Jordania

Przestrzeń kulturowa plemion beduińskich w Petrze i Wadi Rum
Kraj(e) członkowski(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Plemiona beduińskie, obecnie zarówno koczownicze, jak i prowadzące osiadły tryb życia, zamieszkują południowe regiony Jordanii, szczególnie pustynne i półpustynne okolice Petry i Wadi Rum. Specyficzne warunki życia w tych regionach spowodowały ukształtowanie się i rozwój dwóch komplementarnych typów społeczności. Niektóre plemiona beduińskie, przede wszystkim Bdul, Ammarin i Sa’idijjin wciąż korzystają z nabatejskich zbiorników wodnych i jaskiń mieszkalnych w pobliżu Petry. Kultywują starą kulturę pasterską i związane z nią tradycje rzemiosła. Plemiona beduińskie z okolic Petry i Wadi Rum zachowały specjalistyczną wiedzę związaną z florą i fauną tych okolic, z tradycyjną medycyną, hodowlą wielbłądów, wytwarzaniem namiotów oraz tropieniem zwierząt i wspinaczką. Zarówno rozległa wiedza na temat środowiska, jak i skomplikowany zespół moralnych i społecznych reguł postępowania przekazywane są ustnie z pokolenia na pokolenie. Bogata mitologia plemion beduińskich znajduje wyraz w różnych formach przekazu ustnego, takich jak poezja, opowieści ludowe i pieśni, ściśle powiązane z konkretnymi miejscami oraz wydarzeniami z historii tej społeczności.

Na przestrzeni ostatniego półwiecza coraz więcej grup plemiennych decyduje się na osiadły tryb życia. Dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej i urządzeń sanitarnych podniósł atrakcyjność stałego miejsca zamieszkania, jednocześnie jednak powodując stopniowe zaprzepaszczanie tradycyjnych umiejętności i wiedzy wypracowanej przez wiele pokoleń Beduinów. Należy dołożyć wszelkich starań, by postępująca liczba turystów odwiedzających pustynie oraz związane z nią zapotrzebowanie na „autentyczną kulturę beduińską” nie przyczyniały się do postępującego niszczenia kultury niematerialnej plemion zamieszkujących okolice Petry i Wadi Rum.

As-Samer
Kraj(e) członkowski(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Będące połączeniem tańca i śpiewu, As-Samer praktykowane jest w wielu rejonach Jordanii, przy różnych okazjach, najczęściej jednak podczas uroczystości weselnych. Wykonują je zarówno młodzi, jak i starsi mieszkańcy, a także dzieci, które zachęcane są do wzięcia udziału w występach. W dniu ślubu goście, za namową ojca pana młodego, ustawiają się w szereg, klaszcząc w dłonie i śpiewając. W przedstawieniu, które następuje później, określone role odgrywane są przez wyznaczone wcześniej osoby. Al-Haszi to kobieta z zasłoniętą twarzą, jedna z zaproszonych krewnych, która śpiewa i tańczy przed szpalerem gości ubrana w czarną abaję (luźne okrycie, zakrywające noszony pod spodem strój). Kolejną osobą przedstawienia jest Wak Al-Haszi, krewna Al-Haszi, która łapie ją za rękaw lub inną część abai, prosząc by usiadła. Wtedy przychodzi kolej na Al-Badda, mężczyznę, który śpiewając, zwraca się bezpośrednio do Al-Haszi, by ostatecznie wznowić taniec recytując poezję. Strofy poezji stanowią integralną część tej tradycji kulturowej, wyrażając radość, spokój, wzajemną empatię i zażyłość pomiędzy uczestnikami wydarzenia. Al-Samer służy zacieśnianiu więzi społecznych i wspólnotowych. Obserwatorzy zachęcani są do spontanicznego przyłączenia się do uroczystości, dzięki czemu wiedza i umiejętności związane z tą tradycja przekazywane są w sposób naturalny kolejnym pokoleniom.

Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z palmą daktylową
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/ Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Od wieków palma daktylowa była związana z życiem ludności krajów, które wspólnie wystąpiły z wnioskiem o wpis. Dostarczała materiału niezbędnego w kilku gałęziach rzemiosła, przy wykonywaniu licznych zawodów, pielęgnowaniu różnych tradycji, zwyczajów i praktyk społeczno-kulturalnych, a także była ważnym źródłem pożywienia. Daktylowiec jest drzewem o trwałych liściach i korzeniach, które mogą czerpać wilgoć z dużej głębokości, typowym dla klimatu suchego. Do depozytariuszy i praktyków należą właściciele plantacji daktylowców, rolnicy, którzy sadzą, pielęgnują i nawadniają palmy, rzemieślnicy, którzy wykonują tradycyjne wyroby z różnych części daktylowca, handlarze daktyli, twórcy i artyści, którzy recytują ludowe opowieści i poematy. Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z daktylowcem zaważyły na stosunku mieszkańców wyżej wymienionych krajów do ziemi, gdyż to drzewo pozwoliło im przezwyciężyć trudności, jakie napotyka się w środowisku pustynnym. Historyczne relacje łączące cały region z tym elementem kultury zaowocowały bogatym dziedzictwem, obejmującym do dziś stosowane praktyki, wiedzę i umiejętności. Rozwój na przestrzeni wieków i znaczenie kulturowe tego elementu tłumaczą, dlaczego społeczności lokalne angażują się w jego ochronę, uczestnicząc w różnych działaniach dotyczących palmy daktylowej, urządzając związane z nią obrzędy świąteczne oraz podtrzymując tradycje i zwyczaje.

Kaligrafia arabska
Kraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.

Al-Mansaf w Jordanii, odświętne danie oraz jego znaczenie społeczne i kulturowe
Kraj(e) członkowskie(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Al-Mansaf to świąteczne danie, podawane w czasie wydarzeń społeczno-kulturalnych w Jordanii. Ten ważny , powszechnie rozpoznawalny symbol tożsamości narodowej i spójności społecznej związany jest z wynikającą z rolniczo-pasterskiego stylu życia dostępnością mięsa i nabiału. Duże kawałki mięsa owczego lub koziego gotuje się z przyprawami w sosie jogurtowym i podaje z ryżem lub czasem z kaszą bulgur na kawałku cienkiego chleba typu pita. Samo przygotowanie potrawy jest wydarzeniem towarzyskim, podczas którego kucharze omawiają wspólne problemy, opowiadają historie i śpiewają. Warstwy chleba, ryżu i mięsa układa się na okrągłym talerzu i przyozdabia /prażonymi, migdałami. W północnej Jordanii danie garniruje się smażonymi kulkami z kaszy bulgur nadziewanymi mięsem mielonym. Krewni gospodarza wnoszą talerze do sali przyjęć i wokół każdego z nich zasiada po pięć do siedmiu osób. Tradycyjnie danie jest spożywane prawą ręką, a lewą kładzie się za plecami, ale dziś niektórzy używają talerzy i sztućców. Kobiety na ogół przekazują przepisy i związane z nimi praktyki (takie jak dojenie kozy lub owcy) swoim córkom i wnuczkom. W przekazywaniu tej formy tradycji biorą także udział instytuty żywieniowe i szkoły wyższe.

Palma daktylowa, wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Katar, Arabia Saudyjska, Tunezja i Jemen

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Zwykle występująca na pustyni i w suchym, umiarkowanym klimacie, palma daktylowa jest wiecznie zieloną rośliną, której korzenie głęboko penetrują ziemię w poszukiwaniu wilgoci. Palmy daktylowe rosną w oazach na obszarach pustynnych o odpowiednim poziomie wody, umożliwiającym nawadnianie. Od wieków wiele populacji było związanych z palmą daktylową, sprzyjającą budowaniu cywilizacji w regionach pustynnych. Historyczny związek między regionem arabskim a palmą daktylową zaowocował bogatym dziedzictwem kulturowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Obecnie społeczności, grupy i osoby zamieszkujące obszary, na których rozprzestrzeniła się palma daktylowa, nadal zachowują związane z nią praktyki, wiedzę i umiejętności. Obejmują one pielęgnację i uprawę palmy daktylowej oraz wykorzystywanie jej liści i włókien w rzemiośle tradycyjnym i w praktykach społecznych. Palma daktylowa jest opisywana w poezji i pieśniach. Od wieków związana z regionem, stanowi istotne źródło pożywienia. Ze względu na swoje wielowiekowe znaczenie dla regionu, palma daktylowa jest wysoko ceniona przez lokalne społeczności i agencje rządowe, co prowadzi do zauważalnego rozwoju jej upraw, a dzięki temu także do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.

Kawa po arabsku jako symbol gościnności
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Katar/Oman/Zjednoczone Emiraty Arabskie/Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r. Do wpisu międzynarodowego w 2024 r. dołączyła Jordania.

Podawanie kawy jest ważnym zwyczajem przy przyjmowaniu gości i stanowi symbol arabskiej gościnności. Kawę zazwyczaj przyrządza się w obecności gości. Starannie dobrane ziarna lekko praży się na żeliwnej płaskiej patelni na ogniu podsycanym węglem drzewnym. Uprażone ziarna rozdrobnione tłuczkiem w mosiężnym moździerzu zalewa się wrzątkiem w mosiężnym naczyniu. Tak zaparzoną kawę przelewa się do mniejszego imbryka, z którego rozlewa się ją do małych filiżanek. Filiżanki napełniane są tylko do jednej czwartej objętości. Podawanie kawy rozpoczyna się od gościa najwyższego rangą lub najstarszego. Filiżanki mogą być ponownie napełniane, zawsze tylko do jednej czwartej objętości. Zwyczaj każe, by gość wypił co najmniej jedną filiżankę kawy, ale nigdy więcej niż trzy. We wszystkich warstwach społecznych kawę przyrządzają zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Za głównych depozytariuszy tradycji uważani są szejkowie, wodzowie plemienni, starszyzna plemion beduińskich i właściciele sklepików z kawą. Znajomości zwyczajów związanych z przyrządzaniem i podawaniem kawy nabywa się w rodzinie. Młodzi często towarzyszą starszym przy zakupach na targu, by nauczyć się wybierać najlepsze ziarna.

Henna: obrzędy, praktyki artystyczne i społeczne
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie – Algieria – Bahrajn – Egipt – Irak – Jordania – Kuwejt – Mauretania – Maroko – Oman – Państwo Palestyny – Katar – Arabia Saudyjska – Sudan – Tunezja – Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2024 r.