Kanada
Narodowy Park Historyczny L'Anse aux Meadows
(Kryt. VI / 1978)
Wyspy Nowej Funlandii, położone na samym skraju półwyspu Great Northern, są pozostałością XI-wiecznej osady Wikingów i potwierdzają pierwszą obecność europejską w Ameryce Północnej. Fragmenty budowli o drewnianym szkielecie wypełnionym torfem przypominają ziemianki odnalezione na Grenlandii i Islandii.
Park Narodowy Nahanni
(Kryt. VII, VIII / 1978)
Park, położony wzdłuż South Nahanni River, jednej z najbardziej spektakularnych dzikich rzek Ameryki Północnej, składa się z licznych, głębokich kanionów, wielkich wodospadów oraz z unikalnego zespołu grot krasowych. Stanowi on ostoję licznych gatunków zwierząt, charakterystycznych dla lasów borealnych, m.in. wilków, grizly oraz karibu. Alpejskie środowisko parku zamieszkują również owce Dalla oraz kozły śnieżne.
Regionalny Park Dinozaurów
(Kryt. VII, VIII / 1979)
W parku, położonym w regionie prowincji Alberta, na obszarze pozbawionym roślinności i zniszczonym erozją zwanym „Badlands”, oprócz przepięknych krajobrazów znajdują się także najważniejsze z dotychczas odkrytych skamielin z „ery gadów”, a szczególnie 35 gatunków dinozaurów, liczących sobie 75 mln lat.
SGaang Gwaii (Wyspa Antony)
(Kryt. III / 1981)
Osada Ninstints (Nans Dins) położona jest na małej wyspie na zachodnim brzegu Wysp Królowej Charlotty (Haida Gwaii). Fragmenty domów, wraz z rzeźbionymi palami o charakterze totemicznym i żałobnym, ilustrują sztukę i tryb życia Indian Haida. Miejsce upamiętnia wciąż żywą kulturę Indian Haida oraz ich związki z morzem i lądem, jak również stanowi wizualny klucz do tradycji przekazywanych ustnie.
"Urwisko Bizonów" (Head-Smashed-in Buffalo Jump)
(Kryt. VI / 1981)
W południowo-zachodniej części prowincji Alberta, ślady wytyczonych szlaków, pozostałości obozowiska tubylców oraz kopiec grobowy, w którym znaleziono ogromne ilości szkieletów bizonów, ilustrują zwyczaje praktykowane przez sześć tysiącleci przez ludy zamieszkujące rozległe równiny Ameryki Północnej. Dzięki ich doskonałej znajomości ukształtowania terenu oraz zachowania bizonów, zabijali oni swe ofiary ścigając je w kierunku urwiska, a mięso zwierząt było następnie ćwiartowane w obozowisku na dole.
Park Narodowy Wood Buffalo
(Kryt. VII, IX, X / 1983)
W parku, położonym na równinach środkowo-północnej Kanady, żyje największa amerykańska populacja bizonów na wolności. Park stanowi również naturalną strefę lęgową białego żurawia krzykliwego. Inną atrakcją parku jest największa delta śródlądowa świata, położona przy ujściu rzek Peace oraz Athabaska. Park zajmuje powierzchnię 44 807 km2.
Park kanadyjskich Gór Skalistych
(Kryt. VII, VIII / 1984, 1990)
Przylegające do siebie Parki Narodowe Banff, Jasper, Kootenay i Yoho, jak również Parki Regionalne Mount Robson, Mount Assiniboine i Hamber, z licznymi szczytami górskimi, lodowcami, wodospadami, kanionami oraz grotami wapiennymi, tworzą niezwykle malownicze krajobrazy górskie. Znajduje się tam również stanowisko kopalne Burgess Shale, słynne ze skamielin zwierząt morskich bez szkieletu mineralnego.
Zabytkowa dzielnica Quebecu
(Kryt. IV, VI / 1985)
Quebec, założony na początku XVII w. przez francuskiego odkrywcę Champlaina, jest jedynym miastem Ameryki Północnej, które zachowało system fortyfikacji składający się z licznych bastionów, bram oraz innych urządzeń obronnych otaczających Stary Quebec. Górne Miasto, położone na szczycie klifowego wybrzeża, z kościołami, klasztorami oraz innymi zabytkami, takimi jak Reduta Delfina, cytadela, zamek Frontenac, stanowi centrum życia religijnego i administracyjnego, a Miasto Dolne, z zabytkowymi dzielnicami tworzącymi zespół miejski, jest jednym z najlepszych przykładów ufortyfikowanego miasta kolonialnego.
Park Narodowy Gros Morne
(Kryt. VII, VIII / 1987)
Park, położony na zachodnim wybrzeżu Nowej Funlandii, stanowi rzadki przykład dryfu kontynentów, w którym głęboka skorupa kontynentalna oraz skały płaszcza Ziemi są odsłonięte. Późniejsze zlodowacenia wyrzeźbiły widowiskowy krajobraz złożony z nizin nadbrzeżnych, płaskowyży alpejskich, fjordów, dolin lodowcowych, stromych wybrzeży, wodospadów i kilku dziewiczych jezior.
Zespół zabytkowy w Lunenburgu
(Kryt. IV, V / 1995)
Zespół zabytkowy Lunenburga stanowi najlepszy istniejący przykład brytyjskiego zorganizowanego osadnictwa kolonialnego w Ameryce Północnej. Lunenburg, założony w 1753 r., zachował zarówno swój pierwotny wygląd ogólny, jak i nietkniętą strukturę na planie szachownicy, pochodzącą z jego kolonialnej metropolii. Mieszkańcy, chroniąc na przestrzeni wieków drewnianą architekturę domów, z których niektóre pochodzą z XVII w., zdołali zachować tożsamość miasta.
Międzynarodowy Park Pokoju Waterton-Glacier
(Kryt. VII, IX / 1995)
Kanada, Stany Zjednoczone
W 1932 r. Parki Narodowe Waterton Lakes (prowincja Alberta, Kanada) oraz Glacier (Montana, Stany Zjednoczone) zostały połączone i powstał pierwszy na świecie „Międzynarodowy Park Pokoju”. Znajdujący się na granicy dwóch państw, ze znakomitą scenerią, park jest wyjątkowo bogaty w gatunki roślin i ssaków, jak również w prerie i lasy. Mieści na swoim terenie krajobraz zarówno alpejski, jak i lodowcowy.
Park Miguasha
(Kryt. VIII / 1999)
Park Miguasha, położony w południowym Quebecu, na południowo-zachodnim wybrzeżu półwyspu Gaspé, stanowi cenny obszar paleontologiczny, uważany za najlepszą ilustrację okresu dewońskiego zwanego także „erą ryb”. Późnodewońska faza Escuminac, datowana na 370 mln lat temu, zawiera pięć z sześciu pochodzących z tego okresu grup ryb kopalnych. Znaczenie tego obszaru wiąże się z występowaniem tam - w wyjątkowym stanie zachowania - największej koncentracji okazów kopalnych ryb trzonopłetwych, będących przodkami pierwszych kręgowców lądowych oddychających powietrzem: pratchawców.
Kanał Rideau
(Kryt. I, IV / 2007)
Ogromnych rozmiarów strategiczny kanał zbudowany dla celów wojskowych, który odegrał ważna rolę w obronie Kanady jako kolonii brytyjskiej przed wojskami Stanów Zjednoczonych Ameryki. Fakt ten miał decydujące znaczenie dla powstania na kontynencie północnoamerykańskim dwóch odrębnych, niezależnych organizmów politycznych i kulturalnych. Kanał Rideau jest najlepiej zachowanym kanałem z wodą stojącą w Ameryce Północnej i jedynym pochodzącym z XIX wieku – z ery budowy wielkich kanałów na kontynencie północnoamerykańskim – który do dziś pozostał żeglowny na całej długości i którego wszystkie elementy konstrukcji zachowały się w niemal nienaruszonym stanie.
Klify w Joggins
(Kryt. VIII / 2008)
Stanowisko paleontologiczne rozciągające się na obszarze 689 ha wzdłuż wybrzeży Nowej Szkocji, wpisane zostało na Listę jako „Galapagos Epoki Węgla”, ze względu na znajdujące się tam ogromne bogactwo skamielin z okresu karbońskiego (sprzed 354 – 290 mln lat). Miejsce to uważane jest za idealną wizytówkę tej ery w dziejach Ziemi oraz za wyjątkowo bogate i przejrzyste źródło materiału badawczego na temat warstw geologicznych ukształtowanych ok. 318 – 303 mln lat temu, w tzw. okresie pensylwańskim (Górny Karbon). Znajdujące się tam skamieliny przechowały w nienaruszonym stanie m.in. ślady pierwotnych zwierząt i pozostałości lasów deszczowych, w których żyły. Na ciągnących się przez 14,7 km klifach, skarpach, skalnych półkach i plażach obserwować można pozostałości ekosystemów: estuariów, lasów deszczowych i podatnych na pożary zalesionych równin aluwialnych. Jest tam też największe odkryte skupisko skamielin należących do tych trzech ekosystemów, a wśród nich 96 rodzajów i 148 gatunków organizmów oraz 20 grup śladów zwierzęcych. Miejsce wpisane zostało ze względu na znajdujące się tam bezcenne pozostałości reprezentujące główne etapy historii Ziemi.
Krajobraz Grand Pré
(Kryt. V i VI / 2012)
Położone w południowym Basenie Minas w Nowej Szkocji „bagna” Grand Pré i stanowiska archeologiczne składają się na krajobraz kulturowy, stanowiący świadectwo rozwoju rolnictwa, opartego na systemie grobli i drewnianych śluz przeciwdziałających skutkom przypływów (tzw. aboiteau). Technikę tę pierwsi zastosowali Akadianie w XVII w., a udoskonalili i rozwinęli Plantersi i współcześni mieszkańcy. Grand Pré, gdzie różnica w poziomie wody – jedna z najwyższych na świecie – wynosi średnio 11,6 metra, zależnie od tego, czy jest przypływ czy odpływ, zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO również dla upamiętnienia stylu życia Akadian oraz ich deportacji, która zaczęła się w 1755 r. (tzw. Grand Dérangement). Wpisany obszar liczy ponad 1300 ha. Obejmuje poldery uprawne i archeologiczne zabytki założonego przez Akadian miasta Grand Pré oraz miasto Hortonville, zbudowane przez ich brytyjskich następców. Obszar ten stanowi wyjątkowy przykład umiejętności przystosowania się pierwszych europejskich osadników do warunków panujących na atlantyckim wybrzeżu Ameryki Północnej i jednocześnie jest miejscem upamiętnienia deportacji Akadian.
Baza wielorybnicza Basków w Red Bay
(Kryt. III, IV / 2013)
Red Bay to baza wielorybnicza, założona w XVI wieku przez baskijskich żeglarzy na północno-wschodnim krańcu Kanady, przy przesmyku Belle Isle. Obecnie jest to stanowisko archeologiczne, które stanowi najwcześniejsze, najlepiej zachowane i najbardziej kompletne świadectwo europejskich tradycji wielorybniczych. „Gran Baya”, jak miejsce to nazywali jego założyciele w latach 30-tych XVI wieku, było wykorzystywane jako baza połowów przybrzeżnych, rozbierania tuszy oraz wytapiania tłuszczu i jego przechowywania. Pozyskiwany tłuszcz wysyłano do Europy, gdzie służył jako paliwo do lamp.
Bazę wykorzystywano w miesiącach letnich. W jej skład wchodzą pozostałości pieców, warsztatów bednarskich, nabrzeża, obiekty mieszkalne, cmentarz oraz wraki statków i kości wielorybów. Baza służyła przez około 70 lat, aż do wyginięcia miejscowej populacji wielorybów.
Parki Narodowe Kluane/ Wrangell-St. Elias / Zatoki Lodowcowej (Glacier Bay)/Tatshenshini-Alsek
(Kryt. VII, VIII, IX, X / 1979, 1992, 1994)
Kanada, Stany Zjednoczone
Ten widowiskowy zespół lodowców i wysokich szczytów górskich, położony po obu stronach granicy między Kanadą (terytorium Jukon i Kolumbia Brytyjska) oraz Stanami Zjednoczonymi (Alaska), tworzy jeden z najbardziej spektakularnych krajobrazów naturalnych na świecie. Zamieszkują go liczne grizly, karibu, owce Dalla, znajduje się tam także największe na świecie pole lodowe na południe od koła podbiegunowego.
Mistaken Point
(Kryt. VII / 2016)
Mistaken Point leży na południowo-wschodnim skraju wyspy Nowej Funlandii, we wschodniej Kanadzie Jest to wąski, długi na 17 kilometrów pas urwistego wybrzeża. Klify, powstałe wskutek erozji skał pod wpływem fal morskich, datowane są na okres ediakarański (580–560 milionów lat temu) i reprezentują najstarsze znane tak wielkie nagromadzenie skamieniałości. Są one świadectwem przełomowego wydarzenia w historii życia na Ziemi, jakim było pojawienie się dużych, biologicznie złożonych organizmów po prawie trzech bilionach lat ewolucji zdominowanej przez mikroorganizmy.
Pimachiowin Aki
(Kryt. III, VI, IX / 2018)
Pimachiowin Aki („Życiodajna ziemia”) to poprzecinany rzekami, lesisty krajobraz z jeziorami, bagnami i lasami borealnymi na pradawnych ziemiach ludu autochtonicznego Anishinaabeg, zajmującego się rybołówstwem, łowiectwem i zbieractwem. Obszar wpisany obejmuje części terytoriów zamieszkałych przez cztery społeczności Anishinaabeg (Bloodvein River, Little Grand Rapids, Pauingassi i Poplar River). Jest to wyjątkowy przykład tradycji kulturowej Ji-ganawendamang Gidakiiminaan (strzec ziemi), która polega na czczeniu darów Stwórcy, poszanowaniu wszelkich form życia i utrzymywaniu harmonijnych relacji z innymi ludźmi. Ta tradycja znajduje wyraz w krajobrazie poprzez złożoną sieć miejsc zaopatrzenia w żywność, siedzib mieszkalnych, dróg i miejsc ceremonialnych, często połączonych ze sobą drogami wodnymi.
Writing-on-Stone / Áísínai’pi
(Kryt. III / 2019)
Dobro znajduje się na północnym skraju półpustynnych Wielkich Równin Ameryki Północnej, na pograniczu Kanady i Stanów Zjednoczonych. Dolina rzeki Milk ukształtowała topografię tego krajobrazu kulturowego ze skupiskami formacji skalnych zwanych hodoos – kamiennych kolumn, którym erozja nadała spektakularne kształty. Grupa plemion indiańskich zrzeszonych w federacji Czarnych Stóp (Siksikáítsitapi) pozostawiła na skałach z piaskowca nad rzeką Milk ryty i malowidła naskalne, będące wyrazem komunikowania się ze światem nadprzyrodzonym. Datowane in situ pozostałości archeologiczne pochodzą z okresu od około 4 500 BP do 3.500 BP oraz z czasu podboju Ameryki. Indiańskie plemiona Czarnych Stóp nadal uważają ten obszar za miejsce święte i niezmiennie od stuleci odprawiają tu obrzędy sakralne.
Tr’ondëk-Klondike
(Kryt. IV / 2023)
Dobro leży w subarktycznym regionie północno-zachodniej Kanady, nad rzeką Jukon, na terytorium Pierwszego Narodu Tr’ondëk Hwëch’in. Dziedzictwo archeologiczne i historyczne na tym obszarze zaświadcza o adaptacji ludów rdzennych do bezprecedensowych zmian, jakie w Klondike pod koniec XIX w. wywołała gorączka złota. Seryjne dobro ilustruje różne aspekty kolonizacji w tym regionie, zwłaszcza miejsca wymiany między ludnością rdzenną i kolonizatorami, a także sposób, w jaki lud Tr’ondëk Hwëch’in przystosowywał się do obecności przybyszów.
Anticosti
(Kryt. VIII / 2023)
Dobro leżące na wyspie Anticosti, największej wyspie w prowincji Quebec, jest najpełniejszym i najlepiej zachowanym paleontologicznym śladem pierwszego masowego wymarcia zwierząt 447 – 437 milionów lat temu. Znajdują się tu najlepiej zachowane skamieliny, dokumentujące życie morskie na przestrzeni 10 milionów lat historii Ziemi. Wyjątkowa obfitość, różnorodność i stan zachowania skamielin umożliwiają prowadzenie prac badawczych o znaczeniu światowym. Łatwo dostępne ogromne powierzchnie mórz przybrzeżnych pozwalają na badanie skorupiaków i niekiedy mięczaków, które żyły w płyciznach tropikalnego morza.