Egipt

Epos Al.-Sirah Al.-Hilaliyyah
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Ten wspaniały poemat przekazywany ustnie, znany także jako epos Hilali, opowiada sagę plemienia Bani Hilal Bedouin, rekonstruując jego migrację z Półwyspu Arabskiego do Afryki Północnej w X wieku. To legendarne plemię przez ponad wiek sprawowało władzę nad ogromnym terenem w środkowej części Afryki Północnej, zanim zostało wyniszczone przez Marokańczyków. Wśród wielu ważnych poematów przekazywanych ustnie, które rozwinęły się od średniowiecza do XIX wieku w obrębie arabskiej sztuki ludowej, Hilali jest jedynym eposem wciąż przedstawianym w integralnej muzycznej formie. Jednakże, występujący kiedyś powszechnie w całej arabskiej części Bliskiego Wschodu, epos Hilali dziś zniknął z niego zupełnie i występuje już tylko w Egipcie.

Od XIV wieku, epos był przedstawiany przez mistrzów poezji, którzy śpiewali wersy grając równocześnie na instrumencie perkusyjnym lub na trójstrunowych skrzypcach (rabab). Według tradycji, występy mają miejsce podczas wesel, ceremonii obrzezania i prywatnych spotkań. Trwają czasami od 50 do 100 godzin. Epos, oprócz swojego wielkiego znaczenia jako wyjątkowy literacki i muzyczny środek wyrazu, jest też skarbnicą arabskiej historii ludowej, zwyczajów i wierzeń. Na całym obszarze Bliskiego Wschodu wciąż są rozpowszechniane liczne przysłowia i zagadki związane z eposem Hilali, a wiele miejsc tego regionu wzięło nazwy od jego znanych bohaterów. W przeszłości artyści nabywali umiejętności we własnym kręgu rodzinnym, a przedstawianie eposu było ich jedynym źródłem dochodu. Ci profesjonalni poeci już w wieku 5 lat rozpoczynali żmudną, ponad dziesięcioletnią naukę zawodu. Po dzień dzisiejszy uczniowie przechodzą specjalny trening, rozwijający techniki pamięci i doskonalący umiejętność gry na instrumencie. Muszą jednak także nauczyć się wprowadzać do opowiadania improwizowany komentarz, by przystosować fabułę do potrzeb współczesnego odbiorcy.

Tahteeb – gra w kije
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

W starożytnym Egipcie tahteeb to sztuka walki, która z czasem przerodziła się w grę służącą rozrywce, ale jej symbolika i wartości częściowo się zachowały. Obecnie jest to szybka i pozbawiona elementów przemocy gra, w której przeciwnicy są wyposażeni w długie kije. Pojedynki odbywają się w obecności widzów i towarzyszy im muzyka. Gra wymaga pełnej samokontroli, gdyż uderzenie przeciwnika jest zabronione. Grają w nią starsi i młodzi mężczyźni, na ogół wywodzący się ze społeczności saeedy w górnym Egipcie i pochodzący z obszarów wiejskich, gdzie kij był uważany za symbol męskości. Reguły gry odwołują się do takich wartości, jak wzajemny szacunek, przyjaźń, odwaga, siła, uprzejmość i duma. Zawody mogą być publiczne lub prywatne. Niekiedy organizuje się je, by pozyskać nowych zawodników. Pokazy, w których uczestniczą różne gubernatorstwa, mogą trwać prawie przez tydzień. Znajomość reguł gry przekazywana jest w rodzinie, między sąsiadami i każdemu, kto pragnie się jej nauczyć.

Tradycyjny teatr lalkowy
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2018 r.

Al-Aragoz to dawna, niegdyś ogromnie popularna forma teatru egipskiego, posługującego się pacynką. W czasie przedstawienia lalkarze ukryci są za niewielkim, przenośnym parawanem, podczas gdy widoczny asystent rozmawia z lalkami i z widownią. Nazwa teatru Al-Aragoz pochodzi od imienia głównej postaci – lalki, której charakterystyczny głos uzyskuje się za pomocą specjalnego modulatora dźwięku. Podczas całego przedstawienia wykonawcy na bieżąco wchodzą w interakcję z widownią, co ma charakter rozrywkowy, często z efektami komicznymi. Animatorzy muszą posiadać doskonałe umiejętności poruszania lalkami i utrzymywania ich w odpowiedniej pozycji, a także zdolności muzyczne i improwizatorskie. Przedstawienia poruszają różnorodne zagadnienia związane z życiem codziennym oraz stale powracający wątek walki z korupcją. Kiedyś była to forma sztuki uprawiana przez wędrownych artystów, którzy jeździli z miejsca na miejsce, dając przedstawienia przy okazji ludowych świąt i uroczystości. Jednakże z czasem, kiedy popularność tego rodzaju rozrywki zaczęła słabnąć, aktorzy i asystenci zaczęli osiedlać się na stałe w jednym miejscu, najczęściej w Kairze. Przetrwanie tej formy sztuki jest zagrożone także ze względu na zmieniające się uwarunkowania społeczne, polityczne i kulturalne, jak np. wprowadzone regulacje prawne, zabraniające zgromadzeń publicznych, rosnący radykalizm religijny, zaawansowany wiek aktorów i brak zainteresowania ze strony młodych. Stopniowo zmniejsza się liczba osób aktywnych w tym zawodzie, a wielu z tych, którzy tworzyli tradycyjny teatr lalkowy, już nie żyje.

Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z palmą daktylową
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Od wieków palma daktylowa była związana z życiem ludności krajów, które wspólnie wystąpiły z wnioskiem o wpis. Dostarczała materiału niezbędnego w kilku gałęziach rzemiosła, przy wykonywaniu licznych zawodów, pielęgnowaniu różnych tradycji, zwyczajów i praktyk społeczno-kulturalnych, a także była ważnym źródłem pożywienia. Daktylowiec jest drzewem o trwałych liściach i korzeniach, które mogą czerpać wilgoć z dużej głębokości, typowym dla klimatu suchego. Do depozytariuszy i praktyków należą właściciele plantacji daktylowców, rolnicy, którzy sadzą, pielęgnują i nawadniają palmy, rzemieślnicy, którzy wykonują tradycyjne wyroby z różnych części daktylowca, handlarze daktyli, twórcy i artyści, którzy recytują ludowe opowieści i poematy. Wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki związane z daktylowcem zaważyły na stosunku mieszkańców wyżej wymienionych krajów do ziemi, gdyż to drzewo pozwoliło im przezwyciężyć trudności, jakie napotyka się w środowisku pustynnym. Historyczne relacje łączące cały region z tym elementem kultury zaowocowały bogatym dziedzictwem, obejmującym do dziś stosowane praktyki, wiedzę i umiejętności. Rozwój na przestrzeni wieków i znaczenie kulturowe tego elementu tłumaczą, dlaczego społeczności lokalne angażują się w jego ochronę, uczestnicząc w różnych działaniach dotyczących palmy daktylowej, urządzając związane z nią obrzędy świąteczne oraz podtrzymując tradycje i zwyczaje.

Tradycja ręcznego tkania materiałów w Górnym Egipcie (Sa’eed)
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2020 r.

Tradycyjne rzemiosło ręcznego wyrobu tkanin w Górnym Egipcie (Sa’eed) to złożony proces, wymagający czasu, wysiłku, cierpliwości i praktyki w przygotowywaniu krosien, nawlekaniu na nie nici i tkaniu materiału w celu uzyskania gotowego produktu/wyrobu. To dzieło precyzji i kunsztu wykonawczego wymaga opanowania wielu technik. Od wieków mężczyźni i kobiety wykorzystują odziedziczoną po przodkach wiedzę i talent artystyczny do tworzenia haftowanych tkanin, traktując to zarówno jako spuściznę rodzinną, jak i zawód. Podstawowe zasady pozostają takie same jak w przeszłości, niezależnie od tego, czy surowcem jest len, bawełna, wełna czy jedwab. Jednak manufaktury, które kiedyś tkały z drogiej przędzy jedwabnej, stopniowo przestawiały się na bawełnę, jako bardziej opłacalną finansowo, a tradycyjne małe, wąskie krosna zostały zastąpione szerszymi. Tkanie na ręcznych krosnach jest elementem tożsamości i źródłem dumy dla lokalnych społeczności, a powszechna obecność w codziennym języku terminologii z nim związanej świadczy o głębokim zakorzenieniu tej tradycji i jej znaczeniu dla społeczności. Ta forma rzemiosła jest jednak obecnie narażona na wiele zagrożeń. Ręczne tkanie materiałów przestało być opłacalne: ustawienie krosien w domu wymaga dodatkowej przestrzeni, a surowce do produkcji tkanin są drogie. Umiejętność ta zatem cieszy się coraz mniejszym zainteresowaniem i nie jest już przekazywana z pokolenia na pokolenie, jak to bywało w przeszłości. Uważa się jednak, że przysposobienie młodych ludzi do wykonywania tego rzemiosła mogłoby pomóc w rozwiązaniu narastającego problemu bezrobocia w lokalnych społecznościach.

Kaligrafia arabska
Kraje członkowskie: Algieria/Arabia Saudyjska/Bahrajn/Egipt/Irak/Jemen/Jordania/Kuwejt/ Liban/Maroko/Mauretania/Oman/Palestyna/Sudan/Tunezja/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywna listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Kaligrafia arabska to artystyczna praktyka odręcznego, ozdobnego pisania alfabetem arabskim, wyrażająca harmonię, wdzięk i piękno. Pismo składa się z 28 liter alfabetu arabskiego zapisywanych kursywą, z prawej do lewej strony. Sztukę kaligrafii opanowuje się poprzez naukę formalną lub nieformalną. Pierwotnie kaligrafia służyła czytelnemu przepisywaniu tekstów, z czasem stając się sztuką związaną z islamem, stosowaną w dziełach tradycyjnych i współczesnych. Płynność zapisu w języku arabskim stwarza niezliczone możliwości, nawet w pojedynczym słowie, gdyż litery mogą być dowolnie ścieśniane i przekształcane, tworząc różne motywy. W tradycyjnych technikach stosuje się materiały naturalne, takie jak na przykład łodygi trzciny lub bambusa, służące do wykonania przyboru do pisania – qalam. Do sporządzenia tuszu używa się miodu, sadzy i szafranu. Papier wykonywany jest ręcznie i nasycany krochmalem, białkiem kurzym i ałunem. W nowoczesnej kaligrafii powszechnie stosuje się flamastry i barwniki syntetyczne, a do wykonywania kalligrafitti na murach, znakach i budynkach używa się farb w sprayu. Rzemieślnicy i projektanci posługują się kaligrafią arabską dla wzmocnienia efektu artystycznego na przykład w rzeźbie z marmuru i drewna, w hafcie i w wyrobach z metalu. Kaligrafia arabska jest szeroko stosowana w krajach arabskich i poza nimi. Sztukę tę uprawiają mężczyźni i kobiety, niezależnie od wieku. Umiejętności są przekazywane nieformalnie lub formalnie – w szkołach lub poprzez terminowanie.

Uroczystości upamiętniające pobyt Świętej Rodziny w Egipcie
Kraj(e) członkowski(e): Egipt

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Święto upamiętnia podróż Świętej Rodziny uchodzącej przed prześladowaniami króla Heroda z Betlejem do Egiptu. Co roku wydarzeniu temu poświęcone są dwa festiwale, w których licznie uczestniczą Egipcjanie, zarówno muzułmanie, jak i koptyjscy chrześcijanie, niezależnie od wieku i płci. Pierwszy, zwany „Festiwalem z okazji przybycia Świętej Rodziny do Egiptu”, jest wydarzeniem jednodniowym, odbywającym się zazwyczaj na początku czerwca. Drugi, zwany „Narodzeniem Marii Panny”, to święto odprawiane od maja do sierpnia w kilku miastach, w tym w Durunka i Kairze. Działania towarzyszące uroczystościom to: śpiewy, tradycyjne gry, malowanie ciała, rekonstrukcje podróży, procesje religijne, występy artystyczne i wspólne spożywanie tradycyjnych potraw. Uroczystości pełnią istotne funkcje społeczne i kulturowe, jednocząc społeczności koptyjskich chrześcijan i muzułmanów, czego dowodem są wspólne przygotowania i przebieg samych uroczystości. Wydarzenia związane są również ze świadczeniem pomocy przyjezdnym przez mieszkańców oraz z wymianą upominków. Wiedza i umiejętności przekazywane są przez kościoły i klasztory, w rodzinach oraz poprzez aktywny udział w obrzędach.

Palma daktylowa, wiedza, umiejętności, tradycje i praktyki
Kraj(e) członkowski(e): Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Egipt, Irak, Jordania, Kuwejt, Mauretania, Maroko, Oman, Palestyna, Katar, Arabia Saudyjska, Tunezja i Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 roku.

Zwykle występująca na pustyni i w suchym, umiarkowanym klimacie, palma daktylowa jest wiecznie zieloną rośliną, której korzenie głęboko penetrują ziemię w poszukiwaniu wilgoci. Palmy daktylowe rosną w oazach na obszarach pustynnych o odpowiednim poziomie wody, umożliwiającym nawadnianie. Od wieków wiele populacji było związanych z palmą daktylową, sprzyjającą budowaniu cywilizacji w regionach pustynnych. Historyczny związek między regionem arabskim a palmą daktylową zaowocował bogatym dziedzictwem kulturowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Obecnie społeczności, grupy i osoby zamieszkujące obszary, na których rozprzestrzeniła się palma daktylowa, nadal zachowują związane z nią praktyki, wiedzę i umiejętności. Obejmują one pielęgnację i uprawę palmy daktylowej oraz wykorzystywanie jej liści i włókien w rzemiośle tradycyjnym i w praktykach społecznych. Palma daktylowa jest opisywana w poezji i pieśniach. Od wieków związana z regionem, stanowi istotne źródło pożywienia. Ze względu na swoje wielowiekowe znaczenie dla regionu, palma daktylowa jest wysoko ceniona przez lokalne społeczności i agencje rządowe, co prowadzi do zauważalnego rozwoju jej upraw, a dzięki temu także do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.

Sztuka, umiejętności i praktyki związane z grawerowaniem na metalach (złocie, srebrze i miedzi)

Kraje członkowskie: Algieria, Egipt, Irak, Mauretania, Maroko, Palestyna, Arabia Saudyjska, Sudan, Tunezja, Jemen

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Grawerowanie na metalach takich jak złoto, srebro i miedź to wielowiekowa praktyka polegająca na ręcznym wycinaniu słów, symboli lub wzorów na powierzchniach przedmiotów dekoracyjnych, użytkowych, religijnych lub ceremonialnych. Rzemieślnik używa różnych narzędzi do ręcznego wycinania symboli, imion, wersetów Koranu, modlitw i wzorów geometrycznych na przedmiotach. Grawerunki mogą być wklęsłe (wgłębione) lub wypukłe (podwyższone) lub mogą być wynikiem połączenia różnych rodzajów metali, takich jak złoto i srebro. Ich społeczne i symboliczne znaczenie oraz funkcje różnią się w zależności od społeczności. Grawerowane przedmioty, jak biżuteria lub przedmioty gospodarstwa domowego, są często prezentowane jako tradycyjne prezenty ślubne lub używane w rytuałach religijnych i medycynie alternatywnej. Uważa się na przykład, że niektóre rodzaje metali mają właściwości lecznicze. Grawerowanie na metalach jest przekazywane w rodzinach poprzez obserwację i praktyczną naukę. Jest ono również przekazywane poprzez warsztaty organizowane między innymi przez ośrodki szkoleniowe, organizacje i uniwersytety. Publikacje, wydarzenia kulturalne i media społecznościowe dodatkowo przyczyniają się do przekazywania powiązanej wiedzy i umiejętności. Grawerowanie metali i korzystanie z grawerowanych przedmiotów, praktykowane przez osoby w każdym wieku i każdej płci, jest sposobem wyrażania tożsamości kulturowej, religijnej i geograficznej oraz statusu społeczno-ekonomicznego danych społeczności.