Polska

Szopkarstwo krakowskie
Kraj(e) członkowski(e): Polska

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Szopkarstwo krakowskie to praktyka społeczna, wywodząca się ze zwyczajów bożonarodzeniowych, związanych z budowaniem stajenek. Sięgająca dziewiętnastego wieku tradycja konstruowania szopek jest nierozerwalnie związana z Krakowem oraz z przekazywaną z pokolenia na pokolenie wiedzą i umiejętnościami tamtejszych szopkarzy. Szopka to lekka konstrukcja, przedstawiająca scenę Bożego Narodzenia w otoczeniu charakterystycznych budowli i zabytków Krakowa, których sposób przedstawienia zależy od pomysłowości danego twórcy. Zwykle w szopce przedstawiane są również inne sceny nawiązujące do historycznych, kulturalnych lub współczesnych wydarzeń społecznych z życia Krakowa, Polski lub świata, w których umieszcza się figurki postaci i wykorzystuje sztuczne oświetlenie. Każdego roku, w pierwszy czwartek grudnia, twórcy przynoszą na Rynek Główny w Krakowie swoje prace, które następnie, od grudnia do lutego, prezentowane są w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. Muzeum przyczynia się w ten sposób do upowszechniania wiedzy związanej z tą praktyką. Wśród praktyków szopkarstwa jest obecnie grupa najbardziej aktywnych czterdziestu osób, które co roku tworzą nową szopkę, a także promują i upowszechniają wiedzę na temat budowania szopek poprzez warsztaty i wykłady. Tradycja dostępna jest dla wszystkich zainteresowanych, a szeroki krąg jej depozytariuszy obejmuje widzów i zwiedzających należących do miejskiej społeczności. Szopkarstwo pełni także istotną rolę edukacyjną, przyczyniając się do przekazywania wiedzy na temat historii miasta, jego architektury i zwyczajów.

Kultura bartnicza
Kraj(e) członkowski(e): Polska / Białoruś

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Bartnictwo było praktykowane od wieków na terenie dużych kompleksów leśnych i na ich obrzeżach, w gospodarstwach wiejskich. Kultura bartnicza to zespół zwyczajów i praktyk oraz obrzędów i wierzeń związanych z chowem pszczół w rosnących drzewach (barciach) i w częściach pni powalonych drzew (ulach kłodowych). Kultura bartnicza przejawia się w posługiwaniu się wiedzą, związaną z koegzystencją człowieka z przyrodą, w formach samoorganizacji, w obrzędach błagalnych o pomyślność w życiu i w gospodarowaniu, praktykowanych z okazji niektórych świąt religijnych, a także w tradycyjnym lecznictwie. Stwarzając pszczołom warunki bliskie naturalnym i nie ingerując w ich cykl życia, bartnicy zajmują się przygotowaniem barci lub uli kłodowych oraz opieką nad pszczołami. W odróżnieniu od pszczelarzy, celem bartników nie jest intensyfikacja produkcji miodu –na własny użytek wykorzystują oni jedynie jego nadmiar znajdujący się w barciach. Bartnictwo wymaga specjalistycznej wiedzy, umiejętności i praktyki. Tradycje z nim związane pielęgnowane są m.in. dzięki inicjatywom bractw bartnych. Zainteresowani bartnictwem młodzi ludzie poznają zasady zachowania się w lesie i obchodzenia się z pszczołami poprzez obserwację, a następnie w relacji mistrz – uczeń są stopniowo wprowadzani w arkana tradycyjnej wiedzy związanej z opieką nad pszczołami. W rodzinach mających tradycje bartnicze dzieci uczą się od najmłodszych lat poprzez obserwację i pomaganie dorosłym w wykonywanych sezonowo czynnościach. Obecnie coraz częściej organizowane są także warsztaty, na których przekazywane są podstawy praktycznej wiedzy zarówno na temat bartnictwa, jak i związanych z nim zwyczajów społecznych, kulinarnych i leczniczych. Wyrazem kultury bartniczej jest również specjalne słownictwo na określenie czynności i narzędzi bartnych, często o podobnym brzmieniu w języku polskim i białoruskim. Depozytariuszy tego elementu dziedzictwa łączy poczucie przynależności do własnej wspólnoty kulturowej, a jednocześnie odpowiedzialność za środowisko i kształtowanie zrównoważonych relacji między człowiekiem a przyrodą, jak również zaangażowanie w promocję różnorodności biologicznej.

Tradycja dywanów kwietnych na procesje Bożego Ciała
Kraj(e) członkowski(e): Polska

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Tradycja układania dywanów kwietnych związana jest z obchodami święta Bożego Ciała w Polsce, w czasie których co roku po uroczystej mszy z kościoła wyrusza procesja. W niektórych miejscowościach mieszkańcy układają na trasie procesji, zwłaszcza na odcinku drogi przed swoim domem, barwne, symboliczne dywany z kwiatów. Kwietne dywany, pokrywające drogę biegnącą z kościoła przez wieś, niekiedy osiągają dwa kilometry długości. Do usypania dywanu służą kwiaty zebrane na pobliskich polach lub wyhodowane w przydomowych ogródkach, a także niekiedy ziemia, piasek, kora, świeżo ścięta trawa i liście tataraku. Mieszkańcy całymi rodzinami zbierają kwiaty przez kilka dni przed świętem, a ich układanie we wzory rozpoczynają o świcie w dniu Bożego Ciała. Efektem kilkugodzinnych przygotowań jest efemeryczne wspólne dzieło sztuki, będące wyrazem uczuć religijnych, pomysłowości i umiłowania przyrody. Tradycja jednoczy całą społeczność i kształtuje lokalną tożsamość. Praktyka przekazywana jest z pokolenia na pokolenie przede wszystkim w rodzinach. Przy wsparciu parafii i organizacji pozarządowych w szkołach regularnie odbywają się warsztaty na temat układania dywanów.

Sokolnictwo - żywe dziedzictwo ludzkości
Kraje członkowskie: Arabia Saudyjska/ Austria/ Belgia/ Chorwacja/ Czechy/ Francja/ Hiszpania/ Holandia/ Irlandia/ Katar/ Kazachstan/ Kirgistan/ Maroko/ Mongolia/ Niemcy/ Pakistan/ Polska/ Portugalia/ Republika Korei/ Słowacja/ Syryjska Republika Arabska/ Węgry/ Włochy/ Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Sokolnictwo to, praktykowana od ponad 4 tysięcy lat. sztuka i tradycyjna praktyka układania sokołów, a niekiedy również innych ptaków drapieżnych – orłów, jastrzębi i myszołowów. W czasach wczesnego średniowiecza została udokumentowana w różnych częściach świata. Pierwotnie polowania wytresowanych ptaków drapieżnych były dla człowieka sposobem na zdobywanie pożywienia. Z czasem sokolnictwo zaczęło nabierać innego znaczenia, stając się praktyką społeczną i rozrywką, a także sposobem obcowania z przyrodą. Obecnie sokolnictwo jest uprawiane w wielu krajach przez osoby w różnym wieku. W wielu spośród nich stanowi ważny symbol kulturowy. Sokolnictwo przekazywane jest z pokolenia na pokolenie w różny sposób, przez naukę pod okiem mentora, w rodzinie czy w klubach szkoleniowych. Nowoczesna praktyka sokolnicza to przede wszystkim ochrona sokołów i ich zdobyczy oraz środowiska ptaków, a także praktyki jako takiej. Mimo że sokolnicy wywodzą się z różnych tradycji, wszystkich łączą wspólne wartości i praktyki, takie jak metody hodowli, szkolenia ptaków i opiekowania się nimi, wykorzystywany sprzęt i więzi, jakie wytwarzają się między sokolnikiem i ptakiem. Społeczność sokolników wspiera powstawanie szpitali sokolniczych, ośrodków hodowlanych, agencji ochrony przyrody oraz wyrób tradycyjnego sprzętu.

Polska dołączyła do wpisu międzynarodowego w 2021 r. wraz z pięcioma innymi krajami: Chorwacją, Holandią, Irlandią, Kirgistanem i Słowacją. Pierwszy międzynarodowy wpis pod nazwą „Falconry, a human heritage” miał miejsce w 2010 r. Koordynatorem międzynarodowym są Zjednoczone Emiraty Arabskie. Każde rozszerzenie wpisu wiąże się opracowaniem nowego wniosku z udziałem wszystkich krajów.

Flisactwo
Kraj(e) członkowski(e): Austria, Czechy, Hiszpania, Łotwa, Niemcy i Polska
(koordynator: Polska)

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2022 r.

Flisactwo w Austrii, Czechach, Hiszpanii, na Łotwie, w Niemczech i Polsce wywodzi się ze Średniowiecza, kiedy to spławiano drewno oraz przewożono na tratwach towary i ludzi, wykorzystując naturalny nurt wody. Niegdyś flisacy udający się w odległe miejsca spędzali na tratwach całe tygodnie, razem mieszkając i pracując. Zrodziła się w ten sposób społeczność flisacka, która dzieliła wspólne wartości, a także wyróżniała się posiadaniem wiedzy, umiejętności i znajomości technik potrzebnych do budowania tratw i żeglugi. Tradycje flisackie przekazywano z pokolenia na pokolenie. Silnemu zakorzenieniu tradycji sprzyjała ważna rola przekazu ustnego, uczenie się przez obserwację i ich nieprzerwane pielęgnowanie. Są obecne nadal zwłaszcza dzięki obozom młodzieżowym, działalności lokalnych szkół, festiwalom i warsztatom. Tratw, które mogą liczyć do 600 metrów długości, 50 metrów szerokości i 2 metrów wysokości używa się dzisiaj głównie do żeglugi rzecznej. Buduje się je w taki sam sposób jak dawniej. Specjalnie dobiera się drewno, pnie są spychane do rzeki i łączone w tratwy. Flisactwo sprzyja współdziałaniu w grupie oraz zacieśnianiu więzi społecznych w ramach danej społeczności i między społecznościami flisackimi. Obecnie flisactwo jest otwarte dla wszystkich, niezależnie od wieku, płci czy środowiska społecznego i kulturalnego. Ochrona wody i ekosystemów, a także zrównoważone wykorzystanie drewna są głęboko zakorzenione w praktykowaniu flisactwa. Systematyczne dzielenie się doświadczeniami wzbogaca istniejące dziedzictwo, sprzyja umacnianiu wspólnych wartości i wymianie kulturalnej ponad granicami.

Polonez – tradycyjny taniec polski
Kraj(e) członkowski(e): Polska

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2023 r.

Polonez to radosny polski taniec grupowy, który może być wykonywany przez kilka do nawet kilkuset par maszerujących w korowodzie, zgodnie z trajektorią zaproponowaną przez pierwszą parę. Podstawowy krok polega na ugięciu jednej nogi i wykonaniu kroku w przód drugą nogą. W trakcie tańca pary wykonują różne figury, np. unoszą złączone dłonie, tworząc mostki, pod którymi mogą przejść inni uczestnicy. Ponieważ tempo poloneza jest umiarkowane, uczestnicy bez wcześniejszego doświadczenia mogą obserwować innych i dołączyć do tańca. Dziś tradycja tańczenia poloneza jest nierozerwalnie związana ze studniówką - balem dla uczniów szkół średnich. W niektórych społecznościach poloneza tańczy się również na weselach, balach noworocznych, karnawałowych i innych uroczystościach. Praktyka ta jest zazwyczaj przekazywana w rodzinach i instytucjach edukacyjnych, zespołach tanecznych i społecznościach lokalnych. Ponieważ polonez jest szeroko obecny w polskiej kulturze, ogólna świadomość tańca i jego społecznych znaczeń wzrasta dzięki literaturze, muzyce i filmowi. Jako forma wspólnego świętowania, polonez upamiętnia ważne momenty w życiu rodziny i społeczności oraz symbolizuje współpracę, pojednanie i równość. Jest często tańczony przez ludzi w różnym wieku i z różnych środowisk i poprzez to promuje również jedność, solidarność oraz dialog.