Kazachstan

Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi

(Kryt. I, III, IV / 2003)

Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi w Jasi, obecnie Turkiestan, zostało zbudowane w latach 1389-1405, za panowania Timura. Przy wznoszeniu mauzoleum, którego niektóre części pozostały nieukończone, perscy budowniczowie podjęli eksperyment z nowymi rozwiązaniami architektonicznymi i strukturalnymi, zastosowanymi następnie przy budowie Samarkandy, stolicy państwa Timuridów. Obecnie jest to jedna z największych i najlepiej zachowanych budowli epoki Timuridów.

Petroglify w krajobrazie archeologicznym Tamgały

(Kryt. III / 2004)

Pośród rozległych pustynnych gór Chu – Ili umiejscowiony jest obszar stosunkowo bogatej roślinności – Tamgały Gorge, kryjący skupisko ok. 5,000 petroglifów (rzeźb skalnych), pochodzących z okresu od połowy drugiego tysiąclecia p.n.e. do początków XX wieku. Łącznie z przyległymi osadami ludzkimi i cmentarzyskami tworzą 48 kompleksów archeologicznych, dając świadectwo kultury rolniczej, obyczajowości i organizacji życia społecznego zamieszkujących niegdyś te tereny ludów pasterskich. Znajdywane w tym miejscu warstwy kolejnych osad są dowodem wielowiekowej obecności ludzi na tych terenach. Spotyka się tu także liczne miejsca pochówku z grobowcami, do których wejścia zamykane są skalnymi głazami (środek i koniec Epoki Brązu), a także kurhanami z kamieni i ziemi (datowane od początków Epoki Żelaza aż do dzisiaj). Największe skupisko grawerunków oraz ołtarzy znajduje się w środkowym kanionie, z czego można wnioskować, że było to miejsce składania ofiar.

Saryarka: step i jeziora północnego Kazachstanu

(Kryt. IX, X / 2008)

Wpis obejmuje obszary dwóch Państwowych Rezerwatów Przyrody: Naurzum i Korgałhyn, których łączna powierzchnia wynosi 450344 ha. Znajdujące się na nich mokradła mają ogromne znaczenie dla wędrownych ptaków wodnych, w tym gatunków zagrożonych, takich jak żuraw biały (zwany także śnieżnym), pelikan kędzierzawy czy bielik wschodni. Mokradła te są głównym miejscem przystankowym i najważniejszym w środkowej Azji skrzyżowaniem dróg ptaków migrujących z Afryki, Europy i południowej Azji do miejsc lęgowych na zachodniej i wschodniej Syberii. Zajmująca powierzchnię 200 000 ha część Stepu Kazachskiego objęta wpisem, jest siedliskiem ponad połowy gatunków roślin stepowych, pewnej liczby zagrożonych gatunków ptaków oraz skrajnie zagrożonego gatunku antylopy – suhaka, niegdyś licznie reprezentowanej na tych terenach, później wytrzebionej przez kłusowników. W regionie znajdują się dwa rodzaje jezior: słodko i słonowodne, położone w obszarze wododziałów rzek, płynących na północ do basenu arktycznego i na południe do Jeziora Aralskiego i rzeki Irtysz.

Jedwabny Szlak: sieć dróg w korytarzu Chang’an - Tienszan

(Kryt. II, III, V, VI / 2014)

Chiny, Kazachstan, Kirgistan

Wpisany odcinek rozległej sieci dróg Jedwabnego Szlaku biegnie na długości 5 tys. km od Chang’anu/Luoyangu, dawnej stolicy Chin za panowania dynastii Han i Tang, do Siedmiorzecza w Azji Środkowej. Powstawał on od II p.n.e. do I w. n. e. i był wykorzystywany na przestrzeni stuleci aż do XVI w. Jedwabny Szlak przybliżał różne cywilizacje i ułatwiał wymianę handlową między odległymi od siebie obszarami, ale również był drogą przenikania wpływów kulturowych – wierzeń religijnych, wiedzy naukowej, innowacji technologicznych, praktyk kulturowych i artystycznych. Pośród 33 miejsc objętych wpisem znajdują się ważne ośrodki miejskie i dworskie z czasów imperiów i chanatów, osady handlowe, świątynie buddyjskie wykute w grotach, starożytne drogi, zajazdy pocztowe, przełęcze, wieże strażnicze, odcinki Wielkiego Muru, fortyfikacje, grobowce i budowle sakralne.

Zachodni Tienszan

(Kryt. X / 2016)

Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan

Ten transgraniczny obszar rozciąga się na jednym z największych pasm górskich na świecie. W Tienszanie Zachodnim wysokość szczytów górskich waha się od 700 do 4.503 m, krajobrazy są bardzo zróżnicowane, a fauna i flora wyjątkowo bogata. Znaczenie miejsca w skali światowej polega na tym, że stąd pochodzą niektóre uprawne gatunki drzew owocowych, występuje duże zróżnicowanie lasów i unikalne krzyżówki roślinne.

Pustynie turańskie z mroźnymi zimami

(Kryt. IX, X / 2023)

Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan

W skład dobra transgranicznego wchodzi 14 obszarów pustynnych w Azji środkowej, leżących w strefie umiarkowanej między Morzem Kaspijskim a wysokimi górami turańskimi. Panują tu ekstremalne warunki klimatyczne z mroźną zimą i gorącym latem. Świat roślin i zwierząt przystosowany do trudnych warunków jest niezwykle zróżnicowany. W pasie rozciągającym się ze wschodu na zachód na przestrzeni ponad 1500 km występuje znaczne zróżnicowanie ekosystemów pustynnych. Poszczególne części składowe dobra wzajemnie się dopełniają pod względem bioróżnorodności, typu pustyni i zachodzących tu procesów ekologicznych.