Hiszpania

Zespół zabytkowy w Kordobie

(Kryt. I, II, III, IV / 1984, 1994)

Okres świetności Kordoby rozpoczął się w VIII w., po zdobyciu miasta przez Maurów. Zbudowano wówczas około 300 meczetów, a także niezliczone pałace i budynki publiczne, rywalizujące ze świetnością Konstantynopola, Damaszku i Bagdadu. W XIII w., za panowania Ferdynanda II Świętego, wielki meczet Kordoby został zamieniony w katedrę, wzniesiono również nowe umocnienia obronne: Alkazar Królów Katolickich oraz wieżę-fortecę Calahorra.

Alhambra, ogrody Generalife, twierdza Albaicín w Grenadzie

(Kryt. I, III, IV / 1984, 1994)

Górując nad leżącym na równinie współczesnym miastem Alhambra i Albaicín, położone na dwóch sąsiednich wzgórzach, tworzą średniowieczną część Grenady. Na wschód od twierdzy i od pałacu Alhambry rozciągają się wspaniałe ogrody Generalife, dawnej rezydencji letniej emirów, panujących nad tą częścią Hiszpanii w XIII i XIV w. Dzielnica rezydencjonalna Albaicín zachowała bogaty zespół miejscowej architektury mauretańskiej, łączącej się harmonijnie z tradycyjną architekturą andaluzyjską.

Katedra w Burgos

(Kryt. II, IV, VI / 1984)

Budowa katedry Santa Maria w Burgos rozpoczęła się w XIII w., w okresie powstawania wielkich katedr w Ile-de-France. Katedra została ukończona w XV i w XVI w. Jej architektura i znajdujące się wewnątrz zbiory dzieł sztuki, składające się z obrazów, rzeźb, stalli chóru, ołtarzy, grobowców i witraży, stanowią streszczenie historii sztuki gotyckiej.

Klasztor i pałac Eskurial pod Madrytem

(Kryt. I, II, VI / 1984)

Klasztor Eskurial zbudowany został w końcu XVI w. na planie odtwarzającym kształt rusztu, instrumentu męki świętego Wawrzyńca. Wznosi się w niezwykle malowniczej okolicy Kastylii. Jego surowa architektura, zrywająca z panującym dotąd stylem, przez blisko pół wieku wywierała znaczny wpływ na architekturę Hiszpanii. W ostatnich latach panowania Filipa II Eskurial stanowił ustronie króla-mistyka, a także ośrodek największej władzy politycznej tamtych czasów.

Dzieła Gaudiego

(Kryt. I, II, IV /1984, 2005)

Siedem budowli autorstwa Antoniego Gaudiego (1852-1926) w Barcelonie i okolicy. Trzy z nich wpisane zostały na Listę w 1984 r.: Park Guëll, Pałac Guëll i Casa Mila.

W 2005 wpis rozszerzono o cztery kolejne: Casa Vicens (1883-85), fasada Narodzenia Pańskiego i Krypta Katedry Sagrada Familia (1884-1926), Casa Batlló (1904-06), Krypta w Colonia Guëll (1898-1905). Dzieła te świadczą o znaczącym twórczym wkładzie Gaudiego w rozwój architektury i technik budowlanych na przełomie XIX i XX wieku. Jego eklektyczny, a zarazem bardzo osobisty styl z wielką swobodą wyraża się nie tylko w architekturze, ale także w sztuce ogrodów, rzeźbie i różnych formach sztuki dekoracyjnej.

Jaskinia Altamira

(Kryt. I, III / 1985, 2008)

Stanowisko prahistoryczne w prowincji Santander zamieszkałe było w okresie kultury oryniackiej, a następnie solutrejskiej i magdaleńskiej. Z tego ostatniego okresu pochodzą liczne narzędzia kamienne, a także słynne malowidła Wielkiej Sali, w kolorze czerwonym, czarnym i ochry, przedstawiające dzikie zwierzęta: bizony, konie, jelenie i dziki. 

W 2008 r. dokonano rozszerzenia wpisu pod nazwą Jaskinia Altamiry i sztuka naskalna z okresu paleolitu w północnej Haszpanii, obejmując nim siedemnaście kolejnych jaskiń z okresu paleolitu. Obiekt reprezentuje szczytowy okres sztuki naskalnej, rozwijającej się w latach 35000 do 11000 p.n.e. w całej Europie, od Uralu aż po Półwysep Iberyjski. Głębokie, doskonale izolowane od zewnętrznych wpływów atmosferycznych jaskinie zachowały się w doskonałym stanie. Na Listę wpisane zostały jako arcydzieła twórczego geniuszu i najwcześniejsze przykłady ludzkich dokonań artystycznych.

Zespół zabytkowy w Segowii i akwedukt

(Kryt. I, III, IV / 1985)

Akwedukt rzymski w Segowii, zbudowany prawdopodobnie około r. 50 n.e., jest wyjątkowo dobrze zachowany. Ta imponująca budowla, o podwójnej kondygnacji arkad, wtapia się we wspaniałe ramy historycznej Segowii, w której podziwiać można m. in. alkazar, rozpoczęty w XI w. oraz XIV-wieczną katedrę gotycką.

Oviedo – zespół zabytkowy i kościoły z czasów królestwa Asturii

(Kryt. I, II, IV / 1985, 1998)

W IX w. pochodnia chrześcijaństwa na Półwyspie Iberyjskim była podtrzymywana tylko w małym królestwie Asturii, w którym pojawił się też nowy styl architektury preromańskiej. Styl ten odegrał znaczącą rolę w dalszym rozwoju architektury sakralnej półwyspu, a jego najlepszymi przykładami są kościoły Santa María del Naranco, San Miguel de Lillo, Santa Cristina de Lena, Cámara Santa oraz San Julián de los Prados, znajdujące się w dawnej stolicy Oviedo i okolicach. Wpis obejmuje również współczesne im, wyjątkowe osiągnięcie inżynierii wodnej znane jako La Foncalada.

Zespół zabytkowy w Santiago de Compostella

(Kryt. I, II, VI / 1985)

Słynne miejsce pielgrzymkowe, położone w północno-zachodniej Hiszpanii, stało się symbolem walki hiszpańskich chrześcijan z islamem. Miasto, zniszczone przez muzułmanów w końcu X w., zostało całkowicie odbudowane w następnym stuleciu. Stare Miasto Santiago - z zabytkami romańskimi, gotyckimi, barokowymi - stanowi jeden z najpiękniejszych zespołów urbanistycznych na świecie. Najstarsze zabytki koncentrują się wokół grobu świętego Jakuba i katedry, która otwiera się wspaniałym Portico de la Gloria (Bramą Chwały).

Zespół zabytkowy w Ávili wraz z kościołami extra-muros

(Kryt. III, IV / 1985)

Ávila, “miasto świętych i kamieni”, kolebka świętej Teresy oraz miejsce pochówku wielkiego inkwizytora Torquemady, została założona w XI w. w celu ochrony terytorium Hiszpanii przed Maurami. Miasto zachowało średniowieczną surowość. Czystość form widoczna jest w katedrze gotyckiej i murach obronnych, które - wraz z 82 półokrągłymi basztami i i 9 monumentalnymi bramami - stanowią najpełniejszy tego typu zespół w Hiszpanii.

Architektura w stylu mudejar w Aragonii

(Kryt. IV / 1986, 2001)

Pojawienie się w XII w. w Aragonii stylu mudejar było owocem szczególnych warunków politycznych, społecznych i kulturalnych, które zapanowały w Hiszpanii po rekonkwiście. Sztuka ta, częściowo pod wpływem islamu, odzwierciedlała także różne, rozwijające się równolegle tendencje europejskie, a zwłaszcza gotyk. Styl mudejar, występujący do początków XVII w., charakteryzuje się wyrafinowanym i pełnym inwencji użyciem różnobarwnej cegły i glazurowanych kafelków, szczególnie w dzwonnicach.

Zespół zabytkowy w Toledo

(Kryt. I, II, III, IV / 1986)

Toledo, kolejno miasto rzymskie, stolica królestwa Wizygotów, twierdza emiratu Kordoby, przyczółek królestw chrześcijańskich walczących z Maurami oraz, w XVI w., czasowo ośrodek najwyższej władzy królewskiej za panowania Karola V, jest strażnikiem przeszło dwutysiącletniej historii. Znajdujące się tam arcydzieła są owocem różnych cywilizacji; powstały one w środowisku, którego zasadniczym czynnikiem było współistnienie trzech wielkich religii - judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Park Narodowy Garajonay

(Kryt. VII, IX / 1986)

70 proc. powierzchni parku, położonego na wyspie Gomera w archipelagu Wysp Kanaryjskich, pokrywają lasy wawrzynowe. Obecność źródeł i licznych strumieni sprzyja rozwojowi bujnej roślinności, podobnej do roślinności okresu trzeciorzędu, która - z powodu zmian klimatycznych - zniknęła prawie zupełnie z Europy Południowej.

Zespół zabytkowy w Cáceres

(Kryt. III, IV / 1986)

W architekturze miasta, łączącej styl romański, wpływy islamu, gotyk Północy oraz renenans włoski, odnaleźć można historie bitew między Maurami i chrześcijanami. Z okresu muzułmańskiego pozostało około trzydziestu wież, z których najsłynniejszą jest Torre del Bujaco.

Katedra, alkazar i Archiwum Indii w Sewilli

(Kryt. I, II, III, VI / 1987)

Trzy budowle tworzą wspaniały zespół zabytkowy w sercu Sewilli. Katedra i alkazar, budowane w okresie od rekonkwisty z 1248 r. do XVI w., przesiąknięte są wpływami mauretańskimi i stanowią cenne świadectwo cywilizacji Almohadów oraz chrześcijańskiej Andaluzji. Minaret Giralda, arcydzieło architektury Almohadów, przylega do pięcionawowej katedry, największej budowli gotyckiej w Europie, w której znajduje się gigantyczny grobowiec Krzysztofa Kolumba. W pałacu dawnej Giełdy (Lonja), zamienionym na Archiwum Indii, znajdują się najcenniejsze archiwa dotyczące kolonii w Ameryce.

Opactwo w Poblet

(Kryt. I, IV / 1991)

Opactwo cysterskie, położone w Katalonii, jest jednym z największych w Hiszpanii. Wewnątrz murów znajduje się XII-wieczny kościół. Imponujący jest również surowy i majestatyczny klasztor, obejmujący warowną rezydencję królewską oraz panteon królów Katalonii i Aragonii.

Zespół zabytkowy w Salamance

(Kryt. I, II, IV / 1988)

To dawne miasto uniwersyteckie, położone na północny-zachód od Madrytu, w III w. p.n.e. zostało zdobyte przez Kartagińczyków, następnie było miastem rzymskim, a do XI w. znajdowało się pod panowaniem Maurów. Uniwersytet, jeden z najstarszych w Europie, osiągnął świetność podczas “złotego wieku” Salamanki. Zespół miejski obfituje we wspaniałe zabytki romańskie, gotyckie, mauretańskie, renesansowe i barokowe. Szczególnie imponujący jest Plaza Mayor, otoczony ze wszystkich stron galeriami i arkadami.

Zespół archeologiczny w Meridzie

(Kryt. III, IV / 1993)

Kolonia Augusta Emerita w Estremadurze, dzięki której powstała dzisiejsza Merida, została założona przez Augusta w r. 25 p.n.e., w końcowej fazie kampanii hiszpańskiej i stała się stolicą Luzytanii. Wśród dobrze zachowanego zespołu ruin miasta antycznego wyróżniają się m. in. szeroki most na Gwadianie, amfiteatr i teatr, hipodrom oraz unikalny system doprowadzania wody. Stanowią one doskonały przykład stolicy prowincji rzymskiej w czasach Cesarstwa i późniejszych.

Królewski klasztor Santa Maria de Guadalupe

(Kryt. IV, VI / 1993)

Klasztor, stanowiący ilustrację czterech wieków hiszpańskiej sztuki sakralnej, symbolizuje dwa znaczące wydarzenia historyczne z 1492 r.: koniec rekonkwisty Półwyspu Iberyjskiego przez Królów Katolickich oraz przybycie Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Znajdujący się w nim słynny posąg Matki Boskiej stał się potężnym symbolem chrystianizacji dużej części Nowego Świata.

Droga pielgrzymkowa do Santiago de Compostella

(Kryt. II, IV, VI / 1993)

Ogłoszona w 1987 r. przez Radę Europy “Pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturalnym”, jest to ta sama trasa, którą od granicy francusko-hiszpańskiej pokonywali i pokonują nadal pielgrzymi udający się do Santiago de Compostella. Wzdłuż szlaku rozsianych jest przeszło 1800 budowli sakralnych i świeckich o istotnym znaczeniu historycznym. Trasa odgrywała fundamentalną rolę w wymianie kulturalnej między Półwyspem Iberyjskim i resztą Europy w średniowieczu i pozostaje świadectwem wiary chrześcijańskiej ludzi pochodzących ze wszystkich klas społecznych i ze wszystkich krajów Europy.

Park Narodowy Doñana

(Kryt. VII, IX, X / 1994, 2005)

Park Doñana w Andaluzji zajmuje prawy brzeg Gwadalkwiwiru przy jego ujściu do Atlantyku. Unikalny charakter park zawdzięcza różnorodności występujących tam biotopów, m. in. lagun, bagien, wydm stałych i ruchomych, zarośli i makii. Park stanowi siedlisko pięciu zagrożonych gatunków ptaków, jedno z największych skupisk czapli w regionie śródziemnomorskim oraz zimowisko przeszło 500 tys. ptaków wodnych.

Zabytkowe miasto warowne Cuenca

(Kryt. II, V / 1996)

Cuenca jest doskonale zachowanym, średniowiecznym miastem warownym, zbudowanym przez Maurów na terenie łatwym do obrony, w sercu kalifatu Kordoby. Zdobyta w XII w. przez Kastilijczyków, stała się miastem królewskim i biskupim, obfitującym w liczne cenne zabytki, do których należy pierwsza katedra gotycka w Hiszpanii oraz słynne “wiszące domy” (casas colgadas), zawieszone nad skalistymi zboczami górującymi nad rzeką Huécar. Miasto w pełni wykorzystuje swe położenie, górując nad otaczającym je wspaniałym krajobrazem.

Giełda Jedwabiu (Lonja de la Seda) w Walencji

(Kryt. I, IV / 1996)

Zespół budowli, wzniesiony w latach 1482-1533, przeznaczony był do handlu jedwabiem i zawsze pełnił funkcje handlowe. Jest to arcydzieło gotyku płomienistego. Wspaniała Sala de Contratación przypomina potęgę i bogactwo wielkiego miasta handlowego basenu Morza Śródziemnego w XV i XVI w.

Las Medulas

(Kryt. I, II, III, IV / 1997)

W I w. n.e. władze Cesarstwa Rzymskiego rozpoczęły ekspoatację złóż złota w południowo-zachodniej Hiszpanii, stosując technikę opartą na wykorzystaniu mocy hydraulicznej. Rzymianie wycofali się po dwóch wiekach ekspoatacji złóż osadowych, pozostawiając spustoszony krajobraz.

Na terenach tych nigdy nie rozwinął się żaden przemysł, tak więc spektakularne ślady tej dawnej unikalnej technologii widoczne są wszędzie; pod postacią obnażonych zboczy górskich oraz rozległych połaci odpadów górniczych wykorzystywanych obecnie przez rolnictwo.

Pałac Muzyki Katalońskiej (Palau de la Música Catalana) i szpital Św. Pawła (Sant Pau) w Barcelonie

(Kryt. I, II, IV / 1997)

Te dwie budowle należą do najpiękniejszych osiągnięć architektury Barcelony. Są dziełem katalońskiego architekta secesyjnego Lluisa Domnecha i Montaner. Pałac Muzyki Katalońskiej jest oszałamiającą konstrukcją o żelaznej strukturze, wypełnioną światłem i przestrzenią. Nad jego dekoracją pracowało wielu wybitnych artystów epoki. Szpital Sant Pau przedstawia taką samą śmiałą koncepcję i dekorację, będąc jednocześnie całkowicie przystosowanym do potrzeb szpitalnych.

Klasztory San Millan w Yuso i Suso

(Kryt. II, IV, VI / 1997)

Wspólnota klasztorna, założona w początkach VI w. przez świętego Millana, stała się celem pielgrzymek. W Suso, ku czci świętego, zbudowano piękny kościół romański istniejący do dziś. Właśnie tam powstała pierwsza literatura po kastylijsku, od którego wywodzi się język hiszpański, jeden z najczęściej używanych języków świata. Na początku XVI w. wspólnota zamieszkała w nowym i pięknym klasztorze Yuso, położonym poniżej dawnego zespołu i który nadal funkcjonuje.

Pireneje – Mont Perdu/Monte Perdido

(Kryt. III, IV, V, VII, VIII / 1997, 1999)

Francja, Hiszpania

Szczyt Mont-Perdu, masyw wapienny o wysokości 3352 m n.p.m., stanowi główny punkt malowniczego krajobrazu górskiego rozciągającego się po obu stronach obecnej granicy francusko-hiszpańskiej. Na obszarze, o powierzchni 30 639 ha, po stronie hiszpańskiej znajdują się dwa spośród największych i najgłębszych kanionów Europy, a po stronie francuskiej - północnej, bardziej stromej -trzy cyrki lodowcowe, stanowiące klasyczne formy tych ukształtowań geologicznych. Krajobraz Mont Perdu charakteryzują również połoniny służące wypasowi. Odzwierciedla on rolniczy tryb życia, rozpowszechniony niegdyś w górskich regionach Europy, a który obecnie pozostał niezmieniony jedynie w tym miejscu Pirenejów. Stanowi on bezcenne świadectwo dawnego społeczeństwa Europy, żyjącego w środowisku złożonym z wiosek, ferm, pól uprawnych, wysoko położonych pastwisk i szlaków górskich.

Sztuka naskalna basenu Morza Śródziemnego na Półwyspie Iberyjskim

(Kryt. III / 1998)

Hiszpania, Portugalia

Malowidła naskalne na wybrzeżu śródziemnomorskim Półwyspu Iberyjskiego pochodzą z końcowej fazy okresu prahistorycznego. Wyróżniają się unikalnym stylem i tematyką, tworząc kluczowy zespół sztuki naskalnej, w żywy i graficzny sposób odtwarzający formy bytowania w krytycznej fazie rozwoju ludzkiego.

Uniwersytet i dzielnica zabytkowa w Alcalá de Henares

(Kryt. II, IV, VI / 1998)

Alcalá de Henares jest pierwszym na świecie zaplanowanym miastem uniwersyteckim, założonym przez kardynała Jiméneza de Cisneros na początku XVI w. Stanowiła model Civitas Dei (miasta Boga), idealnego założenia urbanistycznego, które misjonarze hiszpańscy przenieśli do Ameryki, a także wzorzec dla uniwersytetów Europy i świata.

Prahistoryczna sztuka naskalna w Coa Valley i Siega Verde

(Kryt. I, III / 1998, 2010)

Hiszpania, Portugalia

Niespotykana koncentracja rytów naskalnych z górnego paleolitu (22-10 tys. lat p.n.e.) stanowi wyjątkowy przykład pierwszych przejawów twórczości artystycznej człowieka.

Wpis, obejmujący początkowo Dolinę Coa w Portugalii, poszerzony został w 2010 r. o sąsiadującą z nią dolinę Siega Verde, stając sie w ten spoób wpisem transgranicznym.

Ibiza, różnorodność biologiczna i kulturowa

(Kryt. II, III, IV, IX, X / 1999)

Ibiza stanowi doskonały przykład wzajemnego oddziaływania ekosystemu morskiego i nadbrzeżnego. Gęste łąki posidonies, endemicznego gatunku traw morskich występujących jedynie w basenie Morza Śródziemnego, stanowią ostoję różnorodnych form życia morskiego. Na Ibizie znajdują się liczne świadectwa długiej historii wyspy. Stanowiska archeologiczne Sa Caleta (osada) i Puig des Molins (cmentarz) świadczą o istotnym znaczeniu, które wyspa odgrywała w pradziejowej gospodarce regionów Morza Śródziemnego, a zwłaszcza w okresie fenicko-kartagińskim. Warowne Górne Miasto (Alta Vila) stanowi cenny przykład architektury wojskowej renesansu, która znacząco wpłynęła na rozwój fortyfikacji w osadach hiszpańskich Nowego Świata.

San Cristóbal de la Laguna

(Kryt. II, IV / 1999)

San Cristóbal de la Laguna, na Wyspach Kanaryjskich, posiada dwa centra urbanistyczne: rozwijające się w sposób nieplanowy Górne Miasto oraz Miasto Dolne, założone jako pierwsze idealne “miasto-terytorium” wywodzące się z zasad filozoficznych. Wzdłuż szerokich ulic i otwartych przestrzeni znajdują się piękne kościoły oraz budowle prywatne i publiczne pochodzące z XVI-XVIII w.

Stanowisko archeologiczne Atapuerca

(Kryt. III, V / 2000)

Jaskinie Sierra Atapuerca mieszczą liczne szczątki kopalne pierwszych istot ludzkich zamieszkujących Europę w okresie od miliona lat temu do naszej ery. Stanowią one unikalne zasoby danych. Przeprowadzane na ich podstawie badania naukowe dostarczyły bezcennych informacji o wyglądzie i formach bytowania tych dalekich przodków naszego gatunku.

Zespół katalońskich kościołów romańskich w Vall de Boí

(Kryt. III, IV / 2000)

Wąska Vall de Boí, leżąca w regionie Alta Ribagorça w Pirenejach Wysokich, otoczona jest stromymi górami. W każdej wiosce doliny, opasanej zagrodzonymi polami, wznosi się kościół romański. W wyższych partiach znajdują się również rozlegle pastwiska sezonowe.

Zespół archeologiczny Tárraco

(Kryt. II, III / 2000)

Tarraco (obecna Tarragona) było głównym miastem administracyjnym i handlowym rzymskiej Hiszpanii oraz ośrodkiem kultu cesarskiego dla wszystkich prowincji iberyjskich. Posiadało liczne, wspaniałe budowle, których fragmenty zostały odsłonięte dzięki kolejnym kampaniom wykopaliskowym. Mimo że większość fragmentów zachowała się w stanie szczątkowym lub że znajdują się one często pod budowlami późniejszymi, wiernie odtwarzają okres świetności stolicy prowincji rzymskiej.

Gaj palmowy Elche

(Kryt. II, V / 2000)

Gaj palmowy Elche, włącznie ze skomplikowanym systemem nawadniającym, powstał w końcu X w., równolegle z budową miasta muzułmańskiego Elche, w okresie kiedy większa część Półwyspu Iberyjskiego znajdowała się pod panowaniem arabskim. Gaj palmowy Elche stanowi oazę - system produkcji rolnej na ziemiach jałowych i jedyny przykład arabskich metod rolniczych na kontynencie europejskim. Uprawa palm daktylowych znana jest w Elche począwszy od okresu iberyjskiego, około V w. p.n.e.

Rzymskie mury obronne w Lugo

(Kryt. IV / 2000)

Mury obronne Lugo zostały zbudowane w końcu II w. n.e. w celu obrony rzymskiego miasta Lucus. Cały obwód pozostał nietknięty i stanowi najpiękniejszy przykład późnorzymskich fortyfikacji w Europie Zachodniej.

Krajobraz kulturowy Aranjuezu

(Kryt. II, IV / 2001)

Krajobraz kulturowy Aranjuezu ukazuje całość złożonych związków zachodzących pomiędzy naturą i działalnością człowieka, pomiędzy krętymi rzekami i geometrycznym rysunkiem krajobrazu, pomiędzy pierwiastkiem wiejskim i miejskim, pomiędzy krajobrazem znaczonym zespołami leśnymi i architekturą, delikatnie organizowaną przez budowle pałacowe. W ciągu trzystu lat, starania rodziny królewskiej o rozwijanie i utrzymanie tego krajobrazu, pozwoliły na harmonijne łączenie cech francuskiego barokowego założenia parkowego z miejskim stylem życia oraz - z właściwą Oświeceniu - naukową metodą aklimatyzacji botanicznej i zoologicznej. Na krajobraz miały również wpływ koncepcje takie jak humanizm i centralizm polityczny.

Renesansowe zespoły zabytkowe Úbeda i Baeza

(Kryt. II, IV / 2003)

Tkanka miejska Úbedy i Baezy, miasteczek położonych na południu Hiszpanii, pochodzi zarówno z okresu muzułmańskiego, w IX w., jak i z czasów po rekonkwiście, w XIII w. Istotne zmiany nastąpiły w XVI w., kiedy miasta zostały przebudowane pod wpływem koncepcji wczesnego renesansu. Ta inicjatywa urbanistyczna była zgodna z wprowadzeniem do Hiszpanii włoskich idei humanistycznych; wywarła ona również istotny wpływ na architekturę Ameryki Łacińskiej.

Most w Vizcaya

(Kryt. I, II / 2006)

Most łączy brzegi rzeki Ibaizabal przy jej ujściu w zachodniej części Bilbao. Został zaprojektowany przez baskijskiego architekta, Alberto de Palacio i ukończony w 1893 r. Liczący 45 metrów wysokości i 160 metrów długości, most łączy dziewiętnastowieczne tradycje konstrukcji metalowych z nową wówczas technologią lekkich, skręconych lin stalowych. Był to pierwszy na świecie most pozwalający na ruch przechodniów i samochodów po pomoście zawieszonym ponad przepływającymi statkami. Stał się wzorem dla wielu podobnych mostów w Europie, Afryce i Ameryce, z których do dziś przetrwało tylko kilka. Ze swoim innowacyjnym zastosowaniem lekkich lin stalowych o skręcie przemiennym, uważany jest za jedną z nadzwyczajnych żelaznych konstrukcji architektonicznych czasów Rewolucji Przemysłowej.

Park Narodowy Teide na Teneryfie

(Kryt. VII, VIII / 2007)

Park Narodowy Teide na Teneryfie, który swoją nazwę zawdzięcza wznoszącej się tu na wysokość 3718 m. wulkanicznej Górze Teide, pod względem wysokości trzeciej tego typu formacji geologicznej na świecie. Leżący na wysokości 2000 metrów n.p.m. Park Narodowy jest miejscem, w którym zachowały się w doskonałym stanie liczne świadectwa złożonych procesów geologicznych towarzyszących powstawaniu wysp oceanicznych.

Wieża Herkulesa

(Kryt. III / 2009)

Wieża Herkulesa służyła jako latarnia morska i punkt orientacyjny przy wejściu do o portu La Coruña od końca I w. n. e., kiedy Rzymianie zbudowali Farum Brigantium. Ta monumentalna budowla o wysokości 55 m wznosi się na skale, która sama ma 57 m wysokości. Wieża składa się z trzech zwężających się ku górze części. Najniższa odpowiada latarni morskiej z czasów rzymskich. Do jej podstawy przylega niewielka budowla rzymska na planie kwadratu. Obiekt obejmuje również park rzeźb, a także petroglify z Monte dos Bicos pochodzące z epoki żelaza oraz muzułmański cmentarz. Rzymskie fundamenty odkryto podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 90. XX wieku. Z historią Wieży wiąże się wiele legend, od średniowiecznych po dziewiętnastowieczne. Jest to jedyny przypadek latarni morskiej pochodzącej z czasów starożytnych, która służy do dziś.

Krajobraz kulturowy Serra de Tramuntana 

(Kryt. II, IV, V / 2011)

Krajobraz kulturowy Serra de Tramuntana rozciąga się na stromych zboczach pasma górskiego wzdłuż północno-zachodniego wybrzeża Majorki. Tysiące lat rolnictwa w warunkach niedostatku zasobów naturalnych miały wpływ na morfologię terenu i wykształciły spójną sieć urządzeń nawadniających, które od czasów feudalnych zaopatrują w wodę gospodarstwa rolne. Charakterystyczne dla krajobrazu są uprawy tarasowe, połączone ze sobą systemy hydrauliczne, w tym wodne młyny, a także kamienne budowle i gospodarstwa rolne.

Kopalnie rtęci w Almadén (Hiszpania) i Idrija (Słowenia)

(Kryt. II, IV / 2012)

Hiszpania, Słowenia

Obiekt obejmuje tereny kopalni w Almadén, gdzie rtęć zwaną płynnym srebrem  wydobywano od czasów starożytnych oraz kopalni w Idrija, gdzie rtęć odkryto w 1490 r. Na obszarze wpisanym w Hiszpanii znajdują się budynki związane z historią wydobycia rtęci, w tym zamek Retamar, budowle sakralne, tradycyjne domy mieszkalne. W miejscowości Idrija w Słowenii zwracają uwagę przede wszystkim pozostałości składów rtęci i infrastruktury górniczej, a także dawne domostwa i teatr dla górników. Oba obiekty upamiętniają międzykontynentalny handel rtęcią, który zapoczątkował inne ważne kontakty i wymianę między Europą i Ameryką. Te dwie największe na świecie kopalnie rtęci jeszcze do niedawna były eksploatowane.

Drogi św. Jakuba do Santiago de Compostela: Camino Francés i szlaki pielgrzymkowe w północnej Hiszpanii

(Kryt. II, IV, VI / 2015)

Sieć czterech szlaków pielgrzymkowych na północy Hiszpanii, wpisanych w 2015 roku, jest rozszerzeniem seryjnego wpisu na Listę światowego dziedzictwa Drogi św. Jakuba z 1993 roku. Sieć dróg licząca łącznie ok. 1 500 km składa się ze szlaków biegnących wzdłuż wybrzeża i w głąb kraju Basków (La Rioja), szlaku w prowincji Liébana i pierwotnie wpisanych dróg. Dobro obejmuje szereg zabytków budownictwa o znaczeniu historycznym, powstałych na użytek pielgrzymów. Są wśród nich: katedry, kościoły, szpitale, gospody czy mosty. Rozszerzenie obejmuje niektóre z najstarszych szlaków pielgrzymkowych prowadzących do Santiago de Compostela od IX w., kiedy to dokonano odkrycia grobu, w którym miał być pochowany święty Jakub Starszy, Apostoł.

Zespół dolmenów w Antequerze

(Kryt. I, III, IV / 2016)

Miejsce leży w sercu Andaluzji, w południowej Hiszpanii. W skład obszaru wpisanego wchodzą trzy megalityczne budowle: dolmeny Menga i Kiera oraz tolos El Romeral, a także dwa pomniki przyrody: Peña de los Enamorados i El Torcal – formacje górskie, stanowiące punkty orientacyjne na tym obszarze. Budowle wzniesione w epoce neolitu i brązu z ogromnych kamiennych głazów tworzą komory przykryte pozornym sklepieniem kopułowym. Wszystkie trzy grobowce, ukryte pod tumulusami, należą do najwybitniejszych dzieł budownictwa w prehistorycznej Europie, a także do najważniejszych przykładów europejskich megalitów.

Miasto kalifackie Medyna Azahara

(Kryt. III, IV / 2018)

Miasto kalifackie Medyna Azahara to ruiny archeologiczne miasta wybudowanego w połowie X wieku n.e. przez dynastię Umajadów, jako siedziba Kalifatu Kordoby. Po trwającym kilka lat rozwoju miasto zostało zniszczone w czasie wojny domowej, która położyła kres Kalifatowi w latach 1009-1010. Ruiny miasta były zapomniane przez prawie tysiąc lat, do czasu ich odkrycia na początku XX wieku. Ten kompletny  zespół miejski ma infrastrukturę taką jak drogi, mosty, system wodny, budynki, elementy dekoracyjne i przedmioty codziennego użytku. Jest źródłem pogłębionej wiedzy na temat zaginionej zachodnio-islamskiej cywilizacji andaluzyjskiej z czasów jej rozkwitu.

Krajobraz kulturowy Risco Caido i świętych gór na wyspie Gran Canaria

(Kryt. III, V / 2019)

Krajobraz kulturowy Risco Caido i świętych gór rozpościera się na rozległym, górzystym terenie w środkowej części wyspy Gran Canaria. W Risco Caido występują klify, wąwozy i formacje wulkaniczne. W krajobrazie o bogatej różnorodności biologicznej znajdują się liczne ślady osadnictwa jaskiniowego: zamieszkałe niegdyś jaskinie, spichlerze, zbiorniki na wodę. Ich wiek świadczy o obecności kultury prehiszpańskiej, która na wyspie rozwijała się w izolacji od momentu przybycia północno-afrykańskich Berberów na początku naszej ery, aż do pojawienia się pierwszych osadników hiszpańskich w XV w. Na Gran Canarii znajdują się również miejsca kultu w jaskiniach oraz dwie świątynie zwane almogarenes – Risco Caido i Roque Bentayga, gdzie odbywały się cykliczne uroczystości. Uważa się, że świątynie mogły być związane z kultem gwiazd i Matki Ziemi.

Paseo del Prado i Buen Retiro, krajobraz sztuki i nauki

(Kryt. II, IV, VI / 2021)

Krajobraz kulturowy w sercu Madrytu kształtował się od momentu założenia w XVI wieku obsadzonej drzewami alei Paseo del Prado, prototypu hiszpańskiej promenady miejskiej  – alameda. Powstały tam monumentalne fontanny, w tym fontanna Kybele (Fuente de Cibeles) i fontanna Neptuna (Fuente de Neptuno) oraz emblematyczny dla miasta plac – Plaza de Cibeles, otoczony prestiżowymi budowlami. Dobro światowego dziedzictwa jest urzeczywistnieniem nowej koncepcji przestrzeni miejskiej i nowego modelu urbanistycznego, związanych z epoką XVIII-wiecznego oświeconego absolutyzmu. Budowle służące sztuce i nauce występują tu w sąsiedztwie innych, związanych z przemysłem, opieką zdrowotną i nauką. Jako zespół stanowią ilustrację dążeń do zbudowania społeczeństwa utopijnego w czasie rozkwitu Imperium hiszpańskiego. El Parque del Buen Retiro, ogrody rozciągające się na powierzchni 120 ha, będące pozostałością otoczenia pałacu-ustronia, które zajmują przeważającą część obszaru wpisanego na Listę światowego dziedzictwa, reprezentują różne style sztuki ogrodowej od XIX w. do dziś. Obszar ten obejmuje również tarasowy Królewski Ogród Botaniczny (Real Jardín Botánico) i dzielnicę o przewadze zabudowy rezydencjonalnej Barrio Jerónimos, gdzie znajdują się budowle z XIX i XX w., w większości przeznaczone na cele związane z kulturą.

Miejsca prehistoryczne na Talajockiej Minorce

(Kryt. III, IV / 2023)

Stanowiska archeologiczne na Minorce, wyspie położonej w zachodniej części Morza Śródziemnego, są usytuowane w krajobrazie rolniczo-pasterskim. Stanowią świadectwo obecności człowieka na wyspie w epoce pradziejowej. Pozostałości prahistorycznych siedzib ludzkich i miejsc pochówku cechuje duża różnorodność. Budulec, formy i umiejscowienie budowli pochodzących z okresu od epoki brązu (1600 lat p.n.e.) do późnej epoki żelaza (123 r. p.n.e.) ilustrują rozwój architektury „cyklopowej”, wznoszonej z ogromnych kamiennych bloków. Położenie pod względem astronomicznym oraz układ budowli pradziejowych mogą wskazywać na istnienie sieci powiązań o znaczeniu kosmologicznym.