Republika Czeska

Slovacko Verbunk, taniec rekrutów
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Slovacko Verbunk jest improwizowanym tańcem, wykonywanym przez chłopców i mężczyzn zamieszkujących południowe Morawy oraz okręg Zlin w Czechach. Nazwa tańca pochodzi od niemieckiego słowa „Werbung” (przekształconego w czeskie „Verbunk”), oznaczającego pobór do wojska i nawiązuje do historycznych początków tego tańca w XVIII w., kiedy do armii rekrutowano miejscowych mężczyzn. Obecnie taniec wykonywany jest przez ludowe grupy taneczne w większości miast i wsi regionu Slovacko, głównie podczas corocznych uroczystości biesiadnych. Slovacko Verbung tańczony jest przy muzyce nazywanej pieśnią nowowęgierską i składa się zazwyczaj z trzech części. Po wykonaniu pieśni taniec zaczyna się wolnymi krokami, które stopniowo stają się coraz szybsze. Taniec nie ma stałego układu choreograficznego, charakteryzuje go spontaniczność i indywidualna ekspresja wykonawców. Jednym z częstych elementów jest inicjowany podczas występu konkurs podskoków. Jako istotny składnik lokalnych zwyczajów i uroczystości, Slovacko Verbung jest tradycyjnie wykonywany w konkursie na najlepszego tancerza podczas Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego w miejscowości Strážnice. Za największe zagrożenie dla przetrwania sześciu regionalnych odmian tego tańca uważa się migrację zarobkową do miast nie tylko ludzi bardzo młodych, ale także tych w średnim wieku oraz brak wsparcia finansowego, bowiem stroje oraz instrumenty muzyczne są wykonywane ręcznie i wymagają regularnej konserwacji.

Sokolnictwo
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska / Austria (od 2012 r.) / Belgia / Czechy / Francja / Hiszpania / Katar / Maroko / Mongolia/Republika Korei / Syria / Węgry / Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Sokolnictwo jest tradycyjną formą działalności, polegającą na hodowaniu i układaniu sokołów i innych ptaków drapieżnych do polowania na zwierzynę w jej naturalnym środowisku. Początkowo sokolnictwo było nastawione na zdobywanie pożywienia, ale obecnie jest bardziej związane z duchem koleżeństwa i wspólnie podejmowanych działań. Jest zajęciem uprawianym głównie wzdłuż szlaków i korytarzy migracyjnych ptaków. Zajmują się nim osoby w różnym wieku, amatorsko lub zawodowo. Sokolnicy nawiązują bliską relację z podopiecznymi: aby sokoła wyhodować, wyszkolić, wytresować i nauczyć latania potrzebne jest silne zaangażowanie emocjonalne. Sokolnictwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenia jako tradycja kulturowa w rozmaity sposób, w tym poprzez naukę, przysposobienie w rodzinie czy bardziej formalne szkolenie w klubach. Na przykład w Mongolii, Maroku, Katarze, Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach Arabskich sokolnicy zabierają na pustynię swoje dzieci i uczą je, jak oswajać ptaki. Sokolników pochodzących z różnych krajów łączą wspólne wartości, tradycje i praktyki podobne na całym świecie, w tym zwłaszcza metody szkolenia ptaków, sposób zajmowania się nimi i nawiązywania więzi emocjonalnej, a także wykorzystywany sprzęt. W związku z sokolnictwem powstało szersze dziedzictwo kulturowe, które obejmuje stroje, tradycje kulinarne, śpiew, muzykę, poezję, tańce oraz zwyczaje pielęgnowane przez społeczności i kluby, które zajmują się sokolnictwem.

Obrzędy końca karnawału we wsiach regionu Hlinecko
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Kolędowanie pod koniec karnawału, w czasie tzw. ostatków, odbywa się we wschodnich Czechach, w miejscowości Hlinsko i w 6 sąsiednich wioskach. Mężczyźni i chłopcy w różnorodnych tradycyjnych kostiumach oraz w maskach (czerwonych dla kawalerów i czarnych dla żonatych), przy akompaniamencie głośnej muzyki, chodzą od domu do domu. Przebierańcy zatrzymują się przy każdym z nich i za przyzwoleniem gospodarza czterech mężczyzn wykonuje obrzędowy taniec, który ma zapewnić dobre plony i pomyślność rodzinie. W zamian otrzymują drobne datki i upominki. Na zakończenie obchodu odbywa się symboliczna „egzekucja” kukły zwierzęcia będącego odpowiednikiem polskiego Turonia, który skazywany jest za rzekome grzechy, a towarzyszy temu odczytanie napisanego z humorem testamentu o treści nawiązującej do aktualnych wydarzeń. Potem kolędnicy przywracają kukłę do życia z pomocą alkoholu, co jest jednocześnie hasłem do rozpoczęcia ich tańca z widzami. Obchód wsi z okazji końca karnawału, który był zakazywany najpierw w XVIII i XIX wieku przez Kościół, a następnie w XX wieku przez władze komunistyczne, odgrywa obecnie ważną rolę w zachowaniu spójności wiejskiej wspólnoty. Młodzi ludzie i dzieci pomagają w przygotowaniach, a rodzice wykonują kopie tradycyjnych masek i strojów.

Pochód Królów w południowo-wschodnich Czechach
Kraj(e) członkowskie: Czechy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Pochód Królów odbywa się na wiosnę w ramach obchodów świąt Zesłania Ducha Świętego w czterech miejscowościach: Hluk, Kunovice, Skoronice i Vlčnov, przez które grupa młodych mężczyzn przejeżdża w uroczystym orszaku. Na czele pochodu idą śpiewacy, za nimi podąża Król na koniu – kilkunastoletni chłopiec o częściowo zakrytej twarzy, trzymający w ustach różę – w otoczeniu straży przybocznej z mieczami, a następnie reszta konnego orszaku. Król i jego świta ubrani są w odświętne stroje kobiece, a pozostali członkowie orszaku w kostiumy męskie. Jadąc na przystrojonych koniach, członkowie królewskiej świty śpiewają krótkie rymowanki, w humorystyczny sposób komentujące zachowanie widzów. Śpiewacy otrzymują datki, które wkładają do skarbonki lub do butów jeźdźców. Po kilku godzinach członkowie świty wracają do domu Króla na skromne przyjęcie ze śpiewem i tańcem. Wykonywanie obrzędu i związane z nim obowiązki są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycyjne papierowe ozdoby dla koni, a przede wszystkim kostiumy, wykonują kobiety, które znają tajniki przygotowań i wzornictwo typowe dla poszczególnych miejscowości.

Lalkarstwo na Słowacji i w Czechach
Kraj(e) członkowski(e): Czechy / Słowacja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Teatr lalkarski na Słowacji i w Czechach jest nie tylko popularną formą rozrywki, ale także sposobem przekazywania wiedzy o świecie oraz narzędziem wychowawczym służącym przesłaniom moralnym. Kukiełki, które przedstawiają prawdziwe lub wymyślone postaci, są na ogół wykonane z drewna. Dla ich ożywienia stosowane są różne sposoby. Początkowo depozytariuszami tego dziedzictwa były rodziny wędrownych lalkarzy. Z czasem ich działalność ulegała coraz większym wpływom lokalnym, zwłaszcza pod względem językowym i tematycznym. Zaczęto tworzyć zabawne postaci z wyrazistymi charakterami. Teatr lalkarski na Słowacji i w Czechach jest integralną częścią tradycji literackiej i teatralnej tych krajów. Ma również znaczący wpływ na proces integracji społecznej. Lalkarstwo pomaga w rozwijaniu kreatywnego myślenia i umiejętności współpracy u animatorów, służy komunikacji i umacnianiu poczucia tożsamości. Wraz z innymi tradycjami i uroczystościami, takimi jak święta, targi, wystawy, przedstawienia kukiełkowe przybierają różne formy, ale nadal wywodzą się z tradycji. ztuką lalkarską zajmują się wykonawcy, scenarzyści, twórcy kukiełek i kostiumów oraz scenografowie. Umiejętności związane z lalkarstwem są przekazywane przez naśladownictwo i praktykę w obrębie danej grupy. Na Słowacji przekazywanie umiejętności odbywa się również w tradycyjnych rodach lalkarskich, na warsztatach prowadzonych przez organizacje typu non-profit oraz w szkołach muzycznych i artystycznych.

Tkanina drukowana (Blaudruck/Modrotisk/Kékfestés/Modrotlač): wytwarzanie tkaniny drukowanej za pomocą klocka drukarskiego i barwnika indygo
Kraj(e) członkowski(e): Austria/Czechy/ Niemcy/ Słowacja/Węgry

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Blaudruck/Modrotisk/Kékfestés/Modrotlač, co, tłumaczone dosłownie, oznacza niebieski druk lub niebieską farbę, odnosi się do technologii pokrywania tkaniny gęstą, nieprzepuszczalną masą, a następnie malowania jej barwnikiem indygo. Pasta uniemożliwia przenikanie barwnika do tkaniny w miejscach, w których nakładany jest ozdobny wzór, dzięki czemu, w trakcie procesu barwienia pozostaje on biały. Nakładanie wzoru na tkaninę odbywa się za pomocą ręcznie rzeźbionych klocków, niekiedy liczących sobie 300 lat, zawierających motywy regionalne, religijne lub nawiązujące do flory i fauny danego regionu, a więc mające bezpośrednie odniesienia do lokalnej kultury. Tradycyjne barwienie indygo nie ogranicza się jednak do drukowania wzoru. Na proces wytwarzania tkaniny drukowanej składa się kilka etapów: przygotowanie surowców i przędzenie, tkanie i wykończanie materiału, drukowanie wzorów i barwienie tkaniny. Obecnie, firmy trudniące się tą produkcją, to głównie małe warsztaty, od pokoleń w rękach tej samej rodziny. W każdym warsztacie, w proces wytwarzania tkaniny zaangażowanych jest wielu członków rodziny, z których każdy, niezależnie od płci, uczestniczy we wszystkich fazach produkcji. Związana z nią specjalistyczna wiedza, zapisana w starych, sięgających XIX wieku dziennikach, także pozostaje w rękach prywatnych i przekazywana jest z pokolenia na pokolenie głównie metodą praktyki. Depozytariusze tej tradycji czują silne emocjonalne więzi z wytwarzanymi produktami, a sam element dziedzictwa uosabia poczucie dumy z uczestnictwa w wielowiekowej rodzinnej tradycji.

Ręczna produkcja ozdób choinkowych z dmuchanego szkła
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ręczna produkcja ozdób choinkowych w postaci dmuchanych szklanych koralików polega na włożeniu wcześniej podgrzanej szklanej rurki do mosiężnej formy w kształcie sznura korali, w której formowany jest ich cały zestaw, zwany klaustschatą. W kolejnych fazach produkcji jest on srebrzony, barwiony i ręcznie zdobiony. Sznurek jest następnie cięty na mniejsze kawałki lub pojedyncze kulki, później nawlekane na druciki w celu uzyskania ozdób o różnych kształtach. To tradycyjne rzemiosło, wymagające specjalistycznej wiedzy i wyjątkowych umiejętności technicznych, uważane jest za kluczowy element dziedzictwa kulturowego Gór Izerskich i Karkonoszy w północnych Czechach, gdzie dmuchane szklane koraliki wytwarzane są od końca XVIII wieku. Wątek tworzenia ozdób choinkowych pojawia się już w legendach i podaniach ludowych o olbrzymie Karkonoszu, legendarnym władcy gór. Tradycja ta od pokoleń przekazywana jest w rodzinach. Kiedyś depozytariuszami tego elementu dziedzictwa były również małe warsztaty rzemieślnicze, z których jednakże tylko jeden przetrwał okres gospodarki socjalistycznej. Jest to warsztat rodziny Kulhavý, który zdołał ocalić swoje tradycyjne techniki produkcji i wiedzę specjalistyczną. Dziś przekazuje je lokalnym producentom szklanych ozdób, z którymi współpracuje. Instytucje kulturalno-oświatowe, zwłaszcza muzea, również pomagają w przekazywaniu wiedzy związanej z tą tradycją, organizując szkolenia i warsztaty.

Strategia ochrony tradycyjnego rzemiosła: depozytariusze tradycji sztuki ludowej
Kraj(e) członkowski(e): Czechy

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk ochrony w 2022 r.

W 1997 roku Narodowy Instytut Kultury Ludowej zainicjował projekt pn. „Rękodzieło i sztuka ludowa w Republice czeskiej”, poświęcony dokumentacji audiowizualnej tradycyjnego rzemiosła. Prace terenowe, mające na celu wyszukanie wytwórców wykazały, że większość warsztatów znajdowała się w opłakanym stanie, a rzemieślnicy z trudem sprzedawali swoje wyroby. Sytuacja wymagała pilnego znalezienia rozwiązań: nawiązania kontaktu między wytwórcami i klientami oraz podniesienia świadomości znaczenia tradycyjnego rzemiosła i dawnych technik. W roku 2000 Ministerstwo Kultury, we współpracy z Narodowym Instytutem Kultury Ludowej ogłosiło program pn. „Depozytariusze tradycji sztuki ludowej”, który ma na celu wspieranie, ochronę i zachowanie tradycyjnego rzemiosła”. Stworzono specjalną markę, którą mogą posługiwać się rzemieślnicy i którą mogą oznaczać swoje wyroby. Wytwórcy zyskali możliwość otrzymywania nagród, subwencji i darowizn. Instytut zajmuje się nie tylko dokumentacją i badaniami nad tradycyjnym rzemiosłem, ale także gromadzeniem i profesjonalną oceną wyrobów rzemieślniczych. Są one oceniane przez artystów i twórców, a nagradzani rzemieślnicy otrzymują do wykorzystania zestaw materiałów promocyjnych, takich jak foldery, wizytówki i etykiety oraz broszurę pn. „Depozytariusze tradycji”. Program jest upowszechniany przez strony internetowe, publikacje, kasety DVD i stałą wystawę w Chanowicach.

Flisactwo
Kraj(e) członkowski(e): Austria, Czechy, Hiszpania, Łotwa, Niemcy i Polska
(koordynator: Polska)

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2022 r.

Flisactwo w Austrii, Czechach, Hiszpanii, na Łotwie, w Niemczech i Polsce wywodzi się ze Średniowiecza, kiedy to spławiano drewno oraz przewożono na tratwach towary i ludzi, wykorzystując naturalny nurt wody. Niegdyś flisacy udający się w odległe miejsca spędzali na tratwach całe tygodnie, razem mieszkając i pracując. Zrodziła się w ten sposób społeczność flisacka, która dzieliła wspólne wartości, a także wyróżniała się posiadaniem wiedzy, umiejętności i znajomości technik potrzebnych do budowania tratw i żeglugi. Tradycje flisackie przekazywano z pokolenia na pokolenie. Silnemu zakorzenieniu tradycji sprzyjała ważna rola przekazu ustnego, uczenie się przez obserwację i ich nieprzerwane pielęgnowanie. Są obecne nadal zwłaszcza dzięki obozom młodzieżowym, działalności lokalnych szkół, festiwalom i warsztatom. Tratw, które mogą liczyć do 600 metrów długości, 50 metrów szerokości i 2 metrów wysokości używa się dzisiaj głównie do żeglugi rzecznej. Buduje się je w taki sam sposób jak dawniej. Specjalnie dobiera się drewno, pnie są spychane do rzeki i łączone w tratwy. Flisactwo sprzyja współdziałaniu w grupie oraz zacieśnianiu więzi społecznych w ramach danej społeczności i między społecznościami flisackimi. Obecnie flisactwo jest otwarte dla wszystkich, niezależnie od wieku, płci czy środowiska społecznego i kulturalnego. Ochrona wody i ekosystemów, a także zrównoważone wykorzystanie drewna są głęboko zakorzenione w praktykowaniu flisactwa. Systematyczne dzielenie się doświadczeniami wzbogaca istniejące dziedzictwo, sprzyja umacnianiu wspólnych wartości i wymianie kulturalnej ponad granicami.

Wiedza, rzemiosło i umiejętności w zakresie ręcznej produkcji szkła

Kraje członkowskie: Czechy, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Tradycyjna ręczna produkcja szkła obejmuje kształtowanie i dekorowanie szkła na gorąco i na zimno w celu wytworzenia pustych w środku szklanych przedmiotów, szkła płaskiego i szkła koronowego. Charakteryzuje się wysokim stopniem kunsztu nieodłącznie związanego z pracą i silnymi wartościami zespołowymi ze względu na potrzebę poszanowania poprzednich etapów wykonywanych przez innych producentów szkła. Większość praktyków pracuje w małych lub średnich hutach szkła lub studiach. Każda huta opracowuje techniki unikalne dla swojego katalogu i swojej charakterystyki. Podobnie, każdy praktyk rozwija swój własny styl, nawet jeśli tworzy identyczne elementy. Produkcja w tradycyjnych hutach szkła opiera się na podziale zadań, a hutnicy tradycyjnie pracują w zespołach zgodnie ze swoją specjalizacją. Praca indywidualna jest również powszechna, szczególnie w technikach na zimno i przy tworzeniu biżuterii. Wiedza i umiejętności związane z ręczną produkcją szkła są przekazywane w rodzinach lub poprzez praktyki w hutach szkła. Praktyka jest również przekazywana poprzez formalne szkolenia - w szkołach zawodowych, liceach, szkołach wyższych i na uniwersytetach. Cechy charakterystyczne ręcznej produkcji szkła generują silne poczucie przynależności, szacunku i solidarności wśród praktyków. Wielowiekowa praktyka ukształtowała również specyficzną terminologię, kulturę świąteczną i funkcje religijne, które do dziś zachowują ważne znaczenie kulturowe i społeczne.