Tunezja

Sztuka wyrobu ceramiki przez kobiety z Sejnan
Kraj(e) członkowski(e): Tunezja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Wyrób ceramiki przez kobiety z Sejnane związany jest z tradycją stosowania specjalnej techniki do wytwarzania przedmiotów z terakoty dla domu, w tym przyborów do gotowania, lalek i figurek zwierząt, inspirowanych naturalnym środowiskiem. Wszystkie etapy procesu produkcji wykonywane są przez kobiety, które także same sprzedają swoje wyroby w wiosce lub przy okolicznych drogach. Kobiety odgrywają w związku z tym ważną rolę w lokalnej społeczności. Glina jest zazwyczaj wydobywana z suchych dolin rzek epizodycznych (wadi), następnie cięta na bloki, rozkruszana, oczyszczana i moczona w wodzie, a później wyrabiana i formowana w odpowiedni kształt. Po wypaleniu, naczynia są ozdabiane dwukolorowymi wzorami geometrycznymi, nawiązującymi do tradycyjnych tatuaży i tkanin berberskich. Całe rękodzielnictwo w regionie Sejnane ma charakter rodzinnego biznesu, ponieważ mężczyźni angażują się w sprzedaż gotowych wyrobów, przyczyniając się w ten sposób do spójności rodziny. W obliczu przemian społeczno-ekonomicznych, mieszkanki Sejnane przystosowują swoje rzemiosło do współczesnych potrzeb i zmiennych wymagań rynku, dowodząc tym samym swoich zdolności do innowacji. Wiedza i umiejętności związane z ręcznym wyrobem ceramiki w Sejnane, przekazywane są tradycyjnie drogą nieformalnej edukacji, w ramach danej społeczności. Oprócz uczęszczania do normalnej szkoły, dziewczynki w domu zachęcane są do nauki rękodzieła. Dla kobiet pragnących doskonalić się w sztuce ręcznego wyrobu ceramiki, Narodowy Urząd Rzemiosła organizuje specjalne kursy.

Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z palmą daktylową
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/ Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Od wieków palma daktylowa była związana z życiem ludności krajów, które wspólnie wystąpiły z wnioskiem o wpis. Dostarczała materiału niezbędnego w kilku gałęziach rzemiosła, przy wykonywaniu licznych zawodów, pielęgnowaniu różnych tradycji, zwyczajów i praktyk społeczno-kulturalnych, a także była ważnym źródłem pożywienia. Daktylowiec jest drzewem o trwałych liściach i korzeniach, które mogą czerpać wilgoć z dużej głębokości, typowym dla klimatu suchego. Do depozytariuszy i praktyków należą właściciele plantacji daktylowców, rolnicy, którzy sadzą, pielęgnują i nawadniają palmy, rzemieślnicy, którzy wykonują tradycyjne wyroby z różnych części daktylowca, handlarze daktyli, twórcy i artyści, którzy recytują ludowe opowieści i poematy. Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z daktylowcem zaważyły na stosunku mieszkańców wyżej wymienionych krajów do ziemi, gdyż to drzewo pozwoliło im przezwyciężyć trudności, jakie napotyka się w środowisku pustynnym. Historyczne relacje łączące cały region z tym elementem kultury zaowocowały bogatym dziedzictwem, obejmującym do dziś stosowane praktyki, wiedzę i umiejętności. Rozwój na przestrzeni wieków i znaczenie kulturowe tego elementu tłumaczą, dlaczego społeczności lokalne angażują się w jego ochronę, uczestnicząc w różnych działaniach dotyczących palmy daktylowej, urządzając związane z nią obrzędy świąteczne oraz podtrzymując tradycje i zwyczaje.

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i jedzeniem kuskusu
Kraj(e) członkowski(e): Algieria/Maroko/Mauretania/Tunezja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Wiedza, umiejętności i praktyki związane z wyrobem i spożywaniem kuskusu obejmują metody przygotowania, warunki i narzędzia potrzebne do jego wytwarzania, a także związane z nimi artefakty i okoliczności jedzenia kuskusu w danych społecznościach. Przygotowanie kuskusu to uroczysty, niemal obrzędowy proces, na który składa się kilka etapów. Pierwszym z nich jest uprawa zbóż, następnie zebrane ziarna są mielone, aby uzyskać semolinę, która następnie jest ręcznie mielona na żarnach, po czym gotowana wpierw na parze, a następnie w wodzie. W praktyce tej wykorzystywany jest zestaw specjalnych narzędzi, instrumentów i przyborów kuchennych. Składnikami dania są także różnorodne warzywa i różne gatunki mięsa, w zależności od regionu, pory roku i okazji. Obecnie, podobnie jak dawniej, metody przygotowywania kuskusu stanowią sumę specjalistycznej wiedzy i umiejętności, które są przekazywane nieformalnie drogą obserwacji i naśladownictwa. Jeśli chodzi o produkcję przyborów kuchennych, to naczynia gliniane produkowane są przez garncarzy, podczas gdy przybory drewniane są wytwarzane przez spółdzielnie lub zakłady rzemieślnicze, często małe manufaktury rodzinne. W ostatnich dziesięcioleciach jednak pojawiły się także bardziej formalne metody przekazu tej tradycji, wykraczające poza kręgi rodzinne lub domowe. Niekulinarne aspekty tego elementu dziedzictwa: rytuały, wypowiedzi ustne i pewne praktyki społeczne są również przekazywane przez depozytariuszy. Kuskus to danie zawierające w sobie bogactwo symboli, znaczeń, w wymiarze zarówno społecznym, jak i kulturowym, związanych z solidarnością, wspólnym biesiadowaniem, dzieleniem się posiłkiem i poczuciem wspólnoty.

Tradycyjna technika połowów „charfia” na Wyspach Karkanna
Kraj(e) członkowski(e): Tunezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Charfia to tradycyjna pasywna technika połowów ryb na Wyspach Karkanna, wykorzystująca warunki hydrograficzne, specyficzne ukształtowanie dna morskiego oraz szereg zasobów naturalnych, zarówno lądowych, jak i morskich. Pojęcie charfia oznacza stałe łowisko, składające się z liści palmowych osadzonych w dnie morskim w celu utworzenia trójkątnej bariery, która blokuje drogę odwrotu rybom wciągniętym tam przez przypływ i kieruje je do komór połowowych, a na końcu do sieci lub pułapki. W przeciwieństwie do systemów trałowania dennego, w którym włoki pełne ryb ciągnięte są po dnie morskim, w systemie charfii pułapki utrzymują ryby przy życiu dopóki nie zostaną podniesione i wciągnięte na łódź. Zwyczajowo charfia jest instalowana i używana tylko od równonocy jesiennej do czerwca, aby zapewnić biologiczny okres odpoczynku dzikiej faunie morskiej. Co roku system połowowy instalowany jest na nowo, a towarzyszą temu różne praktyki społeczne, takie jak dzielenie się posiłkiem i wspólna modlitwa. Ta technika połowu wymaga dobrej znajomości podwodnej topografii i prądów oceanicznych. Większość mieszkańców wysp uczy się łowić ryby od najmłodszych lat, a głowa rodziny przekazuje wiedzę, jak również swoje łowisko, najstarszym dzieciom, zapewniając w ten sposób zachowanie własności w rękach rodziny. Pośrednie formy edukacji na temat tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego zapewniają także ośrodki szkolenia zawodowego. Jako że charfia jest najczęściej stosowaną techniką połowową na Wyspach Karkanna, cała społeczność uczestniczy w różnych fazach tego procesu, począwszy od instalacji charfii i towarzyszących temu rytuałów, aż po podnoszenie sieci i więcierzy, co czyni z tej praktyki element silnie jednoczący lokalną społeczność.

Kaligrafia arabska
Kraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.

Harissa: wiedza, umiejętności, sztuka kulinarna i praktyki społeczne
Kraj(e) człnkowski(e): Tunezja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Harissa, przyprawa na bazie pasty z papryczek chilli, jest integralną częścią domowych zapasów, wykorzystywaną na co dzień w tradycjach kulinarnych tunezyjskiego społeczeństwa. Zwykle jest przyrządzana przez grono kobiet w miłej, świątecznej atmosferze, w kręgu rodzinnym lub sąsiedzkim. Przygotowując harissę wpierw suszy się papryczki chilli na słońcu, następnie rozrywa je, by usunąć ze środka łodygi i nasiona. Później papryczki są myte, rozcierane lub mielone za pomocą tłuczka i moździerza albo ręcznego młynka, następnie przyprawiane solą, czosnkiem i kolendrą. Harissę przechowuje się w naczyniach szklanych lub ceramicznych. Uprawa papryczki chili odbywa się zgodnie z kalendarzem agrarnym, który zabrania siewu w określonych porach, uważanych za pechowe. Papryczki chilli są traktowane jako rodzaj amuletu i jako takie zawiesza się je na krosnach lub nad drzwiami domów, w postaci prawdziwych strąków lub wyrzeźbionych z koralowców. Wiedza i umiejętności związane z uprawą papryki chilli są przekazywane w społecznościach rolników, a także w szkołach i instytutach rolniczych.

Palma daktylowa, wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Katar, Arabia Saudyjska, Tunezja i Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Zwykle występująca na pustyni i w suchym, umiarkowanym klimacie, palma daktylowa jest wiecznie zieloną rośliną, której korzenie głęboko penetrują ziemię w poszukiwaniu wilgoci. Palmy daktylowe rosną w oazach na obszarach pustynnych o odpowiednim poziomie wody, umożliwiającym nawadnianie. Od wieków wiele populacji było związanych z palmą daktylową, sprzyjającą budowaniu cywilizacji w regionach pustynnych. Historyczny związek między regionem arabskim a palmą daktylową zaowocował bogatym dziedzictwem kulturowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Obecnie społeczności, grupy i osoby zamieszkujące obszary, na których rozprzestrzeniła się palma daktylowa, nadal zachowują związane z nią praktyki, wiedzę i umiejętności. Obejmują one pielęgnację i uprawę palmy daktylowej oraz wykorzystywanie jej liści i włókien w rzemiośle tradycyjnym i w praktykach społecznych. Palma daktylowa jest opisywana w poezji i pieśniach. Od wieków związana z regionem, stanowi istotne źródło pożywienia. Ze względu na swoje wielowiekowe znaczenie dla regionu, palma daktylowa jest wysoko ceniona przez lokalne społeczności i agencje rządowe, co prowadzi do zauważalnego rozwoju jej upraw, a dzięki temu także do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.

Sztuka, umiejętności i praktyki związane z grawerowaniem na metalach (złocie, srebrze i miedzi)

Kraje członkowskie: Algieria, Egipt, Irak, Mauretania, Maroko, Palestyna, Arabia Saudyjska, Sudan, Tunezja, Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Grawerowanie na metalach takich jak złoto, srebro i miedź to wielowiekowa praktyka polegająca na ręcznym wycinaniu słów, symboli lub wzorów na powierzchniach przedmiotów dekoracyjnych, użytkowych, religijnych lub ceremonialnych. Rzemieślnik używa różnych narzędzi do ręcznego wycinania symboli, imion, wersetów Koranu, modlitw i wzorów geometrycznych na przedmiotach. Grawerunki mogą być wklęsłe (wgłębione) lub wypukłe (podwyższone) lub mogą być wynikiem połączenia różnych rodzajów metali, takich jak złoto i srebro. Ich społeczne i symboliczne znaczenie oraz funkcje różnią się w zależności od społeczności. Grawerowane przedmioty, jak biżuteria lub przedmioty gospodarstwa domowego, są często prezentowane jako tradycyjne prezenty ślubne lub używane w rytuałach religijnych i medycynie alternatywnej. Uważa się na przykład, że niektóre rodzaje metali mają właściwości lecznicze. Grawerowanie na metalach jest przekazywane w rodzinach poprzez obserwację i praktyczną naukę. Jest ono również przekazywane poprzez warsztaty organizowane między innymi przez ośrodki szkoleniowe, organizacje i uniwersytety. Publikacje, wydarzenia kulturalne i media społecznościowe dodatkowo przyczyniają się do przekazywania powiązanej wiedzy i umiejętności. Grawerowanie metali i korzystanie z grawerowanych przedmiotów, praktykowane przez osoby w każdym wieku i każdej płci, jest sposobem wyrażania tożsamości kulturowej, religijnej i geograficznej oraz statusu społeczno-ekonomicznego danych społeczności.