Holandia

Schokland i okolice

(Kryt. III, V / 1995)

Schokland był dawniej zamieszkałym półwyspem, który w XV w. stał się wyspą. Został wówczas opuszczony, a w 1859 r. musiał zostać ewakuowany. Dzięki wysuszeniu zalewu Zuiderzee, od lat 40. XX w. należy do terenów wydartych morzu. Znalezione tam ślady obecności ludzkiej sięgają czasów prahistorycznych. Schokland symbolizuje wielowiekową, heroiczną walkę prowadzoną przez Holendrów przeciwko wdzieraniu się morza.

Linia obronna Amsterdamu

(Kryt. II, IV, V / 1996)

Linia obronna, stworzona w latach 1883-1920, rozciąga się na długości 135 km wokół Amsterdamu i stanowi jedyny przykład umocnień ciągłych, opierających się na zasadzie panowania nad wodą. Od XVI w. Holendrzy wykorzystywali swą doskonałą znajomość inżynierii wodnej do celów obronnych. Koncepcja obrony centrum kraju była oparta na systemie złożonym z 45 fortów, z których można było prowadzić ostrzał artyleryjski oraz, poprzez skomplikowany system kanałów i śluz, wywoływać kontrolowaną powódź z polderów.

Wiatraki w Kinderdijk-Elshout

(Kryt. I, II, IV / 1997)

Wkład mieszkańców “niskiej Holandii” w technikę odprowadzania wody jest olbrzymi, czego wspaniale dowodzą instalacje w regionie Kinderdijk-Elshout. Prace hydrauliczne nad osuszaniem terenów dla potrzeb rolnictwa oraz ich zasiedlanie rozpoczęły się w średniowieczu i trwają nieprzerwanie po dziś dzień. Na obszarze tym znajdują się wszelkie typowe elementy tej technologii: wały, zbiorniki, stacje pomp, budynki administracyjne oraz doskonale zachowany zespół wiatraków.

Strefa zabytkowa w Willemstadt, centrum miasta i port (Antyle Holenderskie)

(Kryt. II, IV, V / 1997)

W 1634 r. Holendrzy założyli osadę handlową w malowniczym porcie naturalnym wyspy Curaçao na Karaibach. Miasto rozwijało się nieprzerwanie przez kolejne stulecia. Obecnie znajduje się tam kilka odrębnych dzielnic zabytkowych, których architektura odzwierciedla styl holenderski oraz styl hiszpańskich i portugalskich miast kolonialnych, z którymi Willemstadt łączyła wymiana handlowa.

Woudagemaal – stacja pomp parowych

(Kryt. I, II, IV / 1998)

Stacja pomp Wouda w Lemmer we Fryzji została otwarta w 1920 r. Jest to największa, nadal działająca stacja pomp parowych. Stanowi ona najwyższe osiągnięcie architektów i inżynierów holenderskich w zakresie ochrony ludzi i lądu przed naturalną siłą wody.

Droogmakerij de Beemster (Polder Beemster)

(Kryt. I, II, IV / 1999)

Polder Beemster, pochodzący z początku XVII w., jest najstarszym w Holandii obszarem ziemi wydartym morzu. Jego uporządkowany krajobraz, składający się z pól, dróg, kanałów, wałów i miasteczek, zaprojektowanych według klasycznych i renesansowych zasad planowania, pozostał nienaruszony.

Rietveld Schröderhuis (Dom Schrödera Rietvelda)

(Kryt. I, II / 2000)

Dom Schrödera Rietvelda w Utrechcie, zamówiony przez panią Truus Schröder-Schräder i zaprojektowany przez architekta Gerrita Thomasa Rietvelda, został zbudowany w 1924 r. Ten nieduży dom rodzinny, wyróżniający się elastyczną organizacją przestrzenną wnętrza oraz swoistymi cechami wizualnymi i formalnymi, może być uznany za manifest ideałów artystów i architektów należących w latach 20. do ugrupowania De Stijl. Obecnie uznawany jest za “ikonę” modernizmu w architekturze.

Morze Wattowe

(Kryt. VIII, IX, X / 2009, 2014)

Holandia, Niemcy, Dania

Morze Wattowe jest uważane za największy w skali światowej, trwający nieprzerwanie, system mułów i piasków odsłanianych podczas odpływu i zalewanych podczas przypływu. Miejsce wpisane obejmuje chroniony obszar Morza Wattowego należący do Holandii, Park Narodowy Dolnej Saksonii i Park Narodowy Szlezwik-Holsztyn (Niemcy) oraz większą część morskiej strefy ochronnej duńskiego Morza Wattowego. Ten rozległy ekosystem przybrzeżny znajdujący się w środowisku umiarkowanie wilgotnym, na terenie stosunkowo płaskim wytworzył się w wyniku wzajemnego oddziaływania czynników fizycznych i biologicznych. Powstało tu wiele siedlisk przejściowych w rynnach odpływowych, piaszczystych ławicach, podmorskich łąkach, ławicach małż, mierzejach, mulistym dnie, limanach solnych, ujściach rzecznych, plażach i wydmach. Występuje na tym terenie wiele gatunków roślin i zwierząt, w tym ssaki morskie, takie jak foka pospolita, foka szara i morświn pospolity. Jest to jeden z ostatnich naturalnych dużych ekosystemów ukształtowanych w warunkach morskich przypływów i odpływów, gdzie naturalne procesy nadal przebiegają w sposób niemal niezakłócony. 

Strefa siedemnastowiecznych kanałów koncentrycznych w rejonie Singelgracht w Amsterdamie

(Kryt. I, II, IV / 2010)

Zabytkowy zespól urbanistyczny dzielnicy kanałów w Amsterdamie to nowe „miasto portowe” zbudowane na przełomie XVI i XVII wieku. Wpis dotyczy sieci kanałów na zachodzie i południu dzielnicy historycznej i dzielnicy średniowiecznej, która otacza stare miasto i towarzyszyła rozszerzaniu otoczonych murami granic miasta w kierunku niziny Singelgracht. To zakrojone na szeroką skalę przedsięwzięcie polegało na rozbudowie miasta dzięki osuszaniu bagien za pomocą kanałów budowanych w formie koncentrycznych łuków i zabudowywaniu uzyskiwanego w ten sposób gruntu. Ten grunt pozwolił na rozwój spójnego zespołu urbanistycznego, składającego się z domów mieszkalnych i wielu pomników. Była to w owym czasie największa i najbardziej jednorodna rozbudowa miasta. Miejsce stanowi przykład planowania przestrzennego na szeroką skalę. Do XIX wieku było punktem odniesienia na całym świecie.

Zespół fabryczny Van Nelle

(Kryt. II, IV / 2014)

Jest to zespół fabryczny, który powstał w latach 20. XX w. nad brzegiem kanału na terenie polderu Spaanse w przemysłowej dzielnicy w północnozachodniej części Rotterdamu. Stanowi on podręcznikowy przykład architektury przemysłowej XX wieku. W budynkach o elewacjach ze szkła i stali na szeroką skalę zastosowano ściany kurtynowe. Zespół, który powstał jako fabryka modelowa, cechuje otwarcie na zewnątrz i możliwość adaptacji przestrzeni wewnętrznych zależnie od potrzeb. Duża ilość światła miała służyć wygodzie przy pracy. Zespół miał odpowiadać na potrzeby nowych czasów. Stanowi obecnie symbol modernistycznego i funkcjonalistycznego nurtu w architekturze dwudziestolecia międzywojennego. Świadczy również o długiej tradycji portowej i gospodarczej Niderlandów w dziedzinie importu i przetwarzania kolonialnych produktów rolno-spożywczych oraz ich sprzedaży w Europie.

Holenderskie linie obrony wodnej

(Kryt. II, IV, V /1996, 2021)

Holenderskie linie obrony wodnej to system obronny rozciągający się na odcinku ponad 200 km wzdłuż granicy administracyjnego i gospodarczego centrum Holandii. Składa się z Nowej holenderskiej linii wodnej i Linii obronnej Amsterdamu. Zbudowany w latach 1815-1940 system wykorzystujący mechanizm tymczasowego zalewania terenu, obejmuje sieć fortów, grobli, śluz, przepompowni, kanałów i polderów zalewowych. Został on rozwinięty dzięki posiadanej i stosowanej przez Holendrów od XVI wieku specjalistycznej wiedzy z zakresu hydrotechniki dla celów obronnych. Każdy z polderów wzdłuż linii obwarowań posiada własne urządzenia, umożliwiające wywoływanie kontrolowanych powodzi.

Charytatywne kolonie rolnicze

(Kryt. II, IV / 2021)

Belgia, Holandia

Seryjny wpis międzynarodowy obejmuje cztery kolonie (jedną w Belgii i trzy w Holandii) oraz krajobrazy kulturowe. Miejsca te są świadectwem przeprowadzonej w XIX wieku eksperymentalnej reformy społecznej, polegającej na zakładaniu kolonii rolniczych na odległych, niezamieszkałych oterenach, a mającej na celu zwalczanie ubóstwa w miastach. W powstałej w 1818 roku najstarszej kolonii Frederiksoord (Holandia) mieściła się pierwsza siedziba Towarzystwa Dobroczynności stowarzyszenia, które stawiało sobie za cel zmniejszenie ubóstwa w skali kraju. Pozostałe miejsca, należące do wpisanego na Listę dobra światowego dziedzictwa, to kolonie Vilhelminaoord i Veeenhuizen w Holandii oraz Wortel w Belgii. Niewielkie gospodarstwa rolne nie przynosiły większych zysków i Towarzystwo Dobroczynności musiało poszukiwać innych źródeł dochodu, zawierając umowy z państwem w sprawie opieki nad sierotami, a następnie również nad żebrakami i włóczęgami. W związku z tym powstały kolonie przymusowe, Veenhuizen, z zabudowaniami mieszczącymi duże noclegownie i większymi scentralizowanymi gospodarstwami rolnymi, w których pracowano pod nadzorem strażników. Osady te  projektowane były zgodnie z koncepcją panoptykonu, z pojedynczymi budynkami, ustawionymi wzdłuż linii prostych na prostokątnych parcelach. Oprócz budynków mieszkalnych znalazły się tu gospodarstwa rolne, kościoły i różnego rodzaju  obiekty przeznaczone do wspólnego użytkowania. W okresie największej aktywności, przypadającej w połowie XIX wieku, kolonie rolnicze na terenie Holandii zamieszkiwało ponad 11 tysięcy osób. W Belgii największa liczba mieszkańców kolonii – 6 tysięcy osób – przypadła na rok 1910.

Granice Imperium Rzymskiego – limes w dolnej Germanii

(Kryt. II, III, IV / 2021)

Niemcy, Holandia

Limes przebiega wzdłuż lewego brzegu dolnego Renu na długości około 400 km – od masywu nadreńskiego w Niemczech do wybrzeży Morza Północnego w Holandii. To międzynarodowe dobro światowego dziedzictwa składa się ze 102 elementów, związanych z jednym odcinkiem granic Imperium Rzymskiego, które w II w. n.e. rozciągały się na długości 7500 km na terytorium Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Dobro obejmuje miejsca związane z infrastrukturą wojskową i cywilną, które wyznaczały granice dolnej Germanii od I do V w.n.e. Pozostałości archeologiczne obejmują bazy wojskowe, forty, kazamaty, wieże, tymczasowe obozowiska, drogi, porty, bazę morską, akwedukt i kanał, a także osady cywilne, miasta, cmentarze, sanktuaria, amfiteatr i pałac. Prawie wszystkie pozostałości limesu są częściowo ukryte w ziemi. Ziemia nasączona wodą w dużym stopniu zakonserwowała materiały budowlane i materię organiczną pochodzącą z czasów rzymskich.

Planetarium Eisingi w Franeker

(Kryt. IV / 2023)

Ruchomy mechaniczny model układu słonecznego, skonstruowany według ówczesnego stanu wiedzy, powstał w latach 1774 – 1781. Został zaprojektowany i wykonany przez zwykłego obywatela – Eise Eisinga  –  producenta wełny, który zainstalował go u siebie w domu, na suficie i południowej ścianie pokoju. Model napędzany przez pojedynczy zegar stojący pokazuje realistyczny obraz pozycji Słońca, Księżyca, Ziemi i  pięciu innych planet (Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna), które obracają się wokół Słońca w czasie realnym. Odległości między planetami zachowują odpowiednie proporcje. Model wypełnia całą powierzchnię sufitu i jest jednym z najstarszych poprzedników planetariów  domowych, rozpowszechnionych w XX i XXI wieku.