Serbia

Sława, uroczystość ku czci patrona rodziny
Kraj(e) członkowskie: Serbia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2014 r.

W Serbii rodziny wyznania prawosławnego obchodzą Sławę – święto swojego patrona, którego uważają za opiekuna zapewniającego pomyślność. Podczas uroczystości, gromadzącej członków rodziny, sąsiadów i przyjaciół, składana jest rytualna bezkrwawa ofiara . W domu zapala się specjalną świecę i skrapia winem ciasto upieczone z tej okazji przez żonę gospodarza. Na cieście nacina się znak krzyża, obraca się je i podnosi do góry, a następnie dzieli na cztery części. W czasie odprawiania obrzędu oddaje się cześć świętemu i odprawia modlitwy za pomyślność. Gospodarz dzieli ciasto w asyście najstarszej lub najważniejszej osoby spośród gości oraz pozostałych członków rodziny. Posiłek rozpoczyna się kieliszkiem wina, degustacją świątecznej potrawy i wzniesieniem toastu z życzeniami zdrowia, udanego potomstwa i pomyślności dla rodziny oraz gości. Wiedzę na temat obchodów Sławy przekazuje się w rodzinie, a szczególną rolę w zachowaniu zwyczajów i przekazywaniu ich przesłania odgrywają kobiety.

Koło, tradycyjny taniec ludowy
Kraj(e) członkowskie: Serbia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Koło jest ludowym tańcem tradycyjnym, wykonywanym grupowo. Tancerze tworzą okrąg, trzymając się za ręce i kierując ramiona ku dołowi. Taniec jest wykonywany w rytmie muzyki z okazji zgromadzeń prywatnych i publicznych, w których uczestniczą wszyscy członkowie społeczności lokalnej. Stowarzyszenia kulturalne i artystyczne, zespoły tańca tradycyjnego są również ważnymi depozytariuszami i praktykami tego elementu dziedzictwa. Koło pełni ważną funkcję integracyjną, tworząc zbiorową tożsamość na różnych poziomach. Organizacja przedstawień koła z okazji obchodów najważniejszych wydarzeń w ludzkim życiu i w życiu wspólnot świadczy o znaczeniu elementu i jego żywotności pod każdym względem. Depozytariusze i społeczności lokalne zapewniają widoczność temu przejawowi dziedzictwa, organizując święta, konkursy i festiwale o zasięgu lokalnym, regionalnym i krajowym. Trwałość praktyki zapewniają również stowarzyszenia kulturalne i artystyczne. Najbardziej powszechną metodą przekazywania umiejętności jest bezpośrednie uczestnictwo. Najbardziej utalentowani tancerze pociągają za sobą innych, nakłaniając ich do nauki i doskonalenia techniki tańca. Wiedzę na temat tego tańca zdobywają w szkołach, w powszechnym systemie edukacyjnym, a także w szkołach muzycznych i tanecznych.

Śpiew z akompaniamentem gęśli
Kraj(e) członkowski(e): Serbia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Śpiew z akompaniamentem gęśli – prostego instrumentu strunowego – to pradawna forma sztuki, głównie epiki bohaterskiej, praktykowana przez wieki jako element pamięci historycznej i wyraz tożsamości kulturowej. Występy wiążą się z niezwykle rozbudowaną i złożoną formą interakcji między wykonawcą a widownią, a opierają się na umiejętnościach i kreatywności solistów (gęślarzy); ich umiejętność dramatyzowania poetyckich treści, język ciała i charyzma stanowią klucz do sukcesu przedstawienia. W repertuarze znajdują się przede wszystkim pieśni na temat historycznych i mitycznych bohaterów, wydarzeń z legendarnej przeszłości, starożytnej i najnowszej historii, rzadziej ballady i piosenki żartobliwe. Wystawienia odbywają się lokalnie, na festiwalach i w ramach obchodów rocznicowych. Pieśni, obejmujące szeroki zakres tematyczny, odzwierciedlają system wartości danej społeczności, a interaktywny charakter występów sprzyja budowaniu więzi wspólnotowych. Większość współczesnych gęślarzy zdobywa podstawowe umiejętności śpiewu i gry na instrumencie, ucząc się od bardziej doświadczonych członków rodziny, społeczności lokalnej lub stowarzyszenia zrzeszającego gęślarzy, ale współcześnie przekazują je także państwowe szkoły muzyczne. Lokalne organizacje zrzeszone są w Związku Serbskich Gęślarzy (Union of Guslars of Serbia), którego wysiłki doprowadziły do powstania Festiwalu Młodych Gęślarzy i Związku Młodych Gęślarzy Serbii.

Garncarstwo w Zlakusa
Kraj(e) członkowski(e): Serbia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Tradycja produkcji ceramiki wytwarzanej ręcznie na kołach garncarskich w serbskiej wsi Zlakusa odnosi się do wiedzy i umiejętności związanych z wytwarzaniem nieszkliwionych naczyń przeznaczonych do termicznego przetwarzania żywności. Używana w gospodarstwach domowych i restauracjach w całej Serbii ceramika ze Zlakusa jest wykonana z gliny i kalcytu, a koło, na którym powstaje, jest obsługiwane wyłącznie ręcznie. Proces trwa od siedmiu do dziesięciu dni i obejmuje przygotowanie masy glinianej, formowanie, dekorowanie, wykańczanie, suszenie i wypalanie. Gotowe naczynia zdobione są ornamentami geometrycznymi wykonanymi przy pomocy narzędzi drewnianych lub metalowych, a do niektórych naczyń dodaje się uchwyty. Współcześnie, tradycyjnie wytwarzane przedmioty: garnki, pojemniki do wypieku chleba i smażenia mięsa oraz małe naczynia do kuchennego piekarnika zostały dostosowane do nowoczesnego sposobu przygotowywania i podawania potraw. Przekaz wiedzy i umiejętności związanych z tym elementem dziedzictwa kulturowego odbywa się głównie poprzez bezpośrednie uczestnictwo w pracach doświadczonych rzemieślników. Innymi ważnymi formami przekazu są pokazy organizowane podczas Festiwalu w Zlakusa oraz kursy prowadzone w Szkole Artystycznej w Užice. Ceramika ze Zlakusa jest często prezentowana na targach i festiwalach w całej Serbii, a naczynia znajdują szerokie zastosowanie podczas ważnych wydarzeń rodzinnych i społecznych. Uważa się, że niektóre potrawy przygotowywane w tej ceramice na drewnianym palenisku mają niepowtarzalny smak. Tradycja garncarska jest ściśle związana z miejscowością Zlakusa i jej okolicami, ponieważ tam właśnie wydobywane są surowce niezbędne do produkcji tych naczyń.

Praktyki społeczne i wiedza związana z produkcją i zastosowaniami tradycyjnej śliwowicy
Kraj(e) członkowski(e): Serbia

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Śliwowica jest tradycyjnym wysokoprocentowym napojem alkoholowym, wytwarzanym ze śliwek. Związane z nią dziedzictwo kulturowe obejmuje całokształt wiedzy i umiejętności potrzebnych do wytwarzania tego trunku domowym sposobem oraz do wykorzystywania go na co dzień i od święta. Proces wytwórczy, w który zaangażowane są rodziny i społeczności, ma kilka etapów. Śliwki na ogół zrywa się w przydomowych sadach. Zebrane owoce są poddawane fermentacji przez 20 do 30 dni. Kolejnym etapem jest destylacja w ręcznie wykonanych miedzianych alembikach. Uzyskany w wyniku destylacji lekki likier dojrzewa następnie w beczkach, na ogół dębowych, co najmniej przez rok. W czasie świąt i uroczystości rodzinnych trunek służy do wznoszenia toastów. Śliwowica pełni ważną rolę w tradycyjnym lecznictwie. Dodając do niej zioła czy owoce, uzyskuje się lek na przeziębienie, środek przeciwbólowy lub płyn do dezynfekcji. Zimą, grzane brandy pija się na rozgrzewkę. Receptury i umiejętności są na ogół przekazywane w rodzinie i w ramach lokalnej społeczności. Młodzi ludzie zdobywają wiedzę uczestnicząc w poszczególnych etapach produkcji śliwowicy i poznając praktyki związane z jej zastosowaniami. Kobiety przywiązują dużą wagę do przekazywania wiedzy i umiejętności związanych ze zwyczajami, tradycyjnym lecznictwem i sztuką kulinarną. Podczas organizowanych warsztatów przekazywana jest także wiedza rzemieślnicza potrzebna do wyrobu miedzianych destylatorów (alembików), wykorzystywanych w procesie wyrobu śliwowicy.