Chiny
Góra Taishan
(Kryt. I, II, III, IV, V, VI / 1987)
Przez prawie 2 tys. lat święta góra Tai (shan znaczy góra) stanowiła obiekt kultu cesarskiego. Znajdują się tam arcydzieła artystyczne idealnie dostosowane do otaczającego środowiska. Góra od zawsze stanowiła źródło inspiracji dla chińskich artystów i erudytów. Symbolizuje ona cywilizacje i wierzenia dawnych Chin.
Wielki Mur Chiński
(Kryt. I, II, III, IV, VI / 1987)
Około r. 220 p.n.e., w celu stworzenia spójnego systemu obronnego przeciw inwazjom z Północy, cesarz Qin Shin Huang postanowił połączyć istniejące wcześniej odcinki fortyfikacji.
W wyniku prac kontynuowanych w czasach dynastii Ming (1368-1644) powstało najbardziej gigantyczne dzieło inżynierii wojskowej na świecie. Historyczna i strategiczna rola Wielkiego Muru Chińskiego ustępuje jedynie jego wartości architektonicznej.
Pałac cesarski dynastii Ming i Qing
(Kryt. III, IV / 1987, 2004)
Zakazane Miasto, siedziba najwyższych władz przez przeszło pięć wieków, stanowi bezcenne świadectwo cywilizacji chińskiej za panowania dynastii Ming i Qing. Obejmuje ono ogrody krajobrazowe i i liczne budynki, liczące w sumie około 10 tys. komnat, w których znajdują się meble i dzieła sztuki.
Obszar wpisany w 2004 r. jako rozszerzenie, obejmuje Pałace cesarskie dynastii Ming i Qing w mieście Shenyang i nosi nazwę Pałaców Cesarskich dynastii Ming i Qing w Pekinie i Shenyangu. Pałac cesarski w Shenyangu składa się ze 114 budynków wzniesionych w latach 1625-26 i 1783 r. Zawiera cenną bibliotekę i jest świadectwem panowania ostatniej dynastii Chin przed przeniesieniem stolicy do Pekinu , kiedy to pałac stał się pałacem pomocniczym do Pałacu Cesarskiego w Pekinie. Ten znaczący obiekt architektoniczny jest ważnym świadectwem historycznym panowania dynastii Qing i tradycji kulturalnych Mandżurów i innych narodowości Chin północnych.
Jaskinie Mogao
(Kryt. I, II, III, IV, V, VI / 1987)
492 wykute w skale cele i sanktuaria Mogao położone są w strategicznym punkcie Jedwabnego Szlaku, w którym krzyżowały się wpływy handlowe, religijne, intelektualne i kulturowe. Słyną one z rzeźb i malowideł ściennych odzwierciedlających tysiąc lat sztuki buddyjskiej.
Mauzoleum pierwszego cesarza Qin Shi Haungdi
(Kryt. I, III, IV, VI / 1987)
To stanowisko archeologiczne odkryte zostało dopiero w 1974 r. i najprawdopodobniej tysiące posągów czeka jeszcze na wydobycie. Qin, który jako pierwszy zjednoczył Chiny, zmarł w r. 210 p.n.e. i został pochowany w sercu zespołu, stanowiącego odbicie planu urbanistycznego stolicy Xianyan, otoczony armią wojowników z terakoty, która szybko stała się sławna w całym świecie. Wojownicy, z których każdy różni się od pozostałych, wraz z towarzyszącymi im końmi, wozami i bronią, stanowią arcydzieło realizmu, jak również bezcenne świadectwo historyczne.
Stanowisko archeologiczne szczątków praczłowieka z Pekinu w Zhoukoudian
(Kryt. III, VI / 1987)
Stanowisko archeologiczne położone 42 km na południowy-zachód od Pekinu jest nadal obiektem badań naukowych. Odkryto na nim szczątki i różne przedmioty należące do żyjącego w środkowym plejstocenie Sinanthropus pekinensis, jak również szczątki Homo sapiens sapiens, datowane na okres 18-11 tys. lat p.n.e. Stanowisko stanowi nie tylko cenne świadectwo prahistorycznych wspólnot ludzkich kontynentu azjatyckiego, lecz ilustruje również proces ewolucji.
Góra Huangshan
(Kryt. II, VII, X / 1990)
Huangshan, znana jako najpiękniejsza góra Chin, opiewana była w chińskiej literaturze i sztuce (np. w stylu shanshui „góra i woda” połowy XVI w.) na przestrzeni wielu wieków. Obecnie nadal fascynuje zwiedzających, poetów, malarzy, fotografów, którzy pielgrzymują do tego miejsca słynącego z wzniosłych krajobrazów utworzonych z licznych skał i granitowych szczytów, górujących nad powłoką chmur.
Dolina Jiuzhaigou - region krajobrazu naturalnego
(Kryt. VII / 1992)
Urozmaicona morfologicznie dolina Jiuzhaigou, w północnej części prowincji Sichuan, rozciąga się na przestrzeni 72 tys. ha i osiąga wysokość 4800 m. Z tego względu posiada całą serię różnych ekosystemów leśnych. Jej wspaniałe krajobrazy wyróżniają się zwłaszcza ciągiem wąskich stożków krasowych i spektakularnych wodospadów. W dolinie występuje 140 gatunków ptaków oraz pewna ilość zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, wśród których panda duża i takin seczuański.
Huanglong – region krajobrazu naturalnego, 1992
(Kryt. VII / 1992)
W regionie Huanglong, w północno-zachodniej części prowincji Sichuan, leżą szczyty pokryte wiecznym śniegiem oraz najbardziej wysunięty na wschód lodowiec w Chinach. Z krajobrazem górskim związane są różnorodne ekosystemy leśne oraz widowiskowe formacje krasowe, wodospady i gorące źródła. Region zamieszkały jest przez pewną ilość zagrożonych gatunków zwierząt, wśród których panda duża oraz seczuańska złota małpa wąskonosa.
Wulingyuan – region krajobrazu naturalnego
(Kryt. VII / 1992)
Nad regionem Wulingyuam, rozciągającym się w prowincji Hunan na przestrzeni przeszło 26 tys. ha, góruje przeszło 3 tys. iglic i szczytów z piaskowca kwarcowego, osiągających często wysokość przeszło 200 m. Znajdują się w nim liczne, przecięte potokami wąwozy, jeziora, wodospady, około 40 jaskiń oraz dwa mosty naturalne. Region ten słynie z niezwykłego piękna krajobrazów, występują tam również pewne zagrożone wyginięciem gatunki roślin i zwierząt.
Rezydencja górska z przyległymi świątyniami w Chengde
(Kryt. II, IV / 1994)
Rezydencja górska, pałac letni dynastii Qing w prowincji Hebei, zbudowana została w latach 1703-1792. Stanowi ona rozległy zespół pałacowy, składający się z budynków administracyjnych i ceremonialnych, świątyń o różnorodnej architekturze oraz z ogrodów cesarskich, subtelnie wtapiających się w otaczający krajobraz złożony z jezior, pastwisk i lasów. Niezależnie od wartości estetycznej, rezydencja górska stanowi cenne świadectwo historyczne końcowej fazy rozwoju społeczeństwa feudalnego w Chinach.
Zespół zabytkowy pałacu Potala w Lhasie
(Kryt. I, IV, VI / 1994, 2000, 2001)
Począwszy od VII w. Potala, pałac zimowy dalajlamy, stanowi symbol buddyzmu tybetańskiego i jego wiodącej roli w tradycyjnej administracji Tybetu. Zespół wznosi się na Czerwonym Wzgórzu, w centrum doliny Lhasy, na wysokości 3700 m. n.p.m. Składa się z pałaców Białego i Czerwonego oraz związanych z nimi budowli. Klasztor świątyni Dżok'ang, powstały również w VII w., jest niezwykłym zespołem sakralnym buddyzmu. Norbulingk'a, pałac letni dalajlamy, zbudowany w XVIII w., jest arcydziełem sztuki tybetańskiej. Piękno i oryginalność architektury, bogata dekoracja oraz harmonijne wtopienie w przepiękny krajobraz potęgują wartość historyczną i religijną tych trzech zespołów.
Świątynia i cmentarz Konfucjusza oraz rezydencja rodziny Kong w Qufu
(Kryt. I, IV, VI / 1994)
Świątynia, cmentarz oraz siedziba rodziny Konfucjusza (VI-V w. p.n.e.), wielkiego filozofa, polityka i myśliciela znajdują się w Qufu, mieście leżącym w prowincji Shandong. Świątynia wzniesiona ku czci Konfucjusza w r. 478 p.n.e. została zniszczona i była odbudowywana przez stulecia. Obecnie liczy przeszło 100 budowli. Na cmentarzu znajdują się groby Konfucjusza oraz przeszło 100 tys. jego potomków. Dom rodziny Kong stał się rozległą siedzibą arystokratyczną, z której pozostały 152 budynki. Zespół zabytkowy w Qufu zachował wyjątkową wartość artystyczną i historyczną, którą zawdzięcza czci, jaką przez przeszło dwa tysiąclecia darzyli go kolejni cesarze chińscy.
Zespół zabytkowych budowli w górach Wudang
(Kryt. I, II, VI / 1994)
Pałace i świątynie, tworzące rdzeń zespołu budowli sakralnych i świeckich, stanowią przykładowe osiągnięcie architektoniczne i artystyczne epoki dynastii Yuan, Ming i Qing. Kompleks ten, położony w panoramicznych dolinach i na zboczach gór Wudang (prowincja Hubei), zbudowany jako zorganizowana całość pod panowaniem dynastii Ming (XIV-XVII wiek), mieści również budowle taoistyczne z VII w. Stanowi on najwyższe osiągnięcie chińskiej architektury i sztuki na przestrzeni przeszło tysiąca lat.
Park Narodowy Lushan
(Kryt. II, III, IV, VI / 1996)
Obszar góry Lushan, w prowincji Jiangxi, jest jednym z ośrodków duchowych cywilizacji chińskiej. Świątynie buddyjskie i taoistyczne oraz najważniejsze miejsca konfucjanizmu, w których nauczali najwięksi myśliciele, wtapiają się harmonijnie w przepiękny krajobraz, stanowiący źródło inspiracji dla wielu artystów, którzy rozwinęli estetyczne pojmowanie natury, właściwe cywilizacji chińskiej.
Krajobraz góry Emei i Wielki Budda z Leshan
(Kryt. IV, VI, X / 1996)
Pierwsza chińska świątynia buddyjska została wzniesiona w I w. właśnie tu, w przepięknym otoczeniu góry Emei w prowincji Sichuan. Później dorzucono doń nowe świątynie, dzięki którym okolica stała się jednym z głównych świętych miejsc buddyzmu. Przez wieki gromadzono tu skarby kulturalne, z których najbardziej uderza Wielki Budda z Leshan, wzniesiony w VIII w. Ta gigantyczna, wysoka na 71 metrów rzeźba, została wyryta w zboczu góry wznoszącej się nad zlewiskiem trzech rzek i jest ona największym posągiem Buddy na świecie. Góra Emei wyróżnia się również obfitością flory: od podzwrotnikowej po alpejskie lasy iglaste, gdzie niektóre drzewa liczą przeszło tysiąc lat.
Dawne miasto Ping Yao
(Kryt. II, III, IV / 1997)
Ping Yao stanowi wyjątkowo dobrze zachowany przykład tradycyjnego miasta chińskiego Han, założonego w XIV w. Jego tkanka miejska świadczy o rozwoju stylów architektonicznych i koncepcji urbanistycznych w Chinach cesarskich na przestrzeni pięciu wieków. Szczególnie interesujące są majestatyczne budowle związane z działalnością banków, które przypominają, że w XIX w. i na początku XX w. Ping Yao był największym ośrodkiem bankowym w Chinach.
Klasyczne ogrody w Suzhou
(Kryt. I, II, III, IV, V / 1997)
Chińska sztuka ogrodowa, odtwarzająca krajobrazy naturalne w miniaturze, wyraża się najlepiej w dziewięciu ogrodach miasta historycznego Suzhou, powszechnie uznawanych za arcydzieło gatunku. Zakładane pomiędzy XI i XIX w., ich szczegółowa koncepcja odzwierciedla metafizyczne znaczenie naturalnego piękna, tak istotne w kulturze chińskiej.
Stare Miasto w Lijiang
(Kryt. II, IV, V / 1997)
Zespół zabytkowy w Lijiang, harmonijnie dostosowany do nieregularnego ukształtowania terenu o kluczowym znaczeniu strategicznym i handlowym, zachował autentyczny, wysokiej klasy historyczny krajobraz miejski. Architektura zespołu wyróżnia się połączeniem elementów kilku współistniejących przez wieki kultur. Lijiang posiada również dawny, niezwykle skomplikowany i pomysłowy system zaopatrywania w wodę, który nadal sprawnie działa.
Pałac Letni i Ogród Cesarski w Pekinie
(Kryt. I, II, III / 1998)
Pałac Letni w Pekinie, zbudowany w 1750 r., został w dużej mierze zniszczony w czasie wojny w 1860 r. W 1886 r. pałac został odbudowany na pierwotnych fundamentach i stanowi arcydzieło chińskiej sztuki ogrodowej łączące krajobraz naturalny, składający się ze wzgórz i ze stawów, z elementami sztucznymi, takimi jak pawilony, sale, pałace, świątynie i mosty, które tworzą harmonijny zespół o nieprzeciętnej wartości estetycznej.
Świątynia Nieba, Cesarski Ołtarz Ofiarny w Pekinie
(Kryt. I, II, III / 1998)
Świątynia Nieba, powstała w pierwszej połowie XV w., tworzy majestatyczny zespół budowli kultowych, położonych w ogrodach i otoczonych zabytkowymi zagajnikami iglastymi. Jej plan ogólny, podobnie jak plan każdej budowli, symbolizuje związek nieba i ziemi - świata boskiego i świata ziemskiego - istotę chińskiej kosmogonii oraz szczególną w tym związku rolę cesarza.
Góra Wuyi
(Kryt. III, VI, VII, X / 1999)
Region góry Wuyi uważany jest za unikalny we względu na zachowanie różnorodności biologicznej w południowo-wschodnich Chinach. Stanowi on schronienie dla wielu gatunków występujących w stanie szczątkowym, z których niektóre są endemiczne w Chinach. Nienaruszone piękno wspaniałych wąwozów rzeki Dziewięciu Zakrętów (Nine Bend Creek), z licznymi świątyniami i klasztorami - niektórymi obecnie zrujnowanymi - stanowiło tło rozwoju neokonfucjanizmu, który rozprzestrzenił się i znacząco wpłynął na kultury Azji Wschodniej począwszy od XI w. W I w. p.n.e. sąsiednia miejscowość Chengcun była ważnym ośrodkiem administracyjnym, wzniesionym przez dynastię Han. W obrębie potężnych murów znajduje się tam niezwykle cenne stanowisko archeologiczne.
Rzeźby skalne w Dazu
(Kryt. I, II, III / 1999)
Wśród stromych góry regionu Dazu znajduje się szereg niezwykłych rzeźb skalnych, pochodzących z okresu od IX do XIII w. Są one niezwykle cenne ze względu na ich wysoki poziom estetyczny oraz bogatą tematykę religijną i świecką. Stanowią one świadectwo życia codziennego w dawnych Chinach oraz świadczą o harmonijnej syntezie buddyzmu, taoizmu i konfucjanizmu.
Dawne wioski na południu prowincji Anhui – Xidi i Hongcun
(Kryt. II, IV, V / 2000)
Dwie tradycyjne wioski Xidi i Hongcun w wyjątkowym stopniu zachowały aspekt właściwy dla osadnictwa nie-miejskiego, który w większości zaniknął lub przekształcił się w przeciągu ubiegłego stulecia. Układ ulic, architektura i dekoracja, jak również podłączenie domów do rozległej sieci systemu zaopatrywania w wodę, są jedynymi zachowanymi przykładami tego rodzaju.
Grobowce cesarskie dynastii Ming i Qing
(Kryt. I, II, III, IV, VI / 2000, 2003, 2004)
Grobowce cesarskie dynastii Ming i Qing są stanowiskami naturalnymi przystosowanymi do funkcji grobowej przez człowieka i starannie dobranymi w celu pomieszczenia licznych budowli o tradycyjnej architekturze i dekoracji. Ilustrują trwającą pięć wieków ciągłość koncepcji świata i władzy, właściwych dla feudalnych Chin.
Obszar wpisany w 2003 r. jako rozszerzenie, obejmuje dwa osobne zespoły grobowe cesarzy z dynastii Ming: grobowiec Xiaolinga, założyciela dynastii oraz groby trzynastu innych cesarzy Ming. Grobowce stanowią cenne świadectwo chińskich tradycji i wierzeń począwszy od XIV w. oraz znaczący przykład architektury i sztuk stosowanych pomyślanych według chińskich zasad geomancji (fengshui). Obszar wpisany w 2004 r. obejmuje trzy grobowce cesarskie dynastii Qing w prowincji Liaoning: grobowiec cesarza Yonglinga, Fulinga i Zhaolinga, wzniesione w XVII w. dla cesarzy założycieli dynastii Qing i ich następców. Grobowce kierują się zasadami tradycyjnej chińskiej geomancji i teorii fengshui. Prezentują bogatą dekorację figur i rzeźb kamiennych oraz dachówek z motywami smoka, ilustrując rozwój architektury grobowej dynastii Qing. Kompleks trzech grobowców wraz z licznymi budowlami łączą tradycje przejęte z wcześniejszych dynastii i nowe cechy cywilizacji mandżurskiej.
Jaskinie Longmen
(Kryt. I, II, III / 2000)
Jaskinie i nisze skalne Longmen mieszczą największy i najwspanialszy zespół chińskich dzieł sztuki z okresu dynastii Północnej Wei i Tang (316-907). Dzieła te, o tematyce związanej wyłącznie z religią buddyjską, stanowią apogeum chińskiej rzeźby w kamieniu.
Góra Qingcheng i system nawadniający w Dujiangyan
(Kryt. II, IV, VI / 2000)
Budowa systemu nawadniającego w Dujiangyan rozpoczęła się w III w. p.n.e. System nadal reguluje wody rzeki Minjiang i kieruje je na tereny uprawne równin Chengdu. Góra Qingcheng jest kolebką taoizmu i słynie z wielu zabytkowych świątyń.
Groty Yungang
(Kryt. I, II, III, IV / 2001)
Jaskinie Yungang, w Datong w prowincji Shanxi, liczące 252 jaskiń i 51 tys. posągów, stanowią unikalne osiągnięcie buddyjskiej sztuki skalnej w Chinach, w V i VI w. Pięć Jaskiń, stworzonych przez Tan Yao, o identycznej koncepcji i identycznym planie, stanowi klasyczne arcydzieło pierwszego apogeum buddyjskiej sztuki skalnej w Chinach.
Strefy chronione trzech równoległych rzek w prowincji Junan
(Kryt. VII, VIII, IX, X / 2003)
Składają się one z siedmiu obszarów stref chronionych objętych parkiem narodowym trzech równoległych rzek, w północno-zachodniej, górzystej części prowincji Junan. Obszar ten, o powierzchni 1,7 mln ha, składa się z sektorów górnych biegów trzech wielkich rzek Azji: Jangcy, Mekong i Saluin, płynących z północy na południe prawie równolegle przez wąwozy osiągające 3 tys. m głębokości, wzdłuż których wznoszą się ośnieżone szczyty przekraczające 6 tys. m n.p.m. Występuje tam największa różnorodność biologiczna w Chinach; obszar jest również jednym z najobfitszych pod tym względem regionów umiarkowanych na świecie.
Stolice i Grobowce starożytnego królestwa Koguryo
(Kryt. I, II, III, IV, V / 2004)
Obszar obejmuje pozostałości architektoniczne trzech miast i 40 grobowców: miasto Góry Wunu, Miasto Guonei i miasto Góry wandu, 14 grobowców cesarskich i 26 możnowładców. Wszystkie należą do kultury Koguryo, nazwanej od dynastii która rządziła częścią Chin północnych i pólnocną częścią Półwyspu Koreańskiego od 37 pne do 668 r. Miasto góry Wunu jest tylko częściowo odkopane. Miasto Guonei, leżące w obrębie dzisiejszego miasta Ji’an, odgrywało rolę drugiej stolicy gdy właściwą stolicę królestwa Koguryo przeniesiono do Phonyangu. W mieście Góry Wandu znajdują się pozostałości z okresu Królestwa, w tym obszerny pałac i 37 grobowców. Niektóre z nich mają misternie wykonane sufity na całej szerokiej powierzchni dachów budowanych bez wsparcia kolumn, niosąc ciężki ładunek umieszczonych na nich kamieni lub kurhanów ziemnych.
Zabytkowe centrum Makao
(Kryt. II, III, IV, VI / 2005)
Makao, bogaty port o strategicznym znaczeniu dla rozwoju handlu międzynarodowego, pozostawał pod zarządem portugalskim od połowy XVI w. do roku 1999, kiedy znalazł się pod wyłączną władzą Chin. Historyczna ulica miasta z portugalskimi i chińskimi rezydencjami, budowlami sakralnymi i gmachami publicznymi, czyni z zabytkowego centrum Makao rzadki przykład miejsca, w którym przez kilka wieków spotykały się estetyczne, kulturalne, architektoniczne i techniczne wpływy Wschodu i Zachodu. Znajdują się tu także forteca i najstarsza w Chinach latarnia morska. Miejsce jest świadectwem jednego z najdłużej trwających spotkań Chin ze światem Zachodu, możliwych dzięki ożywionej międzynarodowej wymianie handlowej.
Rezerwat pand wielkich w prowincji Siczuan
(Kryt. X / 2006)
Obszar 924,000 hektarów obejmuje 7 rezerwatów naturalnych oraz 9 parków krajobrazowych w górach Qionglai i Jiajin. Żyje tam 30 procent światowej populacji pand wielkich, które są jednym z najbardziej zagrożonych gatunków na świecie (przetrwało ok. 1000 do 2000 osobników). Obszary te, będące pozostałością po lesie paleotropikalnym z okresu Trzeciorzędu, są zarówno naturalnym środowiskiem pand wielkich, jak i najważniejszym miejscem ich hodowli. Rezerwaty są również siedliskiem innych zagrożonych gatunków, takich jak panda mała, pantera śnieżna, czy pantera mglista. Obszar jest jednym z najbogatszych pod względem botanicznym regionów świata, zaraz po wilgotnych lasach tropikalnych. Liczy od 5000 do 6000 gatunków roślin z ponad 1000 rodzajów istniejących na Ziemi.
Yin Xu
(Kryt. II, III, IV, VI / 2006)
Obszar wykopalisk archeologicznych Yin Xu, znajdujący się w pobliżu miasta Anyang, około 500 km na południe od Pekinu, jest pozostałością starożytnej stolicy Dynastii Shang (1300-1046r. p.n.e.). Stanowi świadectwo złotego wieku wczesnej kultury chińskiej, rzemiosła i nauki, czasów wielkiego dobrobytu chińskiej Epoki Brązu. Odkryto tam kilka królewskich grobowców i pałaców, będących pierwowzorem późniejszej architektury chińskiej. Miejsce to obejmuje Pałac i obszar Grobowców Rodów Królewskich (1000 m x 650 m) z ponad 80 fundamentami domów oraz z jedynym nienaruszonym grobowcem Fu Hao, członka królewskiej rodziny z dynastii Slang. Duża liczba znalezionych w grobowcu kunsztownie wykonanych przedmiotów pogrzebowych świadczy o wysokim rozwoju rzemiosła Shang. Jest to obecnie jeden z narodowych skarbów Chin. W Yin Xu znaleziono liczne doły, a w nich łopatki wołu oraz żółwie plastrony pokryte inskrypcjami, które były używane do przepowiedni, a dziś są bezcennym świadectwem rozwoju jednego z najstarszych na świecie pism oraz starożytnych wierzeń i systemów społecznych.
Krajobraz Krasowy Południowych Chin
(Kryt. VII, VIII / 2007, 2014)
Krajobraz Krasowy Południowych Chin, rozciąga się w prowincjach Junnan, Guizhou and Guangxi na obszarze pół miliona metrów kwadratowych. Region Południowych Chin nie ma sobie równych pod względem bogactwa występujących tu formacji krasowych, a ukształtowanie terenu uważane jest za najbardziej spektakularny na świecie przykład krajobrazu krasowego regionów tropikalnych i podzwrotnikowych. Wpis obejmuje trzy grupy formacji krasowych: Libo, Shilin i Wulong. W ich obrębie znajdują się miedzy innymi kamienne lasy: Naigu - zbudowany z wapieni i dolomitów oraz Shilin – „wyrastający” z jeziora o tej samej nazwie, wyróżniający się różnorodnością kształtów i kolorów tworzących go skał. Na niecodzienny krajobraz Wulong składają się ogromne zapadliska terenu, jamy, jaskinie i naturalne mosty, natomiast na Libo – grupy krasowych gór i wzniesień w kształcie stożków i wież.
W 2014 r. obszar wpisu został rozszerzony o prawie 50 tys. ha. Obecnie ten wpis seryjny obejmuje 12 elementów składowych w prowincjach Guizhou, Gunagxi, Yunnan i Chongqing zajmujących ogólną powierzchnię 176 228 ha. Występują tam najbardziej znaczące rodzaje krasowych formacji skalnych, w tym wieże, pinakle i stożki, a także inne spektakularne formy takie jak naturalne mosty, wąwozy i rozległe systemy jaskiń.
Diaolou w Kaiping
(Kryt. II, III, IV / 2007)
Diaolou w Kaiping i okolicznych wioskach prowincji Guangdong stanowią zespół rezydencji i budowli obronnych, wzniesionych w oryginalnym stylu architektonicznym, będącym połączeniem stylów chińskiego i zachodniego. Diaolou to kilkukondygnacyjne wieże najczęściej budowane ze wzmocnionego betonu lub cegły. Pierwsze z 1833 budowli diaolou wzniesiono w późnym okresie panowania Dynastii Ming, a najbardziej popularne stały się w latach 20. XX wieku.
Park Narodowy Góry Sanqingshan
(Kryt. VII / 2008)
Rozciągający się na powierzchni 22950 ha obiekt położony jest w zachodniej części łańcucha górskiego Huyaiyu w prowincji Jiangxi, we wschodniej części centralnych Chin. Wpisany został na Listę ze względu na wyjątkową malowniczość krajobrazu, wynikającą z wielkiego nagromadzenia granitowych form skalnych o fantastycznych kształtach, często przypominających sylwetki ludzi lub zwierząt. Znajduje się tam m. in. 48 granitowych iglic i 89 słupów, a naturalne piękno mierzącej 1817 m góry Huyaiyu jest dodatkowo podkreślone przez porastającą ją roślinność oraz niecodzienne zjawiska meteorologiczne: efekt halo i białe tęcze, powodujące ciągłe, dynamiczne zmiany krajobrazu. Miejsce to podlega kombinacji wpływów klimatu podzwrotnikowego, monsunowego i morskiego, czyniąc z Parku wyspę lasu klimatu umiarkowanego wznoszącą się ponad otaczającym ją krajobrazem strefy klimatu subtropikalnego. Park kryje w sobie również lasy i liczne wodospady o wysokości dochodzącej do 60 m, a także jeziora i strumienie.
Tulou w prowincji Fujian
(Kryt. III, IV, V / 2008)
Wpis obejmuje zespół 46 domów zbudowanych pomiędzy XII a XX wiekiem w prowincji Fujian, około 120 km na południowy zachód od Cieśniny Tajwańskiej. Tulou to domy z gliny budowane pośrodku pół ryżowych lub plantacji herbaty czy tytoniu. Kilkupiętrowe budowle, wznoszone wokół kwadratowych lub okrągłych niezadaszonych dziedzińców, przeznaczone były dla około 800 osób każda. Budowano je dla celów obronnych, toteż większość okien wychodziła na obszerne wewnętrzne podwórze, a prowadziło do nich tylko jedno wejście. Domy, z których każdy mieścił najczęściej cały rodzinny klan, pełniły funkcje małych miejscowości i nazywane były „rodzinnymi królestwami” lub „tętniącymi życiem miasteczkami”. Zbudowane z błota wysokie wzmocnione ściany przykryte były dachówkami z szerokim, wystającym okapem. Najbardziej wypracowane konstrukcje pochodzą z XVII i XVIII wieku. Budynki dzielono na pionowe segmenty między rodziny, z których każda dysponowała kilkoma pomieszczeniami na każdym piętrze. W odróżnieniu od surowych ścian zewnętrznych, wnętrze tulou było wygodne i niejednokrotnie bogato zdobione. Tulou zostały wpisane jako wyjątkowo cenne dowody tradycji budowlanej i funkcji stanowiących przykład rzadkiego sposobu życia wspólnotowego i organizacji w celach obronnych, a ze względu na ich dostosowanie do warunków środowiskowych – również za przykłady wyjątkowego rodzaju osadnictwa.
Góra Wutai
(Kryt. II, III, IV, VI / 2009)
Góra Wutai, zwana także Górą Pięciu Tarasów, największe wzniesienie w Północnych Chinach, uważana jest za święte miejsce Buddyzmu. Zachował się tam kompleks 53 budowli sakralnych wzniesionych w okresie od I wieku do początków XX wieku. Należą do niego między innymi: najwyższy drewniany budynek z okresu dynastii Tang oraz pochodząca z okresu dynastii Ming świątynią Shuxiang. Obie budowle kryją w swych wnętrzach niezwykłe zabytki sztuki rzeźbiarskiej.
Budowle na Górze Wutai obrazują także historię rozwoju architektury buddyjskiej oraz jej wpływu na budownictwo pałacowe w Chinach na przestrzeni niemal tysiąclecia.
Zabytkowe budowle „Centrum Nieba i Ziemi” w pobliżu Dengfeng
(Kryt. III, VI / 2010)
Góra Songshang jest uważana za centralną świętą górę Chin. U stóp góry wznoszącej się na wysokość 1500 m., położonej w pobliżu miasta Dengfeng w prowincji Henan, na obszarze 40 km kwadratowych, znajduje się 8 zespołów zabytkowych, wśród których są trzy bramy Han Quo – pozostałości najstarszych obiektów religijnych Chin - świątynie, platforma tarczy słonecznej Zhougong i obserwatorium Dengfeng. Wznoszone za panowania 9 kolejnych dynastii, budowle te ilustrują różne sposoby percepcji centrum nieba i ziemi oraz siły oddziaływania góry jako ośrodka kultu religijnego. Zabytki Dengfeng należą do najcenniejszych przykładów dawnych budowli służących celom religijnym, naukowym, technicznym i edukacyjnym.
Krajobraz Danxia
(Kryt. VII, VIII / 2010)
Nazwą Danxia określane są w Chinach krajobrazy powstałe na terygenicznym podłożu osadowym, na których ukształtowanie miały wpływ siły endogeniczne (w tym zwłaszcza wypiętrzenia) oraz egzogeniczne (w tym zjawiska pogodowe i erozja). Wpis obejmuje sześć takich obszarów, położonych w subtropikalnej strefie południowo-zachodnich Chin. Wyróżniają je spektakularne, czerwone klify i szereg formacji skalnych, powstałych wskutek erozji, w kształcie słupów, wież, wąwozów, dolin i kaskad. Ten surowy, niejednolity krajobraz przyczynił się do zachowania pierwotnych wiecznie zielonych subtropikalnych lasów, dając także schronienie wielu gatunkom roślin i zwierząt, spośród których około 400 uważanych jest za rzadkie lub zagrożone.
Krajobraz kulturowy Jeziora Zachodniego w Hangzhou
(Kryt. II, III, VI / 2011)
Począwszy od IX w. krajobraz Jeziora Zachodniego był inspiracją dla sławnych poetów, uczonych i artystów. Obiekt obejmuje liczne świątynie, pagody, pawilony, ogrody i drzewa ozdobne, a także groble i sztuczne wyspy. Elementy te dodano, aby wzbogacić krajobraz od zachodniej strony miasta Hangzhou na południe od rzeki Jangcy. Jezioro Zachodnie od wieków miało wpływ na architekturę krajobrazu oraz sztukę projektowania ogrodów w pozostałych częściach Chin, a także w Japonii i na półwyspie koreańskim. Stanowi świadectwo kulturalnej tradycji upiększania krajobrazu w celu wykreowania widoków odzwierciedlających wyidealizowaną harmonię między człowiekiem i przyrodą.
Skamieliny w Chengjiang
(Kryt. VIII / 2012)
Na wpisanym pagórkowatym obszarze o powierzchni 512 ha w prowincji Yunnan występują skamieliny, które są najpełniejszą ilustracją życia w okresie wczesnokambryjskim z wyjątkowo dobrze zachowaną biotą, ukazującą budowę twardych i miękkich tkanek u bardzo licznej grupy organizmów, zarówno bezkręgowców, jak i kręgowców. Skamieliny są zapisem powstawania skomplikowanego ekosystemu morskiego. Przedstawiają co najmniej szesnaście typów organizmów, rozmaite nieznane grupy, a także sto dziewięćdziesiąt sześć gatunków. Tym samym daje świadectwo szybkiego różnicowania się form życia na Ziemi pięćset trzydzieści milionów lat temu, gdy pojawiły się niemal wszystkie spośród występujących dzisiaj głównych grup zwierząt. Jest swoistym paleobiologicznym oknem na świat o wielkim znaczeniu dla nauki.
Xanadu
(Kryt. II, III, IV, VI / 2012)
Na północ od Wielkiego Muru znajduje się Xanadu, ruiny legendarnej stolicy Kubilaj Chana, zaprojektowanej w 1256 r. przez Liu Bingzhdonga, chińskiego doradcę mongolskiego władcy który zapoczątkował także chińską dynastię Yuan. Obiekt rozciągający się na ponad 25000 ha, ukazuje unikalną próbę asymilacji kultur –mongolskich nomadów i chińskich Hanów. Xanadu było miejscem, gdzie Kubilaj Chan ustanowił dynastię Yuan, która przez ponad wiek rządziła Chinami, rozszerzając swe terytoria w Azji. Toczone w Xanadu religijne dysputy pomiędzy wyznawcami buddyzmu i taoizmu zaowocowały rozprzestrzenieniem się tybetańskiego buddyzmu na obszarze północno-wschodniej Azji, czego efekty możemy obserwować do dziś. Xanadu zostało zaprojektowane zgodnie z chińską tradycją feng shui – w harmonii z pobliskimi górami i rzeką. Zachowały się tu pozostałości miasta – świątyń, pałaców, grobowców, obozowisk nomadów i Kanału Tiefan’gang wraz z pozostałościami wodociągów.
Krajobraz kulturowy tarasów ryżowych ludu Hani w Honghe
(Kryt. III, V / 2013)
Krajobraz kulturowy tarasów ryżowych w Honghe, w Chinach, rozciąga się na obszarze 16603 ha w południowej części prowincji Yunnan. Obszar ten wytyczają z jednej strony spektakularne tarasy, opadające z wysokich stoków gór Ailao, a z drugiej – brzegi rzeki Hong. Na przestrzeni ostatnich 1300 lat lud Hani rozwinął złożony system irygacyjny, doprowadzający wodę do tarasów z zalesionych szczytów gór. Stworzył także zintegrowany system hodowli bawołów, bydła, kaczek, ryb i węgorzy, który wspierał podstawową dla tego regionu uprawę czerwonego ryżu.
Mieszkańcy 82 wiosek, położonych między zalesionymi górami i tarasami, czczą słońce, księżyc, góry, rzeki, lasy i inne zjawiska przyrodnicze, a także ogień. Cechą charakterystyczną zabudowy są domy w kształcie grzybów. Prężny system zarządzania gruntami uprawnymi odzwierciedla harmonię ze środowiskiem, zarówno pod względem wizualnym, jak i ekologicznym. Relacje człowieka ze środowiskiem opierają się tu na wyjątkowych dawnych strukturach społecznych i religijnych.
Xinjiang Tianshan
(Kryt. VII i IX / 2013)
Na system górski Tianshan w regionie Xinjiang składają się obszary czterech gór – Tömür, Kalajun-Kuerdening, Bayinbukuke oraz Bogeduo Shan, zajmujące łącznie powierzchnię 606833 ha. Są one częścią środkowoazjatyckiego pasma gór Tianshan, jednego z najwyższych na świecie. Tianshan cechuje unikalna rzeźba terenu oraz zjawiskowo piękne panoramy z ośnieżonymi szczytami i lodowcami, dziewiczymi lasami i łąkami, krystalicznie czystymi rzekami, jeziorami i czerwonymi skałami narzutowymi.
Ten krajobraz zderza się z widokiem na rozległą, przylegającą doń pustynię, co stanowi wizualny kontrast pomiędzy środowiskiem ciepłym i zimnym, suchym i wilgotnym, ubogim i bogatym. Ukształtowanie terenu i ekosystemy Tianshan zachowały się z epoki plioceńskiej i stanowią wybitny przykład toczącego się procesu ewolucji biologicznej i ekologicznej.
W skład obszaru wpisanego wchodzi także pustynia Takla Makan, jedna z największych i najwyżej położonych na świecie, znana z występowania dużych wydm oraz silnych burz piaskowych. Tianshan jest ponadto siedliskiem endemicznych i reliktowych gatunków roślin, rzadkich i zagrożonych.
Wielki Kanał
(Kryt. I, III, IV, VI / 2014)
Rozległy system szlaków wodnych na równinach północno-wschodnich i środkowo-wschodnich Chin rozciąga się od Pekinu na północy po prowincję Zhejiang na południu. Powstawał na poszczególnych odcinkach, począwszy od V w., tworząc ujednolicony system komunikacyjny w Cesarstwie za panowania dynastii Sui w VII w. Podjęto w związku z tym cały szereg gigantycznych budów, które stanowiły przedsięwzięcie inżynieryjne na największą skalę na świecie przed erą przemysłową. Jako oś wewnętrznych szlaków komunikacyjnych w Cesarstwie o witalnym znaczeniu, Wielki Kanał zapewniał zwłaszcza zaopatrzenie ludności w ryż i transport strategicznych surowców. W XIII w. była to już ujednolicona sieć śródlądowych dróg wodnych, składająca się ze sztucznych szlaków wodnych o łącznej długości ponad 2 tys. km, łączących pięć dorzeczy głównych rzek. Wielki Kanał odegrał istotną rolę w rozwoju i stabilizacji gospodarczej Chin. Do dziś stanowi ważny szlak komunikacyjny.
Jedwabny Szlak: sieć dróg w korytarzu Chang’an–Tienszan
(Kryt. II, III, V, VI / 2014)
Chiny, Kazachstan, Kirgistan
Wpisany odcinek rozległej sieci dróg Jedwabnego Szlaku biegnie na długości 5 tys. km od Chang’anu/Luoyangu, dawnej stolicy Chin za panowania dynastii Han i Tang, do Siedmiorzecza w Azji Środkowej. Powstawał on od II p.n.e. do I w. n. e. i był wykorzystywany na przestrzeni stuleci aż do XVI w. Jedwabny Szlak przybliżał różne cywilizacje i ułatwiał wymianę handlową między odległymi od siebie obszarami, ale również był drogą przenikania wpływów kulturowych – wierzeń religijnych, wiedzy naukowej, innowacji technologicznych, praktyk kulturowych i artystycznych. Pośród 33 miejsc objętych wpisem znajdują się ważne ośrodki miejskie i dworskie z czasów imperiów i chanatów, osady handlowe, świątynie buddyjskie wykute w grotach, starożytne drogi, zajazdy pocztowe, przełęcze, wieże strażnicze, odcinki Wielkiego Muru, fortyfikacje, grobowce i budowle sakralne.
Miejsca związane z tusi, chińskim systemem administrowania obszarami zamieszkałymi przez mniejszości etniczne
(Kryt. II i III / 2015)
Miejsce leżące w górzystym regionie południowo-zachodnich Chin obejmuje pozostałości kilku obszarów zamieszkałych przez plemiona, których przywódcy mianowani przez rząd centralny jako „tusi”, sprawowali dziedzicznie władzę od XIII do XX wieku. System tusi wywodził się z dynastycznego systemu panowania nad mniejszościami etnicznymi, zapoczątkowanego jeszcze w III w. p.n.e. Ustanowiono go w celu stworzenia w całym kraju jednolitej administracji przy jednoczesnym zapewnieniu mniejszościom etnicznym możliwości zachowania własnych zwyczajów i stylu życia. Obszary wchodzące w skład tego dobra Światowego Dziedzictwa: Laosicheng, Tangya i twierdza Hailongtun są wyjątkowym świadectwem tego unikalnego sposobu sprawowania władzy, wywodzącego się z chińskiej cywilizacji z czasu panowania dynastii Yuan i Ming.
Zujiang Huashan, krajobraz kulturowy ze sztuką naskalną
(Kryt. III, VI / 2016)
Ryty naskalne znajdują się na stromych klifach w regionach przygranicznych w południowo-zachodnich Chinach. Wpis obejmuje 38 stanowisk ze sztuką naskalną, ilustrującą życie i zwyczaje ludu Luoyue i datowaną na okres od około V w. p.n.e. do II w. n.e. Występuje ona wśród krajobrazu krasowego z rzekami i płaskowyżami. Ryty naskalne przedstawiają ceremonie, zwane ceremoniami kultury bębna z brązu (Dong Son), niegdyś dominującej w południowych Chinach. Jest to jedyne zachowane do dziś świadectwo tej kultury.
Hubei Shennongjia
(Kryt. IX, X / 2016)
Miejsce leżące w prowincji Hubei, w środkowo-wschodnich Chinach, składa się z dwóch części: Shennongding/Badong na zachodzie i Laojunshan na wschodzie. Wpis chroni największy kompleks lasów naturalnych, jaki zachował się w środkowych Chinach. Lasy są siedliskiem wielu rzadkich gatunków zwierząt, takich jak salamandra olbrzymia chińska, małpa rokselana złocista, pantera mglista, lampart plamisty czy czarny niedźwiedź azjatycki. Hubei Shennongjia jest jednym z trzech ośrodków różnorodności biologicznej w Chinach. Miejsce odegrało dużą rolę w rozwoju botaniki, w XIX i XX w. udawały się tutaj międzynarodowe ekspedycje botaniczne.
Kulangsu – historyczna kolonia międzynarodowa na wyspie
(Kryt. II, IV / 2017)
Kulangsu jest małą wyspą położoną przy ujściu rzeki Chiu-lung, niedaleko miasta Xiamen. Wraz z otwarciem portu handlowego w 1843 i założeniem kolonii dla cudzoziemców w 1903 roku, wyspa na południowym wybrzeżu Imperium Chińskiego nagle stała się ważnym ośrodkiem wymiany handlowej z zagranicą. Do dziś stanowi wyjątkowy przykład krzyżowania się kultur, będącego efektem wymiany handlowej, co znalazło odzwierciedlenie w tkance miejskiej. Łączą się tu różne style architektoniczne, takie jak tradycyjny styl południowego Fujian, neoklasyczny styl zachodni oraz kolonialny styl werandowy. Najbardziej dobitnym świadectwem połączenia różnych wpływów jest nowy ruch w architekturze, styl Amoy Deco, który zrodził się pod wpływem modernizmu początku XX wieku i Art Deco.
Qinghai Hoh Xil
(Kryt. VII, X / 2017)
Rozciągające się na północno-wschodnim krańcu Wyżyny Tybetańskiej Qinghai Hoh Xil jest największą i najwyżej położoną wyżyną na świecie. Ten rozległy obszar górski, powstały na skutek orogenezy alpejskiej z formacjami stepowymi, znajduje się na wysokości ponad 4500 metrów nad poziomem morza. Na terenie równiny przez cały rok utrzymują się minusowe temperatury. Warunki geograficzne i klimatyczne tego obszaru przyczyniły się do powstania niezwykłej bioróżnorodności. Ponad 1/3 gatunków roślin występujących na wyżynie oraz wszystkie żyjące tam ssaki roślinożerne są endemitami. Przez teren wyżyny przechodzi szlak migracyjny antylopy tybetańskiej, jednego z dużych ssaków endemicznych, zagrożonego wyginięciem.
Fanjingshan
(Kryt. X / 2018)
Fanjinshan, góra należąca do łańcucha górskiego Wuling w prowincji Guizhou w południowo-wschodnich Chinach, ma wysokość od 500 do 2570 m n. p. m., co sprawia, że występuje tu bardzo zróżnicowana roślinność i rzeźba terenu. Jest to niejako wyspa skał przeobrażonych w oceanie krasowym, będąca siedliskiem wielu gatunków roślin i zwierząt, pochodzących z okresu trzeciorzędu, od 65 milionów do 2 milionów lat temu. Odizolowanie góry sprzyjało różnorodności biologicznej z gatunkami endemicznymi, takimi jak jodła z Fanjingshan (Abies fanjingshanensis), rokselana szara (Rhinopithecus brelichi) i gatunkami narażonymi na wyginięcie, takimi jak salamandra olbrzymia chińska (Andrias davidianus), jeleń piżmowy (Moschus berezovskii) i bażant królewski (Syrmaticus reevesii). Rosnące na Fanjingshan lasy bukowe należą do najrozleglejszych w strefie podzwrotnikowej.
Rezerwaty ptaków wędrownych wzdłuż wybrzeża Morza Żółtego i Zatoki Pohaj w Chinach
(Kryt. X / 2019, 2024)
Wpis obejmuje tereny największych na świecie wattów – przybrzeżnych błot i szerokich równi pływowych, odsłanianych w czasie odpływu morza. Są one, podobnie jak rozciągające się w tym regionie bagna i mielizny, niezwykle bogatym źródłem pożywienia dla wielu gatunków ryb i skorupiaków. Strefy międzypływowe Morza Żółtego i Zatoki Pohaj pełnią istotną rolę jako miejsce gromadzenia się ptaków wędrownych, migrujących w kierunku Azji Wschodniej i Australazji. Dla wielkich stad ptaków, w tym wielu gatunków zagrożonych, wybrzeże Zatoki Pohaj jest miejscem przystanku w długiej podróży, koniecznym dla odpoczynku, pierzenia, gniazdowania i zimowania, a więc decydującym o ich przetrwaniu.
Ruiny archeologiczne miasta Liangzhu
(Kryt. III, IV / 2019)
Ruiny archeologiczne miasta Liangzhu (około 3330-2300 p.n.e.), znajdujące się w delcie rzeki Jangcy na południowo-wschodnim wybrzeżu kraju są pozostałościami wczesnego chińskiego państwa regionalnego, z jednolitym systemem wierzeń związanych z uprawą ryżu w okresie późnego neolitu chińskiego. Wpisane są cztery obszary – obszar góry Yaoshan, obszar wysokiej tamy u ujścia rzeki, obszar jazu na równinie oraz miasto. Ruiny te są znakomitym przykładem wczesnej cywilizacji miejskiej, której przejawy można dostrzec w budowlach z gliny, urbanistyce, systemie gromadzenia wody oraz w hierarchii społecznej widocznej w zróżnicowanych formach pochówku na cmentarzach znajdujących się w obrębie wpisu.
Quouzhou: światowe emporium chińskie dynastii Song i Yuan
(Kryt. IV / 2021)
Seryjne dobro ilustruje dynamikę rozwoju miasta Quanzhou za czasów panowania dynastii Song i Yuan (od X do XIV w.) i jego powiązania z resztą kraju. Czasy rozkwitu Quanzhou przypadały na bardzo ważny okres w rozwoju handlu morskiego w Azji. Obszar wpisany obejmuje budowle sakralne, w tym meczet Qingjing z XI wieku, będący jedną z pierwszych budowli muzułmańskich w Chinach, grobowce muzułmańskie i szeroki wachlarz zabytków archeologicznych: budynki administracyjne, kamienne nabrzeża o funkcji handlowej i obronnej, wytwórnie ceramiki i wyrobów z żelaza, elementy sieci transportowej miasta, dawne mosty, pagody i inskrypcje. Od X do XIV wieku w tekstach arabskich i zachodnioeuropejskich miasto występowało pod nazwą Zayton.
Krajobraz kulturowy prastarych gajów herbacianych w górach Jingmai w Pu’er
(Kryt. III, IV / 2023)
Krajobraz kulturowy prastarych gajów herbacianych w górach Jingmai w południowo-zachodnich Chinach ukształtował się przez ponad tysiąc lat pod wpływem zwyczajów ludu Blang i Dai, sięgających X wieku. Dobro jest obszarem produkcji herbaty, na terenie którego znajdują się tradycyjne wioski położone wśród prastarych gajów herbacianych, otoczone lasami i plantacjami. Tradycyjna uprawa krzewów herbacianych w podszyciu leśnym jest metodą związaną ze specyficznymi warunkami ekosystemu górskiego i monsunowego klimatu strefy podzwrotnikowej oraz gospodarką prowadzoną przez miejscową ludność autochtoniczną. Tradycyjne ceremonie i święta poświęcone Przodkowi Herbaty stanowią tradycje kulturowe zasadzające się na wierze w istnienie duchów herbaty, przebywających na plantacjach i objawiających się w miejscowych roślinach i zwierzętach.