Hiszpania

Misterium w Elche
Kraje członkowskie: Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2001)

W bazylice Najświętszej Marii Panny w uliczkach staromiejskich w Elche (Walencja) regularnie od połowy XV wieku odgrywany, sakralny muzyczny dramat o śmierci, wniebowzięciu i ukoronowaniu Najświętszej Marii Panny. Jest to żywe świadectwo średniowiecznego teatru religijnego i kultu maryjnego. Misterium w całości jest śpiewane i składa się z dwóch części odgrywanych 14 i 15 sierpnia, opisujących śmierć i koronację Marii w szeregu scen i obrazów. W nocnej procesji po scenie śmierci Marii idą setki uczestników, niosąc świece. Procesja odbywa się również rankiem następnego dnia, a po południu uliczkami Elche przechodzi kondukt pogrzebowy. Później następuje inscenizacja pogrzebu, wniebowzięcia i koronacji Marii w bazylice. Oryginalne teksty, zachowane w zbiorze z 1625 roku, napisane są w dialekcie walenckim, z kilkoma fragmentami po łacinie. Pieśni średniowieczne na jeden głos występują na przemian z wielogłosowymi partiami renesansowymi i barokowymi. Scena podzielona jest na dwa plany: poziomy „ziemski” i pionowy „niebiański”, co jest charakterystyczne dla misteriów średniowiecznych. Efekty specjalne osiąga się za pomocą zabytkowych urządzeń. Co roku około 300 ochotników bierze udział w zorganizowaniu misterium jako aktorzy, śpiewacy, obsługujący urządzenia, szyjący kostiumy. W przygotowaniach uczestniczą oni przez cały rok. Tradycja, która angażuje całą społeczność miasta, jest silnie związana z kulturową i językową tożsamością mieszkańców Walencji. W 1931 roku misterium zostało uznane za zabytek kultury narodowej i obecnie podlega ochronie na mocy kilka ustaw.

Patum w Berga
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Organizowany w katalońskim mieście Berga, na północ od Barcelony, Patum to tradycyjne obchody świąteczne, które wywodzą się z uroczystości towarzyszących średniowiecznym procesjom Bożego Ciała. Składają się z cyklu widowisk oraz ulicznego pochodu ogromnych mitycznych stworów. Patum odbywa się co roku, pomiędzy końcem maja a końcem czerwca, w tygodniu, w którym wypada święto Bożego Ciała. Stałym wydarzeniem jest nadzwyczajne posiedzenie rady miejskiej, po którym na ulice miasta wynoszony jest ogromny bęben Tabal – symbol festiwalu, a za nim pojawiają się Quatre Fuets (cztery pochodnie), zapowiadające dalsze kilkudniowe uroczystości. Najważniejsze z nich są pochody Patum: uroczysty, dziecięcy i ogólny, w których kolejno kroczą poprzebierane postacie, wykonując rozmaite akrobacje ku uciesze zgromadzonych tłumów; wszyscy razem wykonują na koniec taniec Tirabol. Te religijne uroczystości w Berga mają wyraźne pogańskie korzenie, i mimo wielokrotnego zakazywania ich w przeszłości przez władze kościelne i świeckie część obrzędów zachowała bluźnierczy charakter. Zachowanie od ponad sześciuset lat oryginalnego charakteru średniowiecznego teatru ulicznego oraz różnorodność i bogactwo obrzędów wyróżnia te obchody świąteczne na tle innych uroczystości

Trybunały wodne na śródziemnomorskim wybrzeżu Hiszpanii: Rada Mędrców z Murcji, Trybunał Wodny z Walencji
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Hiszpańskie trybunały wodne sięgają korzeniami okresu panowania arabskiego na półwyspie Iberyjskim (IX–XIII w.). Miały one na celu zarządzanie dostępem i wykorzystaniem zasobów wodnych na wybrzeżu. Do czasów współczesnych przetrwały dwa trybunały – Rada Mędrców z Murcji i Trybunał Wodny z Walencji, uznane przez prawodawstwo hiszpańskie. Powszechnie szanowani członkowie obu trybunałów, wybierani w demokratyczny sposób, rozstrzygają spory i petycje ustnie, wydając bezstronne werdykty. Rada Mędrców złożona jest z 7 członków, którzy reprezentują interesy ponad 23 tysięcy właścicieli ziemskich z Murcji, podczas gdy Trybunał Wodny liczy 8 członków, którzy reprezentują „wodne” interesy blisko 12 tysięcy rolników z dziewięciu okręgów Walencji. Dla mieszkańców obu regionów, trybunały te, niezależnie od roli odgrywanej w systemie wymiaru sprawiedliwości, są wyrazem lokalnej tożsamości i widocznym symbolem trwania tradycji. Ich werdykty są często mocno zrytualizowane i obecne w lokalnej ikonografii. Sądy wodne mają swoje miejsce w ustnym przekazie nagromadzonej przez stulecia wiedzy oraz specyficznego słownictwa, w którym jest wiele naleciałości z języka arabskiego.

Język gwizdany na wyspie La Gomera
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

El Silbo lub Silbo Gomero to język gwizdany, którym posługują się mieszkańcy wyspy La Gomera (Wyspy Kanaryjskie), zastępując nim mówiony język kastylijski, używany na wyspie. Język gwizdany był od wieków przekazywany w relacji mistrz-uczeń i dziś jest to jedyny tego typu język zachowany i używany przez stosunkowo liczną społeczność (ponad 22 tysiące osób). W języku gwizdanym każdą samogłoskę zastępuje się gwizdem: dwa odrębne dźwięki zastępują 5 samogłosek w języku kastylijskim, 4 oznaczają spółgłoskę. Dźwięki mogą być wysokie lub niskie, ciągłe lub przerywane. Doświadczony „gwizdacz” jest w stanie przekazać na dużą odległość niemal wszystkie wiadomości. Od 1999 roku języka gwizdów naucza się w szkołach, dzięki czemu jest rozumiany i praktykowany przez niemal wszystkich mieszkańców wyspy, szczególnie przez osoby starsze i młodzież. Służy głównie do porozumiewania się na odległość, ale używa się go także podczas obchodów lokalnych świąt i obrzędów religijnych.

Centrum Kultury Tradycyjnej w Pusol
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Ten pionierski projekt edukacyjny ma dwa zasadnicze cele: promocję edukacji kulturowej opartej na integracji lokalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego z programami nauczania oraz ochronę dziedzictwa regionu Elche na drodze edukacji, praktyki, bezpośredniego zaangażowania i podnoszenia świadomości wśród osób związanych z edukacją. Projekt, zapoczątkowany w wiejskiej szkole w Pusol (region Elche) w 1968 roku, z sukcesem włączył zagadnienia dziedzictwa kultury w ramy oficjalnych programów szkolnych. Dzięki wsparciu nauczycieli i zewnętrznych ekspertów, uczniowie na żywo poznają bogate dziedzictwo regionu poprzez bezpośredni kontakt z ludźmi podtrzymującymi tradycję, a tym samym mają bezpośredni udział w zachowaniu dziedzictwa. Uczniowie zbierają dane w terenie, zajmują się dokumentacją obiektów oraz przekazują swoje doświadczenia i wiedzę zwiedzającym. Do dziś w programie wzięło udział ponad 500 uczestników, a rezultaty ich pracy zostały zgromadzone w powstałym przy szkole muzeum w postaci ponad 61 tysięcy kart zabytków i 770 zapisów słownych, w których zawarta jest wiedza o życiu codziennym i stanie zachowania dziedzictwa regionu Elche. Do połowy lat 80. XX wieku projekt realizowany był przede wszystkim w granicach okręgu Pusol, gdzie mieściła się szkoła. W miarę jak wiedza o projekcie i jego osiągnięcia zaczęły być bardziej znane, jego zasięg z czasem się zwiększył, obejmując na początku pozostałe wiejskie tereny regionu Elche (w połowie lat 80. XX w.), a później samo miasto Elche (w latach 90. XX w.). Projekt cieszy się dużym wsparciem i uznaniem lokalnych społeczności z wiosek i miasta Elche, ekspertów w dziedzinie edukacji i kultury i może służyć jako model nowatorskiego programu ochrony dziedzictwa od podstaw.

Dieta śródziemnomorska
Kraj(e) członkowski(e): Chorwacja / Cypr / Grecja / Hiszpania / Maroko / Portugalia / Włochy

Pierwszy wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Pod pojęciem diety śródziemnomorskiej rozumie się umiejętności, wiedzę, praktyki i tradycje, a więc wszystko, co mieści się w przestrzeni pomiędzy krajobrazem a stołem: uprawa roślin, zbiór plonów, rybołówstwo, przechowywanie i przetwarzanie żywności, przygotowywanie, a przede wszystkim spożywanie posiłków. Dieta śródziemnomorska jest sposobem odżywiania się, który nie zmienił się w czasie i przestrzeni. Jej podstawowe składniki to oliwa z oliwek, zboża, owoce świeże lub suszone, ryby, nabiał i mięso w ograniczonych ilościach oraz wiele ziół i przypraw, a wszystko popijane winem lub naparami ziołowymi, zależnie od tradycji związanej z religią. Ale dieta (z greckiego diaita, czyli sposób życia) znaczy o wiele więcej niż tylko jedzenie. Sprzyja kontaktom społecznym, ponieważ wspólne posiłki stanowią podstawę obyczajowości i obrzędów świątecznych. Dzięki niej powstał ogromny zbiór wiedzy, pieśni, przysłów, opowiadań i legend. Opiera się na poszanowaniu ziemi i różnorodności biologicznej. Zapewnia zachowanie i rozwój tradycyjnej działalności i rzemiosła związanego z rybołówstwem i rolnictwem.

Sokolnictwo
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska/Austria (od 2012 r.)/Belgia/Czechy/Francja/Hiszpania/Katar/Maroko/Mongolia/Republika Korei/Syria/Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Sokolnictwo jest tradycyjną formą działalności, polegającą na hodowaniu i układaniu sokołów i innych ptaków drapieżnych do polowania na zwierzynę w jej naturalnym środowisku. Początkowo sokolnictwo było nastawione na zdobywanie pożywienia, ale obecnie jest bardziej związane z duchem koleżeństwa i wspólnie podejmowanych działań. Jest zajęciem uprawianym głównie wzdłuż szlaków i korytarzy migracyjnych ptaków. Zajmują się nim osoby w różnym wieku, amatorsko lub zawodowo. Sokolnicy nawiązują bliską relację z podopiecznymi: aby sokoła wyhodować, wyszkolić, wytresować i nauczyć latania potrzebne jest silne zaangażowanie emocjonalne. Sokolnictwo jest przekazywane z pokolenia na pokolenia jako tradycja kulturowa w rozmaity sposób, w tym poprzez naukę, przysposobienie w rodzinie czy bardziej formalne szkolenie w klubach. Na przykład w Mongolii, Maroku, Katarze, Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratach Arabskich sokolnicy zabierają na pustynię swoje dzieci i uczą je, jak oswajać ptaki. Sokolników pochodzących z różnych krajów łączą wspólne wartości, tradycje i praktyki podobne na całym świecie, w tym zwłaszcza metody szkolenia ptaków, sposób zajmowania się nimi i nawiązywania więzi emocjonalnej, a także wykorzystywany sprzęt. W związku z sokolnictwem powstało szersze dziedzictwo kulturowe, które obejmuje stroje, tradycje kulinarne, śpiew, muzykę, poezję, tańce oraz zwyczaje pielęgnowane przez społeczności i kluby, które zajmują się sokolnictwem.

Flamenco
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Flamenco to forma wyrazu artystycznego, łącząca w sobie pieśń, taniec i akompaniament muzyczny. Ojczyzną flamenco jest Andaluzja na południu Hiszpanii, chociaż korzenie tej sztuki znajdują się także w innych regionach, takich jak Murcja czy Estremadura. Śpiew cante wykonywany jest przez mężczyzn i kobiety, najczęściej w pozycji siedzącej, bez akompaniamentu innych wokalistów. Za pomocą ekspresywnej, głębokiej liryki, a jednocześnie bardzo prostymi środkami, wyrażana jest cała gama uczuć: żal, radość, tragedia, szczęście i strach. Baile to złożony taniec namiętności, wyrażający szeroki wachlarz stanów emocjonalnych, od głębokiego smutku po radość. Technika tańca jest złożona i zależy od tego czy tańczy mężczyzna (silniej wybijający rytm stopami) czy kobieta (o łagodniejszych i bardziej zmysłowych ruchach). Toque, czyli sztuka gry na gitarze, znacznie wykracza poza ramy tradycyjnie pojmowanego akompaniamentu. Istotną rolę odgrywają też inne instrumenty, takie jak kastaniety, klaskanie w dłonie czy wybijanie rytmu nogami. Flamenco wykonywane jest podczas festiwali religijnych, świąt, ceremonii kościelnych oraz prywatnych uroczystości. Stanowi znak rozpoznawczy wielu społeczności i grup etnicznych, takich jak Romowie, którzy odegrali znaczącą rolę w rozwoju tej formy sztuki. Przekaz tradycji flamenco dokonuje się w ramach dynastii, rodzin, grup społecznych i klubów flamenco. Wszystkie one odgrywają znaczącą rolę w zachowaniu i upowszechnianiu tej formy sztuki.

Ludzkie wieże
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Castells to tzw. ludzkie wieże, które tworzą członkowie grup amatorskich w katalońskich miastach i miasteczkach, zwykle z okazji dorocznych świąt. Tradycyjnie ludzkie wieże ustawiają się na placu pod balkonem ratusza. Tworzą je castellers, którzy stając na ramionach innych osób wznoszą wieże liczące od sześciu do dziesięciu kondygnacji. Zaczynający się od drugiej kondygnacji korpus najczęściej składa się z dwóch do pięciu silnie zbudowanych mężczyzn, stanowiących oparcie dla młodszych i lżejszych chłopców lub dziewcząt, a trzy najwyższe kondygnacje wieży tworzą dzieci. Każdy może wziąć udział w tworzeniu tłumu, który wspiera podstawę wieży. Poszczególne grupy różnią się strojem, zwłaszcza kolorem koszul. Szeroki pas służy podtrzymaniu pleców oraz jako uchwyt przy wspinaniu się na górę wieży. Przed, w trakcie i po widowisku muzycy wygrywają różne tradycyjne melodie na instrumencie dętym zwanym gralla. Wieża budowana jest w rytmie wygrywanych melodii. Wiedzę potrzebną dla wzniesienia castells przekazuje się tradycyjnie z pokolenia na pokolenie w ramach grupy, a można ją posiąść jedynie drogą praktyki.

Pieśń Sybilli na Majorce
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Pieśń Sybilli jest charakterystycznym elementem nocnej uroczystości poprzedzającej święta Bożego Narodzenia, odbywającej się we wszystkich kościołach na Majorce. Pieśń wykonuje chłopiec lub dziewczynka oraz co najmniej dwóch ministrantów lub ministrantek. Śpiewając, przechodzą przez kościół w kierunku prezbiterium – kantor trzyma przed sobą wzniesiony w górę miecz, którym na koniec kreśli znak krzyża, a ministranci świecę. Wersje pieśni wykonywanych na wyspie niewiele odbiegają od ich gregoriańskich pierwowzorów: każda śpiewana jest a cappella, z muzyką organową rozbrzmiewającą pomiędzy dwoma wersetami. Strój kantora zazwyczaj składa się z białej lub kolorowej tuniki, niekiedy zdobionej haftami, na którą na ogół zarzucona jest peleryna, oraz z nakrycia głowy w tym samym kolorze co tunika. Młodsze i starsze pokolenie tworzą obrzęd wspólnie, występując w różnych rolach: kantorów, twórców kostiumów, celebransów i pomocników, co zapewnia ciągłość przekazu tradycji.

©2010 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
na podstawie opisów obiektów opublikowanych w portalu UNESCO

Święto Matki Bożej Dobrego Zdrowia w Algemesí
Kraj(e) członkowskie: Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Święto Matki Bożej Dobrego Zdrowia obchodzone jest w Algemesí, w Walencji, co roku 7 i 8 września. W muzycznych, teatralnych i tanecznych wydarzeniach, odbywających się w zabytkowych dzielnicach miasta, udział bierze około tysiąca czterystu osób. W ramach obchodów odbywają się trzy procesje, które wyruszają z Bazyliki Mniejszej św. Jakuba do Capella de la Troballa (Kaplica Odkrycia). Uroczystości rozpoczynają się 7 września biciem dzwonów w bazylice, gdzie odbywa się najpierw nabożeństwo wieczorne z udziałem orkiestry i chóru, a następnie Procesja Oblubieńców, w czasie której odgrywane są Els Misteris – krótkie przedstawienia teatralne o charakterze religijnym w wykonaniu dzieci. Następnego dnia mają miejsce dwie kolejne procesje: w porannej niesione są ogromne figury króla i królowej Aragonii (Jakuba I i jego żony Jolanty Węgierskiej), a w tzw. Wielkiej Procesji – wyobrażenia postaci ze Starego i Nowego Testamentu, zwłaszcza apostołów. Tradycja tego święta trwa głównie dzięki zaangażowaniu mieszkańców miasta. Wszystkie kostiumy, ozdoby i akcesoria wykonuje się ręcznie, a tańce i utwory muzyczne przekazywane są z pokolenia na pokolenie.

Rewitalizacja tradycyjnego sposobu wypalania wapna w Morón de la Frontera w prowincji Sewilla w Andaluzji

Kraj(e) członkowskie: Hiszpania

Programy, projekty i działania uznane w 2011 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Praktyka wypalania wapna długo stanowiła źródło zatrudnienia dla mieszkańców Morón de la Frotera i była znakiem rozpoznawczym miasta. Po zaprzestaniu produkcji wskutek wprowadzenia wapna przemysłowego, piece stały się bezużyteczne, a tradycyjna wiedza i umiejętności poszły w zapomnienie. Projekt rewitalizacji ma na celu przywrócenie wiedzy na temat sposobu wypalania wapna, docenienie tej tradycji oraz poprawę warunków życia rzemieślników. W ramach projektu powstało Stowarzyszenie Kulturalne Pieców Murarskich Morón, które założyło ośrodek etnograficzny i żywe muzeum, w którym można się zapoznać z procesem produkcyjnym. Przywrócono do użytku piece do wypalania wapnia, by tradycyjnych technik uczyć młode pokolenia. Działania promocyjne prowadzone są w ścisłej współpracy z rzemieślnikami i koncentrują się na odrodzeniu dawnych umiejętności, które mogą znaleźć zastosowanie w budownictwie respektującym zasady zrównoważonego rozwoju. W ramach projektu powstały wydawnictwa multimedialne i drukowane. Tradycje wypalania wapna są prezentowane na targach. Stowarzyszenie jest organizatorem Iberyjskiego Kongresu Wapna w 2012 roku. Współpracuje w realizacji krajowego projektu dotyczącego malarstwa ściennego (fresków) oraz projektu międzynarodowego dotyczącego wprowadzaniu modelu centrów promocji rzemiosła artystycznego w Maroku. W podejmowaniu decyzji przy projekcie międzynarodowym uczestniczą różni interesariusze i mieszkańcy Morón de la Frotera.

Doroczne święto dziedzińców w Kordobie
Kraj(e) członkowskie: Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Święto dziedzińców odbywa się w Kordobie na początku maja przez dwanaście dni. Patia usytuowane są w zabytkowej części miasta, pośród domów wielorodzinnych albo w zespole domów jednorodzinnych mających wspólny dziedziniec. Zdobi je bogata roślinność, starannie rozmieszczona i zaaranżowana. Podczas uroczystości organizowany jest konkurs na najpiękniejsze patio. Dziedzińce biorące udział w konkursie są otwarte dla publiczności przez cały czas trwania obchodów. Na największych odbywają się przedstawienia i koncerty. Tańczy się tradycyjne popularne tańce, w tym flamenco. Mieszkańcy, ich rodziny i przyjaciele gromadzą się, by osobiście dekorować patia. Stają się one autentyczną wspólną przestrzenią, w której się biesiaduje. Święto w Kordobie czyni z patia miejsce zgromadzeń jednoczących różne kultury i jest zachętą do uczestnictwa w życiu społecznym, opartym na silnych więzach sąsiedzkich, wzajemnej pomocy oraz poszanowaniu i znajomości przyrody.

Metodologia inwentaryzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego w rezerwatach biosfery: przykład Montseny
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Programy, projekty i działania, uznane w 2013 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Projekt zainicjowany przez Katalońskie Centrum UNESCO, będące organizacją pozarządową, miał na celu inwentaryzację niematerialnego dziedzictwa kulturowego w rezerwacie biosfery UNESCO. Realizowany był na terenie Rezerwatu Biosfery Montseny i Parku narodowego w Autonomicznej Wspólnocie Katalonii, we współpracy z miejscowymi interesariuszami oraz z instytucjami działającymi w zakresie etnologii i ludowej tradycyjnej kultury Katalonii. Projekt miał trzy główne cele: opracowanie metodologii inwentaryzacji, sporządzenie rejestru i opracowanie dokumentu, pokazującego sposób, w jaki niematerialne dziedzictwo kulturowe przyczynia się do zrównoważonego rozwoju. Ponadto plan dotyczący partycypacji społecznej i pracy w terenie pozwolił na włączenie ludności lokalnej w działania związane z jej niematerialnym dziedzictwem kulturowym. Metodologia opracowana dla tego projektu mogłaby być wykorzystywana na szczeblu regionalnym i międzynarodowym, a także w krajach rozwijających się. Wnioski płynące z projektu w sprawie roli niematerialnego dziedzictwa w zrównoważonym rozwoju mogłyby być użyteczne w krajach, które mają bogate dziedzictwo przyrodnicze i niematerialne i poszukują takich sposobów poprawy warunków życia ludności, które nie naruszałyby interesów przyszłych pokoleń.

Obchody święta ognia w Pirenejach
Kraj(e) członkowski(e): Andora/Francja/Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2015 r.

Co roku w noc przesilenia letniego w Pirenejach odbywa się obchody święta ognia. Po zapadnięciu zmierzchu, mieszkańcy miasteczek i wiosek schodzą z gór niosąc płonące pochodnie, od których zapala się stosy zbudowane w tradycyjny sposób z drewna i kory, a niekiedy z odpowiednio przysposobionego pnia drzewa. Wspólne obchody zacieśniają więzi społeczne i umacniają poczucie przynależności, tożsamości i ciągłości tradycji. Schodzenie z gór to szczególny moment w życiu młodych ludzi, traktowany jako przejście od okresu dojrzewania do dorosłości. Role są przypisane do konkretnych osób: w niektórych miejscowościach kapłan błogosławi i rozapala ogień, w innych to mer rozpala stos. Jeszcze gdzie indziej sprowadzenie orszaku z gór i rozpalenie stosu należy do mężczyzny, który się niedawno ożenił. Obchodom święta towarzyszy śpiewanie ludowych pieśni. Często na schodzących z gór mężczyzn czekają niezamężne dziewczęta z winem i słodkimi wypiekami. W godzinach porannych ludzie zbierają żar i popiół z wypalonych stosów i zanoszą do siebie dla zapewnienia pomyślności swoim domostwom. Zwyczaj ten, głęboko zakorzeniony w tradycjach lokalnych, jest podtrzymywany dzięki zaangażowaniu miejscowych stowarzyszeń i instytucji. Jego żywotność zapewnia mu jednak przede wszystkim przekazywanie tradycji w rodzinie.

Święto Fallas w Walencji (Święto Ognia)
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Głównym atrybutem Święta Fallas (Święta Ognia), obchodzonego przez mieszkańców Walencji z okazji początku wiosny, jest wielka falla – posąg składający się z małych figurek– karykatur (ninots). Co roku wykonują go lokalni artyści i rzemieślnicy, którzy w ten sposób przedstawiają i komentują bieżące problemy społeczne. Falla jest wznoszona na miejskim rynku. Pod koniec święta, które trwa od 14 do 19 marca posąg jest podpalany. Ma to symbolizować nadejście wiosny, oczyszczenie, jak również odnowienie aktywności społecznej wśród wspólnoty. W tym czasie przez ulice miasta maszeruje orkiestra. Organizowane są pokazy fajerwerków i biesiady na świeżym powietrzu. Co roku zostaje wybrana Królowa Fallas, która ma za zadanie zachęcać mieszkańców i turystów do wzięcia udziału w obchodach. Wiedza o święcie jest przekazywana między członkami rodzin, głównie tych, które są zrzeszone w stowarzyszeniach zajmujących się przygotowywaniem święta, i biorą aktywny udział w tworzeniu ninots. Święto Fallas daje możliwość rozwijania kreatywności wśród uczestników. Zapewnia ochronę tradycyjnej sztuki i rękodzieła. Obchody są źródłem dumy mieszkańców, przyczyniają się do budowania tożsamości kulturowej, zachęcają do utrzymywania jedności Walencji. W przeszłości, gdy używanie języka walenckiego było zakazane, święto było jednym ze sposobów walki o jego przetrwanie.

Tamboradas: rytuały gry na bębnach i bębenkach
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Rytuał gry na bębnach – tamborada – to jednoczesne, grupowe, głośne i niezwykle intensywne uderzanie w tysiące bębnów, odbywające się w przestrzeni publicznej w miastach i miasteczkach w całym kraju, nieprzerwanie przez wiele dni i nocy. Co roku, w atmosferze pełnej emocji i intensywnego poczucia zbiorowej jedności, powstaje urzekające widowisko dźwięku i przeżywania wspólnej tożsamości. Tamborady stanowią część obchodów Wielkiego Tygodnia i mają różne znaczenie, zależnie od miejsca, dnia i pory, w jakiej się odbywają. Jednakże, niezależnie od tego, czy ma charakter religijny i dewocjonalny, czy też świecki i rozrywkowy, rytuał ten stwarza atmosferę niezwykłych doznań i wzajemnego szacunku wśród uczestniczących w nim osób. Specjalne kostiumy, instrumenty, gra na bębnach przyczyniają się do rozwoju lokalnego rzemiosła, w którym rodziny, a przede wszystkim kobiety odgrywają szczególną rolę. Wspólne spożywanie posiłków w miejscach publicznych także buduje atmosferę wzajemnej życzliwości. Społeczności lokalne przygotowują się do tego wydarzenia przez cały rok, organizując się w różne grupy, będące jednocześnie depozytariuszami wiedzy i umiejętności praktycznych związanych z tym rytuałem. Proces ich przekazywania przez najbardziej doświadczone osoby przyczynia się do budowania silnego poczucia przynależności do danej grupy i także silnego przywiązania do tradycji tego rytuału w całej lokalnej społeczności. Międzypokoleniowy przekaz tej formy dziedzictwa zapewniony jest dzięki organizacji specjalnych wydarzeń, takich jak dziecięce i krajowe tamborady, warsztaty gry na bębnach czy haftu, a także różnego rodzaju konkursy.

Sztuka budowania suchego muru
Kraje członkowskie: Chorwacja/Cypr/Francja/Grecja/Hiszpania/Słowenia/Szwajcaria/Włochy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Sztuka budowania suchego muru polega na wykorzystaniu specjalistycznej wiedzy i umiejętności potrzebnych do układania muru z kamieni, bez użycia zaprawy czy jakichkolwiek innych materiałów, poza czasami suchą ziemią. Kamienne konstrukcje rozmieszczone są na większości obszarów wiejskich, szczególnie na terenach stromych, zarówno w miejscach zamieszkałych, jak i poza nimi. Nie są też rzadkością w miastach. Stabilność konstrukcji zapewnia staranny dobór i rozmieszczenie kamieni, zaś powszechnie obecne struktury suchego muru przyczyniły się do kształtowania krajobrazu oraz różnorodnych form mieszkalnictwa, gospodarki ziemią i hodowli. Konstrukcje takie są żywym świadectwem metod i sposobów organizacji pracy i życia codziennego, stosowanych od prehistorii po dzień dzisiejszy, z wykorzystaniem naturalnych surowców i zasobów ludzkich. Odgrywają także istotną rolę w zapobieganiu powstawania osuwisk, lawin i powodzi, a także w przeciwstawianiu się erozji i pustynnieniu gruntów, ochronie różnorodności biologicznej i w tworzeniu odpowiednich warunków klimatycznych dla rolnictwa. Depozytariuszami i praktykami tej tradycji są społeczności wiejskie, w których jest ona głęboko zakorzeniona, a także profesjonaliści z branży budowlanej. Konstrukcje suchego muru wznoszone są zawsze w doskonałej harmonii ze środowiskiem, a stosowana technika jest przykładem zrównoważonych relacji między ludźmi i naturą. Wiedza i umiejętności związane ze wznoszeniem suchego muru są przekazywane głównie drogą praktyki, dostosowanej każdorazowo do warunków naturalnych danego miejsca.

Proces wyrobu ceramiki z Puebli i Tlaxcala (Meksyk) i ceramiki z Talaver de la Reina i El Puente del Arzobispo (Hiszpania)
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk / Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Dwie społeczności w Meksyku – w Puebli i w Tlaxcala oraz dwie inne w Hiszpanii – w Talaver de la Reina i w El Puente del Arzobispo trudnią się wyrobem ceramiki, która używana jest jako naczynia kuchenne, przedmioty dekoracyjne czy elementy architektoniczne. Mimo zmian zachodzących w tej gałęzi rzemiosła w obu krajach, wynikających zwłaszcza z używania elektrycznego koła garncarskiego, procesy rękodzielnicze, w tym techniki wyrobu, glazurowania i dekorowania ceramiki pozostają takie same jak w XVI wieku. Wiedza i umiejętności związane z tym elementem dziedzictwa obejmują: przygotowanie gliny, uformowanie wyrobu za pomocą koła garncarskiego lub formy, przygotowanie glazury i barwników oraz wymagającą dużego doświadczenia obsługę pieca garncarskiego. Niektórzy garncarze wykonują wszystkie te czynności, inni specjalizują się w poszczególnych etapach całego procesu. Wiedzę na temat wydobycia surowca, obróbki materiałów, dekorowania wyrobów i techniki wypalania mają mistrzowie i wytrawni garncarze, którzy zdobyli kwalifikacje w czasie długiej praktyki. Przekazują ją młodszemu pokoleniu w warsztatach garncarskich i w domu. Pochodzenie wyrobu poznaje się po szczegółach charakterystycznych dla danego warsztatu –formie ceramiki, dekoracji, barwach czy glazurze. W obu krajach wyroby ceramiczne stanowią ważny symbol tożsamościowy.

Festiwal jeździecki „Los Caballos del Vino”
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Festiwal jeździecki zwany „Los Caballos del Vino” odbywa się każdego roku od 1 do 3 maja, w hiszpańskiej miejscowości Caravaca de la Cruz, podczas obchodów ku czci Santísima y Vera Cruz (Najświętszego i Prawdziwego Krzyża). Festiwal obejmuje szereg wydarzeń, których bohaterami są konie. Przystrojone we wspaniałe kropierze haftowane jedwabiem i złotem, zwierzęta te paradują w procesjach ulicami Caravaca prowadzone przez czterech pieszych, a za nimi podążają wszyscy mieszkańcy miasta. Punktem kulminacyjnym festiwalu jest wyścig pod górę, podczas którego konie i towarzyszący im mężczyźni pędzą na szczyt stromego zbocza z miejskim zamkiem. Zwycięzcom wyścigu przyznawane są nagrody. Nagradzane są również najwspanialsze haftowane kropierze. Wiedza i praktyki związane z hodowlą, pielęgnacją i ujeżdżaniem koni, przekazywane są w ramach rodzin i grup praktyków tego elementu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, natomiast technik hafciarskich uczy się w domu lub w warsztatach. Umiejętność budowania relacji między człowiekiem a końmi, opartych na wzajemnym szacunku, zaufaniu i współpracy, jest również przekazywana z pokolenia na pokolenie. Uprawa winorośli i hodowla koni to dwa rodzaje działalności, które są nierozerwalnie związane z gospodarką, historią i kulturą regionu Caravaca. Festiwal promuje wartości takie jak koleżeńskość i solidarność, dając swoim uczestnikom poczucie silnych więzi społecznych i przynależności do wspólnoty.

Flisactwo
Kraj(e) członkowski(e): Austria, Czechy, Hiszpania, Łotwa, Niemcy i Polska
(koordynator: Polska)

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2022 r.

Flisactwo w Austrii, Czechach, Hiszpanii, na Łotwie, w Niemczech i Polsce wywodzi się ze Średniowiecza, kiedy to spławiano drewno oraz przewożono na tratwach towary i ludzi, wykorzystując naturalny nurt wody. Niegdyś flisacy udający się w odległe miejsca spędzali na tratwach całe tygodnie, razem mieszkając i pracując. Zrodziła się w ten sposób społeczność flisacka, która dzieliła wspólne wartości, a także wyróżniała się posiadaniem wiedzy, umiejętności i znajomości technik potrzebnych do budowania tratw i żeglugi. Tradycje flisackie przekazywano z pokolenia na pokolenie. Silnemu zakorzenieniu tradycji sprzyjała ważna rola przekazu ustnego, uczenie się przez obserwację i ich nieprzerwane pielęgnowanie. Są obecne nadal zwłaszcza dzięki obozom młodzieżowym, działalności lokalnych szkół, festiwalom i warsztatom. Tratw, które mogą liczyć do 600 metrów długości, 50 metrów szerokości i 2 metrów wysokości używa się dzisiaj głównie do żeglugi rzecznej. Buduje się je w taki sam sposób jak dawniej. Specjalnie dobiera się drewno, pnie są spychane do rzeki i łączone w tratwy. Flisactwo sprzyja współdziałaniu w grupie oraz zacieśnianiu więzi społecznych w ramach danej społeczności i między społecznościami flisackimi. Obecnie flisactwo jest otwarte dla wszystkich, niezależnie od wieku, płci czy środowiska społecznego i kulturalnego. Ochrona wody i ekosystemów, a także zrównoważone wykorzystanie drewna są głęboko zakorzenione w praktykowaniu flisactwa. Systematyczne dzielenie się doświadczeniami wzbogaca istniejące dziedzictwo, sprzyja umacnianiu wspólnych wartości i wymianie kulturalnej ponad granicami.

Niematerialne dziedzictwo kulturowe na pograniczu Portugalii i Galicji, model ochrony stworzony przez Ponte…nas Ondas!
Kraj(e) członkowski(e): Portugalia, Hiszpania

Program wybrany do Rejestru dobrych praktyk ochrony w 2022 r.

Projekt pn. Ponte …nas ondas! (w skrócie PNO!) ma na celu ochronę niematerialnego dziedzictwa na obszarach przygranicznych Portugalii i hiszpańskiej Galicji poprzez tworzenie przestrzeni dla praktykowania dziedzictwa i przekazywania go młodszym pokoleniom. Projekt zainicjowano w szkołach w dwóch miejscowościach – Salvaterra de Miño (Hiszpania) i Monçõ (Portugalia), a następnie rozszerzono na szereg innych szkół i instytucji. Ostatnio żywe dziedzictwo stało się przedmiotem badań i analiz prowadzonych przez nauczycieli i badaczy należących do stowarzyszenia PNO!, przy współpracy z depozytariuszami tradycji, a także ze specjalistami z miejscowych uniwersytetów. Projekt pozwala młodym ludziom uczestniczyć w praktykowaniu i upowszechnianiu własnych tradycji dzięki nauczaniu o dziedzictwie w szkołach, kształceniu nauczycieli, zapraszaniu na lekcje depozytariuszy i praktyków dzielących się swoją wiedzą i doświadczeniami oraz wykorzystaniu radia i nowoczesnych technologii komunikacyjnych do przekazywania, propagowania i podnoszenia rangi wspólnego niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Ręczne bicie w dzwony
Kraj(e) członkowski(e): Hiszpania

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Na przestrzeni wieków ręczne bicie w dzwony było formą ekspresji i środkiem komunikowania się. Spełniało szereg funkcji społecznych, służąc przekazywaniu wiadomości, koordynacji działań, bezpieczeństwu i zacieśnianiu więzi społecznych. Przyczyniało się do umacniania struktur lokalnej społeczności poprzez stosowanie w przekazywanych wiadomościach kodów zrozumiałych dla określonych wspólnot. Istnieje wielkie bogactwo dźwięków, uwarunkowanych technikami (karylion, obracanie lub półobrót dzwonu) w połączeniu z umiejętnościami dzwonników oraz cechami fizycznymi i właściwościami akustycznymi dzwonów, wież i dzwonnic. Te wszystkie elementy składają się na zróżnicowany repertuar religijny i świecki. Bicie w dzwony wyznacza rytm dnia, ostrzega ludność w razie pożaru lub powodzi, zapowiada uroczystości pogrzebowe, obwieszcza nowiny. Dźwięki dzwonów pełnią ważną rolę w czasie lokalnych wydarzeń, świąt i widowisk. Młodzi uczą się sztuki ręcznego bicia w dzwony od doświadczonych dzwonników. Grupy i stowarzyszenia również uczą, przekazują i upowszechniają tę tradycyjną sztukę, jednocześnie zajmując się pracą dokumentacyjną i badawczą oraz praktykowaniem tej formy dziedzictwa. Umiejętności w tym zakresie przekazywane są przeważnie przez ludzie młodych, którym zależy na przetrwaniu tradycji i którzy starają si pozyskiwać kolejnych pasjonatów tej sztuki.

Transhumancja, sezonowy wypas zwierząt gospodarskich [Rozszerzenie]

Kraje członkowskie: Albania, Andora, Austria, Chorwacja, Francja, Grecja, Włochy, Luksemburg, Rumunia, Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Transhumancja (pasterstwo transhumacyjne) odnosi się do sezonowego przemieszczania się ludzi wraz z ich żywym inwentarzem między regionami geograficznymi lub klimatycznymi. Każdego roku, wiosną i jesienią, mężczyźni i kobiety pasterze organizują przemieszczanie tysięcy zwierząt wzdłuż tradycyjnych szlaków pasterskich. Przemieszczają się pieszo lub konno, prowadząc psy, czasem w towarzystwie swoich rodzin. Transhumancja, będąca praktyką przodków, wynika z głębokiej wiedzy o środowisku i wiąże się z praktykami społecznymi i rytuałami związanymi z opieką, hodowlą i szkoleniem zwierząt oraz zarządzaniem zasobami naturalnymi. Cały system społeczno-ekonomiczny został opracowany wokół transhumancji, od gastronomii po lokalne rękodzieło i uroczystości oznaczające początek oraz koniec sezonu. Rodziny od wielu pokoleń wprowadzają i przekazują transhumancję poprzez obserwację i praktykę. Społeczności żyjące wzdłuż szlaków transhumancji również odgrywają ważną rolę w jej przekazywaniu, na przykład poprzez świętowanie przejść między stadami i organizowanie festiwali. Praktyka ta jest również przekazywana poprzez warsztaty organizowane przez lokalne społeczności, stowarzyszenia oraz sieci pasterzy i rolników, a także przez uniwersytety i instytuty badawcze. Transhumancja przyczynia się zatem do integracji społecznej, wzmacniając tożsamość kulturową i więzi między rodzinami, społecznościami i terytoriami, jednocześnie przeciwdziałając skutkom wyludniania się obszarów wiejskich.

Wiedza, rzemiosło i umiejętności w zakresie ręcznej produkcji szkła

Kraje członkowskie: Czechy, Finlandia, Francja, Niemcy, Węgry, Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Tradycyjna ręczna produkcja szkła obejmuje kształtowanie i dekorowanie szkła na gorąco i na zimno w celu wytworzenia pustych w środku szklanych przedmiotów, szkła płaskiego i szkła koronowego. Charakteryzuje się wysokim stopniem kunsztu nieodłącznie związanego z pracą i silnymi wartościami zespołowymi ze względu na potrzebę poszanowania poprzednich etapów wykonywanych przez innych producentów szkła. Większość praktyków pracuje w małych lub średnich hutach szkła lub studiach. Każda huta opracowuje techniki unikalne dla swojego katalogu i swojej charakterystyki. Podobnie, każdy praktyk rozwija swój własny styl, nawet jeśli tworzy identyczne elementy. Produkcja w tradycyjnych hutach szkła opiera się na podziale zadań, a hutnicy tradycyjnie pracują w zespołach zgodnie ze swoją specjalizacją. Praca indywidualna jest również powszechna, szczególnie w technikach na zimno i przy tworzeniu biżuterii. Wiedza i umiejętności związane z ręczną produkcją szkła są przekazywane w rodzinach lub poprzez praktyki w hutach szkła. Praktyka jest również przekazywana poprzez formalne szkolenia - w szkołach zawodowych, liceach, szkołach wyższych i na uniwersytetach. Cechy charakterystyczne ręcznej produkcji szkła generują silne poczucie przynależności, szacunku i solidarności wśród praktyków. Wielowiekowa praktyka ukształtowała również specyficzną terminologię, kulturę świąteczną i funkcje religijne, które do dziś zachowują ważne znaczenie kulturowe i społeczne.