Jordania

Przestrzeń kulturowa plemion beduińskich w Petrze i Wadi Rum
Kraj(e) członkowski(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Plemiona beduińskie, obecnie zarówno koczownicze, jak i prowadzące osiadły tryb życia, zamieszkują południowe regiony Jordanii, szczególnie pustynne i półpustynne okolice Petry i Wadi Rum. Specyficzne warunki życia w tych regionach spowodowały ukształtowanie się i rozwój dwóch komplementarnych typów społeczności. Niektóre plemiona beduińskie, przede wszystkim Bdul, Ammarin i Sa’idijjin wciąż korzystają z nabatejskich zbiorników wodnych i jaskiń mieszkalnych w pobliżu Petry. Kultywują starą kulturę pasterską i związane z nią tradycje rzemiosła. Plemiona beduińskie z okolic Petry i Wadi Rum zachowały specjalistyczną wiedzę związaną z florą i fauną tych okolic, z tradycyjną medycyną, hodowlą wielbłądów, wytwarzaniem namiotów oraz tropieniem zwierząt i wspinaczką. Zarówno rozległa wiedza na temat środowiska, jak i skomplikowany zespół moralnych i społecznych reguł postępowania przekazywane są ustnie z pokolenia na pokolenie. Bogata mitologia plemion beduińskich znajduje wyraz w różnych formach przekazu ustnego, takich jak poezja, opowieści ludowe i pieśni, ściśle powiązane z konkretnymi miejscami oraz wydarzeniami z historii tej społeczności.

Na przestrzeni ostatniego półwiecza coraz więcej grup plemiennych decyduje się na osiadły tryb życia. Dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej i urządzeń sanitarnych podniósł atrakcyjność stałego miejsca zamieszkania, jednocześnie jednak powodując stopniowe zaprzepaszczanie tradycyjnych umiejętności i wiedzy wypracowanej przez wiele pokoleń Beduinów. Należy dołożyć wszelkich starań, by postępująca liczba turystów odwiedzających pustynie oraz związane z nią zapotrzebowanie na „autentyczną kulturę beduińską” nie przyczyniały się do postępującego niszczenia kultury niematerialnej plemion zamieszkujących okolice Petry i Wadi Rum.

As-Samer
Kraj(e) członkowski(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Będące połączeniem tańca i śpiewu, As-Samer praktykowane jest w wielu rejonach Jordanii, przy różnych okazjach, najczęściej jednak podczas uroczystości weselnych. Wykonują je zarówno młodzi, jak i starsi mieszkańcy, a także dzieci, które zachęcane są do wzięcia udziału w występach. W dniu ślubu goście, za namową ojca pana młodego, ustawiają się w szereg, klaszcząc w dłonie i śpiewając. W przedstawieniu, które następuje później, określone role odgrywane są przez wyznaczone wcześniej osoby. Al-Haszi to kobieta z zasłoniętą twarzą, jedna z zaproszonych krewnych, która śpiewa i tańczy przed szpalerem gości ubrana w czarną abaję (luźne okrycie, zakrywające noszony pod spodem strój). Kolejną osobą przedstawienia jest Wak Al-Haszi, krewna Al-Haszi, która łapie ją za rękaw lub inną część abai, prosząc by usiadła. Wtedy przychodzi kolej na Al-Badda, mężczyznę, który śpiewając, zwraca się bezpośrednio do Al-Haszi, by ostatecznie wznowić taniec recytując poezję. Strofy poezji stanowią integralną część tej tradycji kulturowej, wyrażając radość, spokój, wzajemną empatię i zażyłość pomiędzy uczestnikami wydarzenia. Al-Samer służy zacieśnianiu więzi społecznych i wspólnotowych. Obserwatorzy zachęcani są do spontanicznego przyłączenia się do uroczystości, dzięki czemu wiedza i umiejętności związane z tą tradycja przekazywane są w sposób naturalny kolejnym pokoleniom.

Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z palmą daktylową
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/ Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Od wieków palma daktylowa była związana z życiem ludności krajów, które wspólnie wystąpiły z wnioskiem o wpis. Dostarczała materiału niezbędnego w kilku gałęziach rzemiosła, przy wykonywaniu licznych zawodów, pielęgnowaniu różnych tradycji, zwyczajów i praktyk społeczno-kulturalnych, a także była ważnym źródłem pożywienia. Daktylowiec jest drzewem o trwałych liściach i korzeniach, które mogą czerpać wilgoć z dużej głębokości, typowym dla klimatu suchego. Do depozytariuszy i praktyków należą właściciele plantacji daktylowców, rolnicy, którzy sadzą, pielęgnują i nawadniają palmy, rzemieślnicy, którzy wykonują tradycyjne wyroby z różnych części daktylowca, handlarze daktyli, twórcy i artyści, którzy recytują ludowe opowieści i poematy. Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z daktylowcem zaważyły na stosunku mieszkańców wyżej wymienionych krajów do ziemi, gdyż to drzewo pozwoliło im przezwyciężyć trudności, jakie napotyka się w środowisku pustynnym. Historyczne relacje łączące cały region z tym elementem kultury zaowocowały bogatym dziedzictwem, obejmującym do dziś stosowane praktyki, wiedzę i umiejętności. Rozwój na przestrzeni wieków i znaczenie kulturowe tego elementu tłumaczą, dlaczego społeczności lokalne angażują się w jego ochronę, uczestnicząc w różnych działaniach dotyczących palmy daktylowej, urządzając związane z nią obrzędy świąteczne oraz podtrzymując tradycje i zwyczaje.

Kaligrafia arabska
Kraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.

Al-Mansaf w Jordanii, odświętne danie oraz jego znaczenie społeczne i kulturowe
Kraj(e) członkowskie(e): Jordania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Al-Mansaf to świąteczne danie, podawane w czasie wydarzeń społeczno-kulturalnych w Jordanii. Ten ważny , powszechnie rozpoznawalny symbol tożsamości narodowej i spójności społecznej związany jest z wynikającą z rolniczo-pasterskiego stylu życia dostępnością mięsa i nabiału. Duże kawałki mięsa owczego lub koziego gotuje się z przyprawami w sosie jogurtowym i podaje z ryżem lub czasem z kaszą bulgur na kawałku cienkiego chleba typu pita. Samo przygotowanie potrawy jest wydarzeniem towarzyskim, podczas którego kucharze omawiają wspólne problemy, opowiadają historie i śpiewają. Warstwy chleba, ryżu i mięsa układa się na okrągłym talerzu i przyozdabia /prażonymi, migdałami. W północnej Jordanii danie garniruje się smażonymi kulkami z kaszy bulgur nadziewanymi mięsem mielonym. Krewni gospodarza wnoszą talerze do sali przyjęć i wokół każdego z nich zasiada po pięć do siedmiu osób. Tradycyjnie danie jest spożywane prawą ręką, a lewą kładzie się za plecami, ale dziś niektórzy używają talerzy i sztućców. Kobiety na ogół przekazują przepisy i związane z nimi praktyki (takie jak dojenie kozy lub owcy) swoim córkom i wnuczkom. W przekazywaniu tej formy tradycji biorą także udział instytuty żywieniowe i szkoły wyższe.

Palma daktylowa, wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Katar, Arabia Saudyjska, Tunezja i Jemen

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Zwykle występująca na pustyni i w suchym, umiarkowanym klimacie, palma daktylowa jest wiecznie zieloną rośliną, której korzenie głęboko penetrują ziemię w poszukiwaniu wilgoci. Palmy daktylowe rosną w oazach na obszarach pustynnych o odpowiednim poziomie wody, umożliwiającym nawadnianie. Od wieków wiele populacji było związanych z palmą daktylową, sprzyjającą budowaniu cywilizacji w regionach pustynnych. Historyczny związek między regionem arabskim a palmą daktylową zaowocował bogatym dziedzictwem kulturowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Obecnie społeczności, grupy i osoby zamieszkujące obszary, na których rozprzestrzeniła się palma daktylowa, nadal zachowują związane z nią praktyki, wiedzę i umiejętności. Obejmują one pielęgnację i uprawę palmy daktylowej oraz wykorzystywanie jej liści i włókien w rzemiośle tradycyjnym i w praktykach społecznych. Palma daktylowa jest opisywana w poezji i pieśniach. Od wieków związana z regionem, stanowi istotne źródło pożywienia. Ze względu na swoje wielowiekowe znaczenie dla regionu, palma daktylowa jest wysoko ceniona przez lokalne społeczności i agencje rządowe, co prowadzi do zauważalnego rozwoju jej upraw, a dzięki temu także do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.