Francja

Mont Saint-Michel wraz z zatoką

(Kryt. I, III, VI / 1979)

Na skalistej wysepce poddawanej silnym pływom, leżącej wśród rozległych łach piasku na pograniczu Normandii i Bretanii, wznosi się „cud Zachodu”, gotyckie opactwo benedyktyńskie pod wezwaniem Św. Michała oraz miasteczko powstałe w obrębie murów. Ze względu na konieczność przystosowania do niezwykle trudnych warunków naturalnych, budowa opactwa, rozpoczęta w XI w., a ukończona w XVI w., stanowiła prawdziwy wyczyn techniczny i artystyczny

Katedra w Chartres

(Kryt. I, II, IV / 1979)

Budowę katedry w Chartres rozpoczęto w 1145 r., lecz po zniszczeniach spowodowanych pożarem w 1194 r. została ona przebudowana w przeciągu 26 lat, stając się szczytowym osiągnięciem francuskiej sztuki gotyckiej. Szeroka nawa, w najczystszym stylu ostrołukowym, portale z pięknymi rzeźbami z połowy XII w., wspaniały i doskonale zachowany zespół witraży z XII i XIII w. stanowią arcydzieło najwyższej klasy.

Pałac i park w Wersalu

(Kryt. I, II, VI / 1979)

Pałac w Wersalu był główną siedzibą królów Francji, od Ludwika XIV do Ludwika XVI. Upiększany przez kolejne pokolenia architektów, rzeźbiarzy, dekoratorów i architektów krajobrazu, przez przeszło 100 lat uważany był w Europie za wzorzec idealnej rezydencji królewskiej

Opactwo benedyktyńskie i wzgórze Vézélay

(Kryt. I, VI / 1979)

Wkrótce po założeniu, w XI w., opactwo benedyktyńskie nabyło relikwie świętej Marii Magdaleny i stało się ważnym miejscem pielgrzymkowym. W 1146 r. święty Bernard ogłosił tam drugą krucjatę, a w 1190 r. Ryszard Lwie Serce i Filip August wyruszyli stamtąd wspólnie na trzecią. Ze względu na rzeźbione kapitele i portal, bazylika Marii Magdaleny, XII-wieczny kościół opacki, stanowi arcydzieło architektury romańskiej Burgundii

Jaskinie z malowidłami i rytami naskalnymi w dolinie Wezery

(Kryt. I, III / 1979)

W dolinie rzeki Wezery znajduje się 147 stanowisk prahistorycznych i 25 zdobionych jaskiń z okresu paleolitu. Dolina Vésre jest niezwykle interesująca z punktu widzenia etnologicznego, antropologicznego, jak również estetycznego, ze względu na malowidła naskalne, szczególnie w jaskini Lascaux, której odkrycie - w 1940 r. - stanowiło istotną datę w historii sztuki prahistorycznej. Liczne zwierzęta ukazane w scenach polowań zadziwiają precyzją szczegółów, bogactwem kolorów i żywością oddania.

Pałac i park w Fontainebleau

(Kryt. II, VI / 1981)

Pałacyk myśliwski w Fontainebleau, w sercu rozległego lasu Ile-de-France, wykorzystywany był przez królów Francji już w XII w. W XVI w. został przekształcony, powiększony i upiększony przez Franciszka I, pragnącego uczynić z niego „nowy Rzym”. Italianizujący pałac, otoczony rozległym parkiem, łączy koncepcje renesansu włoskiego i francuskie tradycje artystyczne.

Zamek i posiadłość w Chambord

(Kryt. I / 1981, 2000)

Zamek i posiadłość w Chambord zostały dołączone do wpisu Dolina Loary w roku 2000.

Katedra w Amiens

(Kryt. I, II / 1981)

Katedra w Amiens, w sercu Pikardii, jest jednym z największych XII-wiecznych kościołów fazy gotyku klasycznego. Uderza jednolitością planu, pięknem trójkondygnacyjnej ściany wewnętrznej oraz rozmieszczeniem niezwykle wyszukanego programu rzeźbiarskiego na fasadzie głównej i na południowym ramieniu transeptu.

Teatr antyczny i łuk triumfalny w Orange

(Kryt. III, VI / 1981)

Teatr antyczny w Orange, z fasadą o długości 103 m, leży w dolinie Rodanu i jest jednym z najlepiej zachowanych wielkich teatrów rzymskich. Rzymski łuk triumfalny, zbudowany w Orange w latach 10-25 n.e., jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej interesujących łuków triumfalnych wzniesionych w prowincjach rzymskich w epoce Augusta. Ozdobiony jest płaskorzeźbami upamiętniającymi ustanowienie Pax Romana.

Zabytki rzymskie i romańskie w Arles

(Kryt. II, IV / 1981)

Arles stanowi interesujący przykład przystosowania miasta starożytnego do cywilizacji średniowiecznej Europy. Zachowało ono wspaniałe zabytki rzymskie, z których najstarsze - areny, teatr antyczny, podziemne korytarze - pochodzą z I w. p.n.e. W IV w. n.e. Arles przeżyło drugi “złoty wiek”, o którym świadczą termy Konstantyna i cmentarz Alyscamps. W XI i XII w. Arles stało się jednym z najpiękniejszych miast basenu Morza Śródziemnego. Wewnątrz murów, kościół Saint-Trophime - wraz z krużgankiem - stanowi jeden z głównych zabytków sztuki romańskiej Prowansji.

Opactwo cysterskie w Fontenay

(Kryt. IV / 1981)

Założone w 1119 r. przez świętego Bernarda opactwo burgundzkie Fontenay, wyróżniające się surową architekturą, obejmuje kościół, krużganek, refektarz, dormitorium, piekarnię oraz kuźnię i stanowi doskonałą ilustrację ideału samowystarczalności pierwszych wspólnot mnichów cysterskich.

Królewskie żupy solne w Arc-et-Senans

(Kryt. I, II, IV / 1982, 2009)

Królewskie żupy solne w Arc-et-Senans w pobliżu Besançon są dziełem Claude'a Nicolasa Ledoux. Ich budowa, rozpoczęta w 1775 r. za panowania Ludwika XVI, była pierwszym wielkim założeniem architektury przemysłowej odzwierciedlającej ideał postępu okresu Oświecenia. Rozległy kompleks oparty na planie półkola został zaprojektowany w celu racjonalizacji i hierarchizacji organizacji pracy, zaś następnym etapem miała być budowa miasta idealnego, które pozostało w sferze projektu. Po rozszerzeniu wpisu w 2009 r. nosi on nazwę Od Wielkich Salin w Salins-les-Bains do Królewskich Salin w Arc-et-Senans. Na terenie Wielkich Salin w Salins-les-Bains, skąd solanka do produkcji soli wydobywana jest od czasów średniowiecznych, znajdują się trzy budowle na powierzchni ziemi: składy soli, studnia Amont oraz budynek mieszkalny. Saliny w Salins-les-Bains połączone są z Królewskimi salinami w Arc-et-Senans Claude'a Nicolasa Ledoux i stanowią świadectwo tradycji wydobywania soli we Francji.

Place Stanislas, Place de la Carrire i Place d'Alliance w Nancy

(Kryt. I, IV / 1983)

Nancy, tymczasowa rezydencja Stanisława Leszczyńskiego, króla bez królestwa, późniejszego księcia Lotaryngii, stanowi paradoksalnie najstarszy i najbardziej typowy przykład nowoczesnej stolicy, w której oświecony monarcha troszczył się o użyteczność publiczną. Spójny projekt, zrealizowany w latach 1752-1756 przez wybitną ekipę pod kierunkiem architekta E. Héré, doskonale połączył monumentalizm, podkreślający prestiż władcy, z troską o funkcjonalność.

Kościół Saint-Savin nad rzeką Gartempe

(Kryt. I, III / 1983)

Kościół opacki Saint-Savin w regionie Poitou, nazywany “romańską Kaplicą Sykstyńską”, ozdobiony jest licznymi pięknymi i doskonale zachowanymi malowidłami ściennymi z XI i XII w.

Korsyka – przylądki Girolata i Porto, rezerwat przyrody Scandola i zatoki Piany

(Kryt. VII, VIII, X / 1983)

Rezerwat będący częścią regionalnego Parku Narodowego Korsyki obejmuje półwysep Scandola, widowiskowy masyw porfirowy o urozmaiconych kształtach. Roślinność parku stanowią gęste zarośla zwane makią. Na terenie rezerwatu żyją albatrosy, kormorany oraz orły morskie. Przezroczyste wody z niedostępnymi wysepkami i jaskiniami są ostoją różnorodnych form życia morskiego

Pont du Gard

(Kryt. I, III, IV / 1985)

Pont du Gard został zbudowany w końcu I w. p.n.e. w celu przerzucenia prawie 50-kilometrowego akweduktu z Nîmes ponad rzeką Gardon. Składa się z trzech kondygnacji arkad o wysokości 50 m i liczy 275 m długości. Projektanci mostu - rzymscy architekci i inżynierowie robót wodnych -stworzyli arcydzieło techniki będące zarazem dziełem sztuki.

Grande Ile w Strasburgu

(Kryt. I, II, IV / 1988)

Otoczona przez dwie odnogi rzeki Ill, Grande Ile (Wielka Wyspa) jest historycznym centrum stolicy Alzacji. Na niewielkim obszarze znajduje się niezwykle cenny zespół zabytkowy. Katedra, cztery kościoły, pałac Rohan - dawna siedziba książąt-biskupów, nie stanowią wyodrębnionych zabytków, lecz organizują dawną dzielnicę, która zachowała typowe funkcje miasta średniowiecznego i świadczy o rozwoju Strasburga od XV do XVIII w.

Nadbrzeża Sekwany w Paryżu

(Kryt. I, II, IV / 1991)

Sekwana jest ściśle powiązana z historią Paryża i rozwojem miasta, który prześledzić można od Luwru do wieży Eiffla, od placu Concorde do Grand i Petit Palais. Katedra Notre-Dame i Sainte-Chapelle są arcydziełami architektury, zaś rozległe place i szerokie ulice, zaprojektowane przez barona Hausmanna, wpłynęły na urbanistykę światową przełomu XIX i XX w.

Katedra Notre-Dame, dawne opactwo Saint-Rémi i pałac arcybiskupi w Reims

(Kryt. I, II, VI / 1991)

Katedra Notre-Dame w Reims, dzięki zastosowaniu w XIII w. nowych technik architektonicznych oraz harmonijnemu połączeniu dekoracji rzeźbiarskiej, stanowi jedno z arcydzieł sztuki gotyckiej. W dawnym opactwie, które zachowało piękną, IX-wieczną nawę, złożone są szczątki świętego Remigiusza, arcybiskupa Reims (440-533), który ustanowił sakrament namaszczenia królów Francji. Pałac Tau, dawny pałac arcybiskupi, odgrywający istotną rolę w ceremonii namaszczenia, został prawie całkowicie przebudowany w XVII w.

Katedra w Bourges

(Kryt. I, IV / 1992)

Katedra Saint-Etienne w Bourges, zbudowana pomiędzy końcem XII i końcem XIII w., jest jednym z arcydzieł sztuki gotyckiej. Wyróżnia się proporcjami, jednolitością założenia, tympanonem, zespołem rzeźb i witraży. Niezależnie od piękna architektury, świadczy ona o potędze chrześcijaństwa w średniowiecznej Francji.

Zabytkowe centrum Awinionu

(Kryt. I, II, IV / 1995)

Awinion, położony w południowej Francji, w XIV w. był siedzibą papiestwa. Nad miastem, nad jego murami obronnymi i nad pozostałościami XII-wiecznego mostu na Rodanie, góruje pałac papieży, surowo wyglądająca twierdza o bogato zdobionych wnętrzach autorstwa Simone Martiniego i Matteo Giovanettiego. Ten wspaniały przykład architektury gotyckiej, wraz z leżącymi poniżej Petit Palais oraz katedrą romańską Notre-Dame-des-Doms, tworzy cenny zespół zabytkowy świadczący o roli, którą Awinion odgrywał w XIV-wiecznej Europie chrześcijańskiej.

Canal du Midi

(Kryt. I, II, IV, VI / 1996)

Żeglowna sieć wodna o długości 360 km łączy Morze Śródziemne z Atlantykiem. Składa się z 328 budowli i urządzeń: śluz, akweduktów, mostów, tuneli i stanowi jedno z najbardziej wyjątkowych osiągnięć inżynierii cywilnej epoki nowożytnej. Zbudowana w latach 1667-1694, utorowała drogę rewolucji przemysłowej. Projektant, Pierre-Paul Riquet, szczególnie troszczył się o estetykę architektoniczną oraz powstały w ten sposób krajobraz, dzięki czemu Canal du Midi stanowi nie tylko wyczyn techniczny, lecz również dzieło sztuki.

Zabytkowe miasto warowne Carcassonne

(Kryt. II, IV / 1997)

Warowna osada na wzgórzu, na którym obecnie znajduje się Carcassonne, istniała już przed podbojem rzymskim. W obecnym kształcie Carcassonne stanowi cenny przykład średniowiecznego miasta warownego, wyposażonego w potężny system obronny otaczający zamek i przylegające doń zabudowania, ulice oraz wspaniałą katedrę gotycką. Swą wyjątkową rolę Carcasonne zawdzięcza długotrwałym pracom konserwatorskim prowadzonym przez Viollet-le-Duca, jednego z twórców nowoczesnej konserwacji zabytków jako nauki.

Pireneje – Mont Perdu/Monte Perdido

(Kryt. III, IV, V, VII, VIII / 1997, 1999)

Francja, Hiszpania

Szczyt Mont-Perdu, masyw wapienny o wysokości 3352 m n.p.m., stanowi główny punkt malowniczego krajobrazu górskiego rozciągającego się po obu stronach obecnej granicy francusko-hiszpańskiej. Na obszarze, o powierzchni 30 639 ha, po stronie hiszpańskiej znajdują się dwa spośród największych i najgłębszych kanionów Europy, a po stronie francuskiej - północnej, bardziej stromej -trzy cyrki lodowcowe, stanowiące klasyczne formy tych ukształtowań geologicznych. Krajobraz Mont Perdu charakteryzują również połoniny służące wypasowi. Odzwierciedla on rolniczy tryb życia, rozpowszechniony niegdyś w górskich regionach Europy, a który obecnie pozostał niezmieniony jedynie w tym miejscu Pirenejów. Stanowi on bezcenne świadectwo dawnego społeczeństwa Europy, żyjącego w środowisku złożonym z wiosek, ferm, pól uprawnych, wysoko położonych pastwisk i szlaków górskich.

Zespół zabytkowy w Lyonie

(Kryt. II, IV / 1998)

Lyon założony został przez Rzymian w I w p.n.e. jako stolica Trzech Galii. Od tamtej pory nieprzerwanie odgrywał ważną rolę w rozwoju politycznym, kulturalnym i gospodarczym Europy. Jego długą historię prześledzić można na podstawie tkanki miejskiej oraz licznych, pochodzących z różnych epok zabytkowych budowli.

Drogi pielgrzymkowe do Santiago de Compostella we Francji

(Kryt. II, IV, VI / 1998)

Santiago de Compostella stanowiło w średniowieczu cel dla niezliczonych pielgrzymów pochodzących z całej Europy. Aby dotrzeć do Hiszpanii, pielgrzymi musieli najpierw przemierzyć Francję. Zabytki historyczne wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa wyznaczały etapy czterech dróg pielgrzymkowych.

Okręg Saint-Emilion

(Kryt. III, IV / 1999)

Uprawa winorośli została wprowadzona do tego żyznego regionu Akwitanii przez Rzymian i znacznie nasiliła się w średniowieczu. Okręg Saint-Emilion wykorzystał swe położenie na drodze pielgrzymkowej do Santiago de Compostella; począwszy od XI w. wybudowano tam liczne kościoły, klasztory i hospicja. W XII w., w okresie rządów angielskich, nadano mu szczególny statut “okręgu”. Okręg, przeznaczony wyłącznie do uprawy winorośli, wyróżnia szczególny krajobraz, z licznymi zabytkami historycznymi w okolicznych miastach i miasteczkach.

Dolina Loary pomiędzy Sully-sur-Loire i Chalonnes

(Kryt. I, II, IV / 2000)

Dolina Loary tworzy jedyny w swoim rodzaju krajobraz kulturowy obejmujący historyczne miasta i miasteczka, zabytki architektoniczne najwyższej klasy - zamki - oraz ziemie uprawne, ukształtowane przez kilkusetletnie wzajemne oddziaływanie człowieka i jego fizycznego otoczenia, a w pierwszym rzędzie samej Loary.

Średniowieczne miasto targowe Provins

(Kryt. II, IV / 2001)

Średniowieczne miasto warowne Provins leży w sercu dawnego regionu należącego do potężnych hrabiów Szampanii. Stanowi świadectwo wczesnego etapu rozwoju w organizacji międzynarodowych targów handlowych oraz przemysłu wełnianego. Provins doskonale zachowało strukturę miejską stworzoną specjalnie na potrzeby targów i związanej z nimi działalności.

Hawr, miasto odbudowane przez Auguste’a Perreta

(Kryt. II, IV / 2005)

Miasto Hawr, położone w Normandii, nad Kanałem La Manche, zostało silnie zbombardowane podczas II wojny Światowej. Zniszczoną część odbudowano w latach 1945- 1964 według planu, opracowanego przez zespół pod kierunkiem Auguste’a Perreta. Zrekonstruowana część stanowi administracyjne, handlowe i kulturalne centrum Hawru. Pośród wielu odbudowanych miast, Hawr wyróżnia się wyjątkową spójnością i integralnością. Stanowi on efekt rekonstrukcji wcześniejszego układu miasta i jego ocalałych zabytkowych budowli w myśl nowych idei w dziedzinie urbanistyki i technik budowlanych. Jest wybitnym przykładem powojennej architektury i urbanistyki, którą cechuje zastosowanie jednolitej metodologii, z wykorzystaniem prefabrykacji, systematycznym stosowaniem techniki segmentowej i nowatorskim zastosowaniem żelbetonu.

Miejskie wieże strażnicze (beffrois) Belgii i Francji

(Kryt. II, IV / 2005)

Belgia, Francja

Dwadzieścia trzy miejskie wieże strażnicze z terenu Francji północnej i wieża w Gembloux (Belgia) zostały wpisane jako zespół i jako rozszerzenie wpisu trzydziestu wież w Belgii, wpisanych w roku 1999 pod nazwą Miejskie wieże strażnicze (beffrois) Flandrii i Walonii. Wieże były wznoszone od XI do XVII wieku w stylu romańskim, gotyckim, renesansowym i barokowym. W czasach, kiedy w większości miast włoskich, niemieckich i angielskich wznoszono ratusze, w części Europy północno-zachodniej (na terenie Francji, Belgii i Holandii) przykładano wagę do budowania wolno stojących wież z dzwonem miejskim (beffrois). Początkowo wieże oznaczały zagwarantowaną kartą praw niezależność miasta, stanowiąc wymowny symbol swobód obywatelskich. W przeciwieństwie do donżonu (symbolu panów) i dzwonnicy (symbolu Kościoła), beffroi - trzeci typ wieży pojawiający się w krajobrazie miejskim, był oznaką władzy ławników. Z biegiem czasu beffrois stawały się symbolem wpływów i dobrobytu miast.

Port w Bordeaux

(Kryt. II, IV / 2007)

Port w Bordeaux (nazywany „Portem Księżycowym” od kształtu zakola rzeki Garonny), reprezentujący ciągłość zabudowy od czasów Oświecenia po wiek XX. Wyjątkowość założeń urbanistycznych polega na doskonałej harmonii wątków klasycystycznych i neoklasycystycznych, która przez ponad dwieście lat nie została w żaden sposób naruszona, ani też poddana jakimkolwiek stylistycznym zmianom. Dzięki portowi miasto zachowało po dziś dzień swój oryginalny charakter oraz funkcję ośrodka handlu, wymiany międzynarodowej i stolicy sławnego na cały świat regionu produkcji wina, którą Bordeaux pozostaje niezmiennie od czasów rzymskich, czyli przez prawie dwa tysiące lat.

Laguny Nowej Kaledonii: różnorodność raf koralowych i związanych z nimi ekosystemów

(Kryt. VII, IX, X / 2008)

Sześć obszarów morskich, składających się na jeden z najbardziej rozległych na świecie systemów raf koralowych, znajduje się u wybrzeży wysp Nowej Kaledonii – terytorium zamorskiego Francji na Oceanie Spokojnym. Charakteryzuje je niezwykła różnorodność gatunków koralowców i ryb oraz siedlisk roślinnych, od mangrowców po trawy morskie oraz najbardziej na świecie zróżnicowane skupisko struktur raf koralowych. W lagunach Nowej Kaledonii zachowały się w stanie nienaruszonym liczne ekosystemy z populacjami wielkich drapieżników i różnorodnych gatunków ryb. Znalazła tam także schronienie pewna liczba zagrożonych gatunków żółwi i ssaków morskich, w tym trzecia co do wielkości na świecie populacja diugoni. Niezwykłej urody laguny kryją w sobie rafy koralowe różniące się wiekiem i stadiami rozwoju, od wciąż żyjących i rozwijających się, aż po najstarsze, zachowane w formie skamielin. Obszar ten jest cennym źródłem informacji na temat historii naturalnej Oceanii.

Budowle obronne Vaubana

(Kryt. I, II, IV / 2008)

Wpis obejmuje 12 zespołów budowli obronnych rozmieszczonych wzdłuż zachodniej, północnej i wschodniej granicy Francji. Stanowią najlepsze przykłady prac Sébastiena Le Prestre de Vaubana (1633-1707), inżyniera wojskowego króla Ludwika XIV. Wpis seryjny obejmuje zbudowane przez niego od podstaw miasta, cytadele wzniesione na równinach, miejskie mury bastionowe i wieże obronne oraz zamek. Są wśród nich również forty górskie i nadbrzeżne, bateria górska i dwie górskie konstrukcje służące łączności. Obiekt został wpisany jako przykład szczytowych osiągnięć w dziedzinie klasycznych fortyfikacji, typowych dla zachodniej architektury militarnej. Vauban odegrał także znaczącą rolę w historii rozwoju architektury obronnej w Europie, a także w Ameryce i we Wschodniej Azji.

Albi – miasto biskupie

(Kryt. IV, V / 2010)

Stare miasto w Albi, położone nad brzegiem rzeki Tarn, w południowo-zachodniej Francji jest przykładem rozwoju średniowiecznego zespołu architektoniczno-urbanistycznego, o którym nadal świadczy Stary Most (Le Pont-Vieux) i dzielnica Saint-Salvi wraz z kościołem (X – XI w.). W XIII wieku, po krucjacie przeciw Albigensom, miasto stało się ważnym ośrodkiem władzy biskupiej. Górująca nad miastem katedra warowna z XIII wieku, wzniesiona w stylu oryginalnego gotyku południowego z lokalnie wytwarzanej cegły w tonacji czerwono-pomarańczowej, pozostaje świadectwem przywrócenia władzy dostojnikom kościoła rzymsko-katolickiego. Jej dopełnienie stanowi imponującej wielkości pałac biskupi (Palais de la Berbie) górujący nad rzeką, otoczony kwartałami średniowiecznych domów mieszkalnych. Miasto biskupie w Albi tworzy zespół zabytków i dzielnic o spójnym i jednorodnym charakterze, który nie podlegał większym zmianom na przestrzeni wieków.

Stożki wulkaniczne, kotliny górskie i ściany skalne na wyspie Réunion

(Kryt. VII, X / 2010)

Wpis obejmuje środkową część Parku Narodowego wyspy Réunion - obszar ponad 100 tysięcy hektarów, stanowiący 40 procent powierzchni wyspy, na którą składają się dwa masywy wulkaniczne w południowo-zachodniej części Oceanu Indyjskiego. Oprócz górujących nad wyspą dwóch stożków wulkanicznych, skalnych ścian i trzech kotlin górskich, otoczonych pierścieniem klifów, obszar ten cechuje ogromnie zróżnicowane ukształtowanie terenu, imponujące skarpy, zalesione wąwozy i kotliny, tworzące razem uderzająco piękny krajobraz. Miejsce jest naturalnym środowiskiem życia dla ogromnej liczby roślin, wielu z nich endemicznych. Występujące tam podzwrotnikowe lasy deszczowe, lasy mgliste i wrzosowiska tworzą razem niezwykłą mozaikę różnorodnych cech krajobrazu.

Śródziemnomorski krajobraz rolniczo-pasterski, les Causses et les Cévennes

(Kryt. III, V / 2011)

Obszar o powierzchni 302 319 ha w południowej części Masywu Centralnego we Francji to teren górzysty, poprzecinanym głębokimi dolinami. Krajobraz cechuje powiązanie systemu rolniczo-pasterskiego ze środowiskiem biologicznym i fizycznym, co w szczególności ilustrują drogi służące do pędzenia stada w góry. Położone na głębokich tarasach gór les Causses kamienne wioski i duże gospodarstwa nawiązują do zabudowań wielkich opactw, które powstawały tu od XI w. Mont Lozère, góra wchodząca w skład obszaru wpisanego, jest jednym z ostatnich miejsc, gdzie wciąż odbywa się redyk letni.

Prehistoryczne osady na palach

(Kryt. IV, V / 2011)

Austria, Francja, Niemcy, Słowenia, Szwajcaria, Włochy

Jest to obiekt seryjny obejmujący 111 niewielkich obszarów w Alpach i w okolicy Alp, na terenie których znajdują się pozostałości prehistorycznych osad na palach. Osady powstawały w latach od ok. 5000 – 500 p.n.e. na brzegach jezior i rzek oraz na terenach podmokłych. Prace wykopaliskowe przeprowadzone tylko w niektórych z tych miejsc dostarczyły materiału, pozwalającego odtworzyć obraz życia codziennego na obszarach górskich Europy w czasach epoki brązu i neolitu. Przyniosły także informacje o sposobach oddziaływania ludzi na środowisko. 56 spośród tych miejsc znajduje się w Szwajcarii. Osady reprezentują grupę wyjątkowo dobrze zachowanych, bogatych kulturowo miejsc archeologicznych. Stanowią jedno z najważniejszych źródeł badań nad pierwszymi społecznościami rolniczymi tego regionu.

Zagłębie Górnicze Nord-Pas de Calais

(Kryt. II, IV, VI / 2012)

Miejsce to jest godne uwagi jako przykład krajobrazu ukształtowanego przez trwające trzy wieki (od XVIII do XX w.) wydobycie węgla. Na obszarze liczącym ponad 120 tys. ha wyróżniono 109 obiektów. Są to górnicze szyby, z których najstarszy pochodzi z 1850 roku, wraz z infrastrukturą wind, hałdy (niektóre mają powierzchnię 90 hektarów i wysokość 140 metrów), środki transportu węgla, stacje kolejowe, osiedla górnicze oraz miejscowości, w których znajdują się szkoły, kościoły, budynki związane z opieką zdrowotną i społeczną, pomieszczenia zakładowe, domy właścicieli i zarządców, siedziby władz miejskich i inne budynki użyteczności publicznej. Wpisany obszar daje świadectwo dążeniu do tworzenia modelowych miast robotniczych, które było żywe od połowy XIX w. do lat 60. XX w., i tym samym ilustruje ważny okres w historii przemysłowej Europy. Jest dokumentacją warunków życia ówczesnych robotników i rodzącej się wówczas solidarności społecznej.

Jaskinia z malowidłami naskalnymi Pont d’Arc, zwana grotą Chauvet-Pont d’Arc, Ardèche

(Kryt. I, III / 2014)

Jaskinia znajduje się na południu Francji, na wapiennym płaskowyżu, który przecina rzeka Ardèche. Są w niej najstarsze spośród odkrytych dotąd malowideł naskalnych, pochodzące z okresu oryniackiego (od 30 tys. do 32 tys. lat p.n.e). Jaskinia kryjąca skarby sztuki prehistorycznej była niedostępna od ok. 20 tys. lat p.n.e. z powodu osunięcia się ziemi i została odsłonięta dopiero w 1994 r., dzięki czemu malowidła zachowały się w wyjątkowo dobrym stanie. Na sklepieniach jaskini odkryto ponad tysiąc malowideł o motywach antropomorficznych i zwierzęcych. Odznaczają się one wysokim poziomem artystycznym i różnorodnością zastosowanych technik. Twórcy malowideł umieli operować barwami, łączyć malarstwo z rysunkiem, precyzyjnie przedstawiać anatomię postaci, oddawać trójwymiarowość i ruch. Znajdują się tu wizerunki groźnych gatunków zwierząt, które dla ówczesnego człowieka musiały być trudne do zaobserwowania (mamutów, niedźwiedzi, dzikich kotów, nosorożców, żubrów i turów), a także ponad 4 tysiące szczątków zwierzęcych pochodzących z okresu paleolitu i różne odciski ludzkich stóp. Obecnie powstaje replika jaskini, która ma być udostępniona zwiedzającym w kwietniu 2015 roku.

Parcele winiarskie w Burgundii („climats”)

(Kryt. III, V / 2015)

Ściśle rozgraniczone parcele winiarskie na wzgórzach Côte de Nuits i Côte de Beaune, leżące na południe od Dijon, noszą miano „climats”. Różnią się między sobą specyficznymi warunkami naturalnymi (geologią, ekspozycją), szczepami winorośli i gatunkami wina uzyskiwanymi dzięki pracy wielu pokoleń winiarzy. Krajobraz kulturowy wpisany na Listę światowego dziedzictwa obejmuje dwa elementy: parcele winiarskie, wytwórnie wina, wioski i miasto Beaune oraz historyczne centrum Dijon – miasta, w którym narodził się system „climats”. Miejsce jest wybitnym przykładem uprawy winorośli i produkcji wina od czasów późnego Średniowiecza. 

Wzgórza z winnicami i wytwórnie szampana w Szampanii

(Kryt. II, IV, VI / 2015)

W Szampanii od początku XVII wieku do wczesnego uprzemysłowienia produkcji w XIX wieku rozwinął się wyrób win musujących, oparty na metodzie powtórnej fermentacji w butelkach. Dobro składa się z trzech odrębnych części: historycznych winnic Hautvillers, Aÿ i Mareuil-sur-Aÿ, wzgórza Saint-Nicaise w Reims oraz avenue de Champagne i Fortu Chabrol w Épernay. Ilustrację całego procesu produkcyjnego stanowią trzy elementy – historyczne miejsca uprawy winorośli będące zapleczem produkcji, wytwórnie z podziemnymi piwnicami wydrążonymi w skale i siedziby firm sprzedających szampana danej marki (maisons de Champagne). Wpis daje obraz ewolucji sposobu wytwarzania szampana począwszy od specjalistycznej gałęzi rzemiosła po wytwórstwo rolno-przemysłowe. 

Dzieła architektury Le Corbusiera jako wybitny wkład do modernizmu

(Kryt. I, II, VI / 2016)

Argentyna, Belgia, Francja, Niemcy, Indie, Japonia, Szwajcaria

Wyodrębnienie z twórczości Le Corbusiera siedemnastu dzieł znajdujących się w siedmiu krajach świata ma zaświadczać o stworzeniu nowego języka architektury, całkowicie zrywającego z przeszłością. Budowle zostały wzniesione na przestrzeni pół wieku, w trakcie, jak to nazwał sam Le Corbusier, „żmudnych badań”. Zespół Kapitolu w Czandigarh (Indie), Muzeum Narodowe Sztuki Zachodniej w Tokio (Japonia), Dom Doktora Curutcheta w La Plata (Argentyna) i Jednostka mieszkaniowa (l’Unité d’habitation) w Marsylii (Francja) ilustrują rozwiązania, jakie modernizm wprowadzał w XX w., stawiając sobie za cel wypracowanie nowych technik architektonicznych, które odpowiadałyby zmieniającym się potrzebom społecznym. Osiągnięcia geniuszu twórczego Le Corbusiera świadczą również o procesie umiędzynarodowienia architektury na całym świecie.

Taputapuātea

(Kryt. III, IV, VI / 2017)

Taputapuātea znajduje się w centrum tzw. Trójkąta Polinezyjskiego, na wyspie Ra’iatea, w rozległej części Oceanu Spokojnego, usianej wyspami. Jest to najodleglejszy kraniec Ziemi kiedykolwiek zamieszkały przez człowieka. Obszar wpisany obejmuje dwie zalesione doliny, część laguny i rafy koralowej oraz pas otwartego oceanu. W samym sercu znajduje się marae – centrum polityczne, ceremonialne i miejsce pochówku. Taputapuātea to zespół z kamiennym dziedzińcem i wielkim głazem pośrodku. Powszechnie występujące w Polinezji marae były miejscem, gdzie świat żywych przenikał się ze światem przodków. Taputapuātea jest wyjątkowym świadectwem tysiącletniej historii cywilizacji mā'ohi.

Chaîne des Puys – obszar uskoku tektonicznego Limagne

(Kryt. III / 2018)

Obszar położony w środkowej Francji obejmuje długi uskok Limagne, pasmo wulkanów Chaîne des Puys i Górę Serre z odwróconą rzeźbą terenu. Jest to emblematyczna część  Ryftu Zachodnioeuropejskiego, który powstał wzdłuż formacji alpejskiej, 35 milionów lat temu. Cechy geologiczne tego dobra pokazują, jak skorupa ziemi pęka, a następnie zapada się, pozwalając na wydobywanie się z głębi magmy i na podnoszenie się powierzchni. Dobro jest wybitnym przykładem zjawiska uskoku kontynentalnego, który jest jedną z głównych faz w tektonice płyt.

Francuskie morza i terytoria południowe

(Kryt. VII, IX, X / 2019)

Wpis obejmuje największe spośród najdalej wysuniętych skrawków lądu w południowej części Oceanu Indyjskiego: Wyspy Crozeta, Wyspy Kerguelena, wyspę Świętego Pawła i wyspę Amsterdam oraz 60 niewielkich subantarktycznych wysepek. Ta „oaza” pośród Oceanu Południowego zajmuje obszar ponad 67 milionów hektarów i stanowi siedlisko dla jednego z największych na świecie skupisk ptaków i morskich ssaków. Występują tu najliczniejsze populacje pingwinów królewskich i albatrosów żółtodziobych. Dzięki odizolowaniu od terenów działalności człowieka, wyspy, na których znakomicie zachowały się przykłady ewolucji biologicznej, stanowią wyjątkowy obszar dla badań naukowych.

Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy

(Kryt. IX / 2007, 2011, 2017, 2021)

Albania, Austria, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Francja, Niemcy, Włochy, Macedonia Północna, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwajcaria, Ukraina

Międzynarodowy wpis seryjny, zainicjowany w roku 2007 i następnie trzykrotnie rozszerzany w latach 2011, 2017 i 2021, obejmuje obecnie 94 elementy w 18 krajach, w tym lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Są to ściśle wyznaczone kompleksy leśne na zboczach Połoniny Wetlińskiej, Smereka, w dolinie Terebowca, Górnej Solinki i Wołosatki.

Pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy są znakomitym przykładem zachowanych w stanie nienaruszonym kompleksów leśnych strefy umiarkowanej i jednocześnie najbardziej kompletnych systemów ekologicznych europejskich lasów bukowych. Obszar ten jest także bezcennym rezerwuarem materiału genetycznego nie tylko buków, ale także wielu innych gatunków związanych z tego typu siedliskiem leśnym. Od końca ostatniej epoki lodowcowej, w krótkim okresie zaledwie kilku tysięcy lat, buk europejski rozprzestrzenił się na całym kontynencie z kilku pierwotnie odizolowanych obszarów w Alpach, Karpatach, Górach Dynarskich, Pirenejach i basenie Morza Śródziemnego. Powodzenie tego procesu, który trwa w dalszym ciągu, związane jest z tolerancją buka na różne warunki klimatyczne, geograficzne i fizyczne oraz z jego łatwą adaptacją.

Latarnia morska Cordouan

(Kryt. I, IV / 2021)

Latarnia morska Cordouan wznosi się na skalistej mieliźnie Oceanu Atlantyckiego, położonej w pobliżu estuarium Żyrondy w środowisku niebezpiecznym i nieprzychylnym człowiekowi. Zbudowano ją z bloków białego wapienia na przełomie XVI i XVII wieku według projektu inżyniera Louis de Foix i pod koniec XVIII wieku przebudowano według projektu inżyniera Teulère. Monumentalna wieża, będąca arcydziełem wśród budowli służących sygnalizacji morskiej, została ozdobiona pilastrami, kolumnami, modylionami i gargulcami. Jest reprezentatywna dla znaczących okresów w historii latarni morskich pod względem architektonicznym i technicznym. Nawiązuje do słynnych w Starożytności latarni morskich i ilustruje sztukę wznoszenia tego rodzaju budowli w czasach wielkich wypraw morskich, kiedy miały one szczególne znaczenie dla oznaczania terytorium i zapewniania bezpieczeństwa na morzu. Podwyższenie latarni pod koniec XVIII w. i przebudowa jej szczytu są wyrazem osiągnięć naukowo-technicznych tej epoki. Formy architektoniczne nawiązują do Starożytności, manieryzmu i Renesansu, a specyficzny język architektoniczny czerpie z dorobku École des Ponts et Chaussées, instytutu kształcącego francuskich inżynierów.

Nicea, zimowy kurort na Riwierze

(Kryt. II / 2021)

Nicea będąca miastem śródziemnomorskim o łagodnym klimacie, leżącym w pobliżu granicy z Włochami, rozbudowała się jako zimowy kurort nad brzegiem morza, u podnóża Alp. Od połowy XVIII wieku była ulubionym miejscem pobytu arystokratycznych rodzin i osób z wyższych sfer, przede wszystkim z Wielkiej Brytanii, które zwykły spędzać tu zimę. W 1832 r. miasto należące wówczas do Królestwa Sabaudii przyjęło plan urbanistyczny, którego celem było uatrakcyjnienie pobytu cudzoziemców. Po przekazaniu Nicei Francji w 1860 r., zwykła, szeroka na 2 metry droga biegnąca wzdłuż wybrzeża, zwana Camin dei Inglesi, przeistoczyła się w Promenade des Anglais. W następnym stuleciu liczba cudzoziemców przyjeżdżających tu spędzić zimę, w tym zwłaszcza Rosjan, stale wzrastała, co doprowadziło do powstania nowych dzielnic poza terenem średniowiecznego starego miasta. Dążenie do optymalnego wykorzystania warunków klimatycznych i krajobrazowych Nicei ukształtowało urbanistykę tych dzielnic, a rozmaite wpływy kulturowe znalazły wyraz w eklektycznym stylu ich zabudowy, przyczyniając się do renomy miasta jako kosmopolitycznego kurortu zimowego.

Wielkie uzdrowiska europejskie

(Kryt. II, III / 2021)

Niemcy, Austria, Belgia, Francja, Włochy, Wielka Brytania, Czechy

Międzynarodowy wpis obejmuje 11 miast w 7 krajach: Bad Ems (Niemcy), Baden-Baden (Niemcy), Bad Kissingen (Niemcy), Bad bei Wien (Austria), Spa (Belgia), Vichy (Francja), Montecatini Terme (Włochy), Bath (W. Brytania), Franciszkowe Łaźnie (Czechy), Karlowe Wary (Czechy) i Mariańskie Łaźnie (Czechy). Wszystkie te miasta są świadectwem szczególnej europejskiej kultury uzdrowiskowej, związanej ze źródłami termalnymi, która rozwijała się od początków XVIII w. do lat 30. XX w., doprowadzając do rozkwitu dużych międzynarodowych uzdrowisk. Wywarły one wpływ na typologię miast rozwijających się wokół zespołów budowli uzdrowiskowych, takich jak kurhaus i kursaal (budynki i sale przeznaczone dla kuracjuszy), przepompownie, pijalnie wód, kolumnady i galerie, służących do czerpania wprost ze źródeł bogactw naturalnych, wykorzystywanych do celów kuracji wodą mineralną. Zabudowa uzdrowiskowa obejmuje także ogrody, miejsca spotkań, kasyna, teatry, hotele i wille oraz charakterystyczną infrastrukturę. Ośrodek uzdrowiskowy zwykle harmonijnie wpisuje się w otoczenie miejskie, w którym przeważają funkcje terapeutyczne i rekreacyjne. Jako całość, uzdrowiska wpisane na Listę światowego dziedzictwa zaświadczają o wymianie idei i wpływów w dziedzinie medycyny, nauki i balneoterapii.

Wulkany i lasy Montagne Pelée i ostre szczyty na północy Martyniki

(Kryt. VIII, X / 2023)

Światowe znaczenie góry Pelée i szczytów Corbet wynika z reprezentatywności elementów, substancji i procesów wulkanicznych. Erupcja, która miała miejsce w latach 1902–1905, jest uważana za jedno z głównych wydarzeń w historii wulkanologii. Miała dramatyczne skutki dla miasta Saint-Pierre, powodując ogromne ofiary w ludziach i niszcząc dziedzictwo stanowiące część kultury Martyniki. Na terenie seryjnego dobra występują gatunki zagrożone w skali światowej, zwłaszcza Allobates chalcopis, gatunek endemicznego płaza z rodziny Aromobatidae, Erytrolampus cursor, gatunek węża z rodziny połozowatych i kacyk kasztanowogłowy, endemiczny gatunek ptaka.

Maison Carrée w Nîmes

(Kryt. IV / 2023)

Budowla wzniesiona w I w. n. e. w rzymskiej kolonii Nemausus – obecnie  Nîmes we Francji – jest jednym z najstarszych przykładów świątyni służącej kultowi cesarstwa w prowincjach rzymskich. Poświęcona Księciom Młodości - przedwcześnie zmarłym potomkom Oktawiana Augusta, świątynia Maison Carrée umacniała panowanie Rzymu nad podbitym terytorium, jednocześnie symbolicznie zapowiadając podporządkowanie ludności miasta Nemausus linii dynastycznej cesarza. Układ architektoniczny i kunsztowne zdobienia w sposób symboliczny komunikowały program ideologiczny Oktawiana Augusta, za którego panowania republika rzymska przekształciła się w cesarstwo i nastał tzw. złoty wiek imperium, znany jako Pax Romana.

Te Henua Enata – Markizy

(Kryt. III, VI, VII, IX, X / 2024)