klasztoru benedyktyńskiego, o silnym oddziaływaniu duchowym, intelektualnym i artystycznym. Kościoły: Mariacki, Św. Marka, Św. Piotra i Pawła oraz Św. Grzegorza, wzniesione głównie pomiędzy IX i XI w., stanowią przegląd wczesnośredniowiecznej architektury klasztornej w Europie Środkowej. Zachowane malowidła ścienne świadczą o wysokim poziomie twórczości artystycznej.

Kompleks przemysłowy kopalni Zollverein w Essen

(Kryt. II, III / 2001)

Krajobraz przemysłowy Zollverein w Renanii-Północnej Westfalii składa się z pełnej infrastruktury historycznego zespołu wydobycia węgla oraz kilku XX-wiecznych zabudowań o wyjątkowym znaczeniu architektonicznym. Stanowi on materialny dowód wysokiego poziomu rozwoju i upadku tej gałęzi przemysłu, kluczowej na przestrzeni ostatnich 150 lat.

Dolina górnego Renu

(Kryt. II, IV, V / 2002)

Licząca 65 km środkowa część doliny górnego Renu, wraz położonymi wzdłuż niej zamkami, zabytkowymi miastami i winnicami, w żywy sposób odzwierciedla długotrwałą ingerencję człowieka w naturalny i urozmaicony krajobraz. Jest on ściśle związany z historią i legendą i od wieków stanowił inspirację dla pisarzy, malarzy i kompozytorów.

Stare Miasta Stralsundu i Wismaru

(Kryt. II, IV / 2002)

W XIV i XV w., leżące nad Bałtykiem średniowieczne miasta Stralsund i Wismar, były ważnymi ośrodkami handlowymi Hanzy. W XVII i XVIII w. znalazły się pod panowaniem szwedzkim i stały się szańcami i ośrodkami administracyjnymi Szwecji na ziemiach niemieckich. Przyczyniły się do rozwoju charakterystycznego w regionie Bałtyku typu budownictwa gotyku ceglanego i związanych z nim technik, czego przykładem jest kilka ceglanych kościołów, ratusz w Stralsund oraz liczne domy mieszkalne, kupieckie i rzemieślnicze, ilustrujące rozwój architektury ceglanej na przestrzeni wieków.

Park Mużakowski/Muskauer Park

(Kryt. I, IV / 2004)

Polska, Niemcy

Park krajobrazowy o powierzchni 559,90 hektarów, rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka, został stworzony przez księcia Hermana von Puckier-Muskaua w latach 1815-1844. Park, harmonijnie wpisany w wiejski krajobraz, zapoczątkował nowe podejście w projektowaniu krajobrazu i wpłynął na rozwój architektury krajobrazu w Europie i Ameryce. Zaprojektowany jako „obraz malowany za pomocą roślin” nie miał nawiązywać do klasycystycznego krajobrazu, wyobrażenia Edenu, utraconej doskonałości, ale wykorzystywał miejscową roślinność do podkreślenia walorów istniejącego krajobrazu. Ten „zintegrowany krajobraz” rozciąga się aż do miasta Muskau, poprzez pasy zieleni tworzące parki miejskie otaczające obszary zabudowane. Miasto stało się w ten sposób jednym z elementów utopijnego krajobrazu. W skład obiektu wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.

Ratusz i posąg Rolanda na rynku w Bremie

(Kryt. III, IV, VI / 2004)

Ratusz i posąg Rolanda na rynku w Bremie, w północno – zachodnich Niemczech stanowią znakomitą wizytówkę systemu miejskiej autonomii i suwerenności obywatelskiej, które rozwinęły się w Świętym Cesarstwie Rzymskim w Europie. Stary gotycki ratusz zbudowany został w XV wieku, wkrótce po przyłączeniu się Bremy do Związku Hanzeatyckiego. Budynek został odnowiony na początku XVII wieku w stylu zwanym wezersko – renesansowym. Nowy ratusz wzniesiono tuż obok starego na początku XX wieku jako część zespołu architektonicznego, który później przetrwał bombardowanie w czasie II Wojny Światowej. Posąg ma 5,5 m wysokości i pochodzi z 1404 roku.

Granice Cesarstwa Rzymskiego

(Kryt. I, II, III, IV, VI / 2005, 2008)

Niemcy, Wielka Brytania, Szkocja

Obiekt obejmuje dwa odcinki linii granicznej, wyznaczającej kres Cesarstwa Rzymskiego w czasie jego największego rozkwitu w II w.n.e., której część jest nazywana "rzymskim limesem". Oba odcinki liczą łącznie 550 km od północnego zachodu Niemiec do Dunaju na południowym wschodzie i zostały wpisane jako rozszerzenie wpisu Wału Hadriana (W. Brytania, 1987). Limes na całej długości liczył 5000 km i przebiegał od wybrzeża Atlantyku na północy Brytanii poprzez Europę do Morza Czarnego, a stamtąd do Morza Czerwonego i przez Afrykę Północną do wybrzeża Atlantyku. Zostały po nim resztki murów, fos, fortów, fortec i wież strażniczych. Część z nich odkryto w trakcie prac archeologicznych, niektóre odbudowano, jeszcze inne zniszczono. Niektóre fragmenty są znane tylko dzięki badaniom terenowym. Zabytki na obszarze wpisanym obejmują pozostałości fortec, murów i fos, ok. 900 wież strażniczych, 60 fortów i domostw zamieszkiwanych przez ludność cywilną, m.in. handlarzy i rzemieślników zaopatrujących wojsko. 

Wpis został rozszerzony w 2008 r. o Mur Antoninusa w Szkocji. Budowę wału broniącego przed najazdami barbarzyńców z północy zlecił cesarz Antoninus Pius (Antonin Pobożny) w 142 roku n.e. Liczący 60 km długości Mur Antoninusa jest najdalej na północny-zachód wysuniętą częścią limesu rzymskiego.

Stare miasto w Ratyzbonie wraz z dzielnicą Stadtamhof

(Kryt. II, III, IV / 2006)

Średniowieczne miasto położone nad rzeką Dunaj w Bawarii, ma wiele cennych budowli, świadczących o jego przeszłości jako centrum handlowego oraz o jego znaczeniu w regionie począwszy od IX w. Na przestrzeni dwóch tysiącleci zachowała się znaczna liczba budowli, w tym zabytki z czasów starożytnego Rzymu, budowle romańskie i gotyckie. Jedenasto- i trzynastowieczna architektura Ratyzbony, obejmująca rynek, ratusz i katedrę, nadal określa charakter miasta cechującego się wysokimi budynkami, ciemnymi, wąskimi uliczkami i grubymi murami obronnymi. Wśród tych budynków znajdują się średniowieczne patrycjuszowskie domy i wieże, duża liczba kościołów i klasztorów, a także Stary Most z XII w. Godne uwagi są też zabytki, które świadczą o bogatej instytucjonalnej i religijnej historii miasta jako jednego z ośrodków Świętego Cesarstwa Rzymskiego, który przeszedł na protestantyzm.

Modernistyczne osiedla mieszkaniowe w Berlinie

(Kryt. II, IV / 2008)

Wpis obejmuje sześć zespołów domów mieszkalnych, będących efektem innowacyjnej polityki mieszkaniowej w latach 1910 do 1933, szczególnie w okresie Republiki Weimarskiej, kiedy miasto Berlin było wzorem nowoczesnych rozwiązań społecznych, politycznych i kulturalnych. Wpisane na Listę osiedla są przykładem reformatorskiego ruchu w budownictwie, który dzięki nowatorskiemu podejściu do planowania przestrzennego i architektury, przyczynił się do poprawy warunków życia ludzi o niskich dochodach. Osiedla są także przykładami nowej typologii w urbanistyce i architekturze, wprowadzającej innowacyjne rozwiązania nie tylko projektowe, ale także techniczne i estetyczne. Wiodącymi twórcami tego ruchu byli Bruno Taut, Martin Wagner i Walter Gropius, którzy wywarli znaczący wpływ na rozwój budownictwa mieszkaniowego na świecie.

Morze Wattowe

(Kryt. VIII, IX, X / 2009, 2014)

Dania, Holandia, Niemcy

Morze Wattowe jest uważane za największy w skali światowej, trwający nieprzerwanie, system mułów i piasków odsłanianych podczas odpływu i zalewanych podczas przypływu. Miejsce wpisane obejmuje chroniony obszar Morza Wattowego należący do Holandii, Park Narodowy Dolnej Saksonii i Park Narodowy Szlezwik-Holsztyn (Niemcy) oraz większą część morskiej strefy ochronnej duńskiego Morza Wattowego. Ten rozległy ekosystem przybrzeżny znajdujący się w środowisku umiarkowanie wilgotnym, na terenie stosunkowo płaskim wytworzył się w wyniku wzajemnego oddziaływania czynników fizycznych i biologicznych. Powstało tu wiele siedlisk przejściowych w rynnach odpływowych, piaszczystych ławicach, podmorskich łąkach, ławicach małż, mierzejach, mulistym dnie, limanach solnych, ujściach rzecznych, plażach i wydmach. Występuje na tym terenie wiele gatunków roślin i zwierząt, w tym ssaki morskie, takie jak foka pospolita, foka szara i morświn pospolity. Jest to jeden z ostatnich naturalnych dużych ekosystemów ukształtowanych w warunkach morskich przypływów i odpływów, gdzie naturalne procesy nadal przebiegają w sposób niemal niezakłócony.

Fabryka obuwia Fagus w Alfeld

(Kryt. II, IV / 2011)

Fabryka Fagus to kompleks składający się z dziesięciu budynków wzniesionych ok. 1910 r. według projektu Waltera Gropiusa, który świadczy o rozwoju architektury modernistycznej i wzornictwa przemysłowego. Budynki są przystosowane do pełnego procesu produkcyjnego, począwszy od przygotowania surowców po produkcję i magazynowanie butów. Wciąż działająca fabryka mieści się w Alfeld an der Leine w Dolnej Saksonii. Poprzez rewolucyjne zastosowanie szkła i estetykę funkcjonalną zapowiada modernizm i szkołę Bauhaus. Kompleks ilustruje ważny etap w rozwoju architektury i wzornictwa przemysłowego w Europie i Ameryce Płn.

Prehistoryczne osady na palach

(Kryt. IV, V / 2011)

Austria, Francja, Niemcy, Słowenia, Szwajcaria, Włochy

Jest to obiekt seryjny obejmujący 111 niewielkich obszarów w Alpach i w okolicy Alp, na terenie których znajdują się pozostałości prehistorycznych osad na palach. Osady powstawały w latach od ok. 5000 – 500 p.n.e. na brzegach jezior i rzek oraz na terenach podmokłych. Prace wykopaliskowe przeprowadzone tylko w niektórych z tych miejsc dostarczyły materiału, pozwalającego odtworzyć obraz życia codziennego na obszarach górskich Europy w czasach epoki brązu i neolitu. Przyniosły także informacje o sposobach oddziaływania ludzi na środowisko. 56 spośród tych miejsc znajduje się w Szwajcarii. Osady reprezentują grupę wyjątkowo dobrze zachowanych, bogatych kulturowo miejsc archeologicznych. Stanowią jedno z najważniejszych źródeł badań nad pierwszymi społecznościami rolniczymi tego regionu.

Opera Margrabiów w Bayreuth

(Kryt. I, IV / 2012)

Obiekt zbudowany w latach 1745-1750 jest arcydziełem barokowej architektury teatralnej. Opera Margrabiów to jedyna w całości zachowana budowla tego typu, gdzie pięciusetosobowa publiczność może doświadczyć przeżyć kulturalnych i akustycznych dokładnie w takiej samej scenerii, jak w czasach barokowej opery dworskiej. Dzieje się tak dzięki zachowaniu oryginalnych materiałów zastosowanych przy budowie sali operowej, tzn. drewna i płótna. Opera została zbudowana na zlecenie Margrabiny Wilhelminy, żony Fryderyka, Margrabiego Brandenburgii-Beyreuth, a zaprojektował ją słynny architekt teatralny Giuseppe Galli Bibiena. Jako opera dworska położona w przestrzeni publicznej, Opera Margrabiów stała się zapowiedzią wielkich dziewiętnastowiecznych teatrów publicznych. Bogato zdobiona, piętrowa, drewniana loża z iluzjonistycznymi malowidłami na płótnie reprezentuje ulotną tradycję architektury ceremonialnej, która służyła w czasie widowisk historycznych i uroczystości dworskich.

Park Wilhelmshöhe

(Kryt. III, IV / 2013)

Monumentalne fontanny w parku Wilhelmshöhe znajdują się na wysokim zboczu, nad którym góruje ogromny pomnik Herkulesa. Założenie parkowe na osi wschód – zachód powstało z inicjatywy landgrafa Hesji-Kassel, Karola w 1689 roku i było rozbudowywane do XIX wieku. Zbiorniki i kanały znajdujące się za Herkulesem zaopatrują w wodę skomplikowany system urządzeń hydro-pneumatycznych, które obsługują ogromny barokowy teatr wodny, grotę, fontanny i liczącą 350 metrów długości Wielką Kaskadę. Poprzeczne kanały i cieki wodne zasilają szereg spektakularnych kaskad i naturalnych spływów oraz przypominającą gejzer Wielką Fontannę, która bije na 50 metrów w górę, a także jezioro oraz zaciszne stawy w ogrodzie romantycznym, który powstał za czasów prawnuka landgrafa – elektora Wilhelma I.

Ogromny park oraz instalacje wodne z górującym nad całością pomnikiem Herkulesa są wyrazem idei absolutyzmu, a cały zespół parkowy jest wybitnym świadectwem estetyki baroku i romantyzmu.

Karoliński westwerk kościoła i „civitas” w Corvey

(Kryt. II, III, IV / 2014)

Obszar wpisany leży nad Wezerą, na obrzeżach miasta Hoxter, gdzie westwerk i civitas zostały wzniesione w latach 822-825. Otoczenie zabytków zostało stosunkowo mało przekształcone. Westwerk jest unikalną budowlą z epoki karolińskiej, która zachowała się do dziś w przeciwieństwie do całego opactwa cesarskiego. Z opactwa pozostały zabytki archeologiczne, częściowo tylko przebadane. Westwerk jest jednym z najwybitniejszych przykładów architektury karolińskiej. Jest to oryginalna budowla z tamtych czasów. Układ architektoniczny i ornamentyka westwerku dobitnie wskazują na rolę, jaką w Imperium Frankijskim odgrywały klasztory cesarskie, szerząc chrześcijaństwo, a także pełniąc funkcje administracyjne i sprawując nadzór nad całym terytorium. Klasztory stanowiły oparcie dla karolińskiego porządku politycznego i kulturowego w całej Europie.

Speicherstadt i dzielnica Kontorhaus wraz z Chilehaus

(Kryt. IV / 2015)

Speicherstadt oraz pobliska dzielnica Kontorhaus to dwa gęsto zabudowane obszary w centrum portowego Hamburga. Dzielnica magazynów portowych Speicherstadt powstała na niewielkich wysepkach na Łabie w latach 1885 – 1927 i po zniszczeniach wojennych została częściowo odbudowana w latach 1949-1967. Ta jedna z największych na świecie, zabytkowa dzielnica magazynów portowych, ma powierzchnię 300 tysięcy metrów kwadratowych. 15 ogromnych hal magazynowych i 6 budynków pomocniczych łączy sieć krótkich kanałów. Dzielnica Kontorhaus z modernistycznym biurowcem Chilehaus zajmuje powierzchnię ponad 5 ha. Znajduje się tu sześć dużych kompleksów biurowych, wybudowanych w latach 1920 – 1940, w których miały siedziby przedsiębiorstwa związane z funkcjonowaniem portu. Wpis ilustruje przemiany wynikające z gwałtownego wzrost handlu międzynarodowego na przełomie XIX i XX wieku. 

Dzieła architektury Le Corbusiera jako wybitny wkład do modernizmu

(Kryt. I, II, VI / 2016)

 Argentyna, Belgia, Francja, Niemcy, Indie, Japonia, Szwajcaria

Wyodrębnienie z twórczości Le Corbusiera siedemnastu dzieł znajdujących się w siedmiu krajach świata ma zaświadczać o stworzeniu nowego języka architektury, całkowicie zrywającego z przeszłością. Budowle zostały wzniesione na przestrzeni pół wieku, w trakcie, jak to nazwał sam Le Corbusier, „żmudnych badań”. Zespół Kapitolu w Czandigarh (Indie), Muzeum Narodowe Sztuki Zachodniej w Tokio (Japonia), Dom Doktora Curutcheta w La Plata (Argentyna) i Jednostka mieszkaniowa (l’Unité d’habitation) w Marsylii (Francja) ilustrują rozwiązania, jakie modernizm wprowadzał w XX w., stawiając sobie za cel wypracowanie nowych technik architektonicznych, które odpowiadałyby zmieniającym się potrzebom społecznym. Osiągnięcia geniuszu twórczego Le Corbusiera świadczą również o procesie umiędzynarodowienia architektury na całym świecie.

Jaskinie i sztuka epoki lodowcowej w Jurze Szwabskiej

(Kryt. III / 2017)

Pierwsi ludzie przybyli do Europy 43 tys. lat temu, w czasie ostatniej epoki lodowcowej. Jura Szwabska, znajdująca się w południowych Niemczech, jest jednym z miejsc, gdzie postanowili się osiedlić. Jaskinie odkryte w latach 80. XIX wieku, odsłoniły przedmioty wykonane od 43 tys. do 33 tys. lat temu. Wśród nich znalazły się wyrzeźbione figurki zwierząt (w tym lwów jaskiniowych, mamutów, koni i bydła), instrumenty muzyczne i przedmioty codziennego użytku. Znaleziono figurki przedstawiające postaci na wpół ludzkie, na wpół zwierzęce, a także figurkę przedstawiającą kobietę. Występują tu najstarsze na świecie przykłady sztuki figuratywnej, rzucające światło na początki rozwoju sztuki.

Katedra w Naumburgu

(Kryt. I, II / 2018)

Katedrę w Naumburgu, mieście położonym we wschodniej części Basenu Turyńskiego, zachęto wznosić w 1028 roku. Jest ona wybitnym przykładem średniowiecznej architektury i sztuki. Jej romańska bryła z  dwoma gotyckimi chórami po bokach ilustruje przemiany stylu od późnego stylu romańskiego do wczesnego gotyku. Chór zachodni, pochodzący z pierwszej połowy XIII w., odzwierciedla zmiany w praktyce religijnej oraz pojawienie się motywów związanych z nauką i przyrodą w sztuce figuratywnej. Chór i posągi naturalnej wielkości fundatorów Katedry są arcydziełami z warsztatu Mistrza Naumburskiego.

Archeologiczny zespół przygraniczny Hedeby i Danevirke

(Kryt. III, IV / 2018)

Stanowisko archeologiczne Hedeby obejmuje ruiny emporium (miasta handlowego) z pozostałością dróg, budynków, cmentarzy i portu z pierwszego tysiąclecia i przełomu tysiącleci. Jest otoczone przez część Danevirke, linię fortyfikacji przecinającą przesmyk Schlezwig, który oddziela Półwysep Jutlandzki od reszty kontynentu europejskiego. Z uwagi na unikalne położenie między Cesarstwem Frankijskim na południu i królestwem duńskim na północy Hedeby stało się ośrodkiem wymiany miedzy kontynentalną Europą i Skandynawią oraz między Morzem Północnym i Bałtykiem. Bogaty i dobrze zachowany materiał archeologiczny ma kluczowe znaczenie dla wiedzy o rozwoju gospodarczym, społecznym i historycznym w Europie w epoce Wikingów.

System gospodarowania wodą w Augsburgu

(Kryt. II, IV / 2019)

System zarządzania wodą w Augsburgu ewoluował od XIV wieku, przechodząc przez kolejne fazy rozwoju. Obejmuje on sieć kanałów, pochodzące z okresu od XV do XVII wieku wieże ciśnień, w których znajdowały się przepompownie, rzeźnię schładzaną wodą, system trzech monumentalnych fontann i elektrownie wodne, które obecnie dostarczają energii odnawialnej. Z powodu wynalazków, które powstały w związku z tym systemem, Augsburg jest miastem pionierskim w dziedzinie hydrauliki.

Region górniczy w Górach Krusznych

(Kryt. II, III, IV / 2019)

Czechy, Niemcy

Góry Kruszne (Erzgebirge/Krušnohoří) to region w południowo-wschodnich Niemczech (Saksonia) i północno-zachodnich Czechach, bogaty w złoża rud metali, które były eksploatowane od średniowiecza. W latach 1460–1560 wydobywano tu najwięcej rudy srebra w Europie. Górnictwo rozwijające się w tym regionie stało się źródłem wielu wynalazków technicznych. Historycznie drugim surowcem pozyskiwanym w tym miejscu była cyna. Pod koniec XIX wieku region stał się ważnym w skali światowej producentem uranu. Górski krajobraz kulturowy kształtował się na przestrzeni ośmiu stuleci, od XII do XX wieku, pod wpływem trwającej nieprzerwanie eksploatacji złóż oraz związanego z nią rozwoju pionierskich systemów gospodarowania wodą, nowatorskich ośrodków obróbki minerałów i hut oraz miast górniczych.

Mathildenhöhe w Darmsztadzie

(Kryt. II, IV / 2021)

Kolonia artystyczna znajdująca się na wzgórzu Mathildenhöhe, w punkcie kulminacyjnym miasta położonego w środkowo-zachodniej części Niemiec, została założona w 1897 r. przez Wielkiego Księcia Hesji, Ernsta Ludwiga, jako ośrodek nowatorskich ruchów, pojawiających się wówczas w architekturze, sztuce i rzemiośle. Budynki są dziełem artystów należących do kolonii i w początkach modernizmu tworzyły eksperymentalne ramy ich życia i twórczości. Kolonia rozbudowywała się w czasie kolejnych wystaw międzynarodowych w 1901, 1904, 1908 i 1914 roku. Dzisiaj stanowi świadectwo początków modernistycznej architektury, urbanistyki i projektowania krajobrazu, które czerpały z ruchu Arts and Crafts i secesji wiedeńskiej. W skład seryjnego dobra światowego dziedzictwa wchodzą 23 komponenty, w tym Wieża weselna (1908), hala wystawowa (1908), las platanów (1833, 1904–1914), rosyjska kaplica św. Marii Magdaleny (1897–1899), staw z liliami, pomnik Gottfrieda Schwaba (1905), pagoda z ogrodem (1914), pawilon ogrodowy „Świątynia łabędzia” (1914), fontanna Ernsta Ludwiga, a także 13 domów i pracowni artystycznych, postawionych na potrzeby kolonii w Darmsztadzie i na wystawy międzynarodowe. Dodatkowy element stanowi zespół trzech domów wybudowanych na wystawę w 1904 roku.

Miejsca związane ze społecznością żydowską w Spirze, Wormacji i Moguncji (w miastach SzUM)

(Kryt. II, III, VI / 2021)

Seryjne dobro światowego dziedzictwa jest związane z dawnymi miastami katedralnymi z czasów Świętego Cesarstwa Rzymskiego w dolinie Górnego Renu – Spirą, Wormacją i Moguncją. W Spirze wpis obejmuje trybunał sprawiedliwości gminy żydowskiej z zabudowaniami synagogi i shul dla kobiet (w jidysz synagoga i miejsce nauki), archeologiczne ruiny jesziwy, dziedziniec i w pełni zachowaną podziemną mykwę o wysokich walorach architektonicznych i budowlanych. W Wormacji wpisany jest zespół synagogalny z synagogą z XII w. odbudowaną in situ po wojnie i shul dla kobiet z XIII w., Dom Rasziego oraz monumentalna mykwa z XII w. W skład dobra światowego dziedzictwa wchodzą również dawne cmentarze żydowskie w Wormacji i Moguncji. Wszystkie cztery elementy seryjnego wpisu w sposób namacalny ukazują początki odrębnej obyczajowości Żydów aszkenazyjskich oraz model rozwoju i osadnictwa społeczności żydowskich w tych trzech miastach (SzUM), zwłaszcza w okresie od XI do XIV w. Budowle i cmentarze stanowiły dla społeczności żydowskiej pierwowzór późniejszych budowli religijnych i cmentarzy w Europie. Akronim SzUM pochodzi od pierwszych liter hebrajskich w nazwie Spiry, Wormacji i Moguncji.

Granice Imperium Rzymskiego – limes w dolnej Germanii

(Kryt. II, III, IV / 2021)

Niemcy, Holandia

Limes przebiega wzdłuż lewego brzegu dolnego Renu na długości około 400 km – od masywu nadreńskiego w Niemczech do wybrzeży Morza Północnego w Holandii. To międzynarodowe dobro światowego dziedzictwa składa się ze 102 elementów, związanych z jednym odcinkiem granic Imperium Rzymskiego, które w II w. n.e. rozciągały się na długości 7500 km na terytorium Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Dobro obejmuje miejsca związane z infrastrukturą wojskową i cywilną, które wyznaczały granice dolnej Germanii od I do V w.n.e. Pozostałości archeologiczne obejmują bazy wojskowe, forty, kazamaty, wieże, tymczasowe obozowiska, drogi, porty, bazę morską, akwedukt i kanał, a także osady cywilne, miasta, cmentarze, sanktuaria, amfiteatr i pałac. Prawie wszystkie pozostałości limesu są częściowo ukryte w ziemi. Ziemia nasączona wodą w dużym stopniu zakonserwowała materiały budowlane i materię organiczną pochodzącą z czasów rzymskich.

Granice Imperium Rzymskiego – limes naddunajski (część zachodnia)

(Kryt. II, III, IV / 2021)

Niemcy, Austria, Słowacja

Część zachodnia limesu obejmuje odcinek o długości około 600 km, biegnący wzdłuż granicy Imperium Rzymskiego wyznaczonej przez Dunaj. Limes naddunajski  był częścią znacznie dłuższej granicy Imperium, która okrążała Morze Śródziemne. Stanowi on świadectwo specyfiki tej części granicy, dzięki wyłonieniu miejsc najbardziej charakterystycznych, takich jak drogi, fortece legionistów i związana z nimi zabudowa, niewielkie forty i tymczasowe obozowiska. Miejsca te są ściśle związane z topografią lokalną.

Wielkie uzdrowiska europejskie

(Kryt. II, III / 2021)

Niemcy, Austria, Belgia, Francja, Włochy, Wielka Brytania, Czechy

Międzynarodowy wpis obejmuje 11 miast w 7 krajach: Bad Ems (Niemcy), Baden-Baden (Niemcy), Bad Kissingen (Niemcy), Bad bei Wien (Austria), Spa (Belgia), Vichy (Francja), Montecatini Terme (Włochy), Bath (W. Brytania), Franciszkowe Łaźnie (Czechy), Karlowe Wary (Czechy) i Mariańskie Łaźnie (Czechy). Wszystkie te miasta są świadectwem szczególnej europejskiej kultury uzdrowiskowej, związanej ze źródłami termalnymi, która rozwijała się od początków XVIII w. do lat 30. XX w., doprowadzając do rozkwitu dużych międzynarodowych uzdrowisk. Wywarły one wpływ na typologię miast rozwijających się wokół zespołów budowli uzdrowiskowych, takich jak kurhaus i kursaal (budynki i sale przeznaczone dla kuracjuszy), przepompownie, pijalnie wód, kolumnady i galerie, służących do czerpania wprost ze źródeł bogactw naturalnych, wykorzystywanych do celów kuracji wodą mineralną. Zabudowa uzdrowiskowa obejmuje także ogrody, miejsca spotkań, kasyna, teatry, hotele i wille oraz charakterystyczną infrastrukturę. Ośrodek uzdrowiskowy zwykle harmonijnie wpisuje się w otoczenie miejskie, w którym przeważają funkcje terapeutyczne i rekreacyjne. Jako całość, uzdrowiska wpisane na Listę światowego dziedzictwa zaświadczają o wymianie idei i wpływów w dziedzinie medycyny, nauki i balneoterapii.

Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy

(Kryt. IX / 2007, 2011, 2017, 2021)

Albania, Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Francja, Hiszpania, Macedonia Północna, Niemcy, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Ukraina, Włochy

Międzynarodowy wpis seryjny, zainicjowany w roku 2007 i następnie trzykrotnie rozszerzany w latach 2011, 2017 i 2021, obejmuje obecnie 94 elementy w 18 krajach, w tym lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Są to ściśle wyznaczone kompleksy leśne na zboczach Połoniny Wetlińskiej, Smereka, w dolinie Terebowca, Górnej Solinki i Wołosatki.

Pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy są znakomitym przykładem zachowanych w stanie nienaruszonym kompleksów leśnych strefy umiarkowanej i jednocześnie najbardziej kompletnych systemów ekologicznych europejskich lasów bukowych. Obszar ten jest także bezcennym rezerwuarem materiału genetycznego nie tylko buków, ale także wielu innych gatunków związanych z tego typu siedliskiem leśnym. Od końca ostatniej epoki lodowcowej, w krótkim okresie zaledwie kilku tysięcy lat, buk europejski rozprzestrzenił się na całym kontynencie z kilku pierwotnie odizolowanych obszarów w Alpach, Karpatach, Górach Dynarskich, Pirenejach i basenie Morza Śródziemnego. Powodzenie tego procesu, który trwa w dalszym ciągu, związane jest z tolerancją buka na różne warunki klimatyczne, geograficzne i fizyczne oraz z jego łatwą adaptacją.

Średniowieczne dziedzictwo żydowskie w Erfurcie

(Kryt. IV / 2023)

Dobro znajdujące się w średniowiecznym centrum historycznym Erfurtu, stolicy Turyngii, obejmuje trzy zabytki: starą synagogę, mykwę i kamienny dom. Zabytki te ilustrują życie lokalnej społeczności żydowskiej i jej współistnienie z chrześcijańską większością w Europie Środkowej w czasach średniowiecza od końca XI do połowy XIV w.

Osady braci morawskich

(Kryt. III, IV / 2015, 2024)

Niemcy, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Stany Zjednoczone

Zespół rezydencjalny Schwerin

(Kryt. IV / 2024)