Grecja

Dieta śródziemnomorska
Kraj(e) członkowski(e): Chorwacja/Cypr/Grecja/Hiszpania/Maroko/Portugalia/Włochy

Pierwszy wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Pod pojęciem diety śródziemnomorskiej rozumie się umiejętności, wiedzę, praktyki i tradycje, a więc wszystko, co mieści się w przestrzeni pomiędzy krajobrazem a stołem: uprawa roślin, zbiór plonów, rybołówstwo, przechowywanie i przetwarzanie żywności, przygotowywanie, a przede wszystkim spożywanie posiłków. Dieta śródziemnomorska jest sposobem odżywiania się, który nie zmienił się w czasie i przestrzeni. Jej podstawowe składniki to oliwa z oliwek, zboża, owoce świeże lub suszone, ryby, nabiał i mięso w ograniczonych ilościach oraz wiele ziół i przypraw, a wszystko popijane winem lub naparami ziołowymi, zależnie od tradycji związanej z religią. Ale dieta (z greckiego diaita, czyli sposób życia) znaczy o wiele więcej niż tylko jedzenie. Sprzyja kontaktom społecznym, ponieważ wspólne posiłki stanowią podstawę obyczajowości i obrzędów świątecznych. Dzięki niej powstał ogromny zbiór wiedzy, pieśni, przysłów, opowiadań i legend. Opiera się na poszanowaniu ziemi i różnorodności biologicznej. Zapewnia zachowanie i rozwój tradycyjnej działalności i rzemiosła związanego z rybołówstwem i rolnictwem.

Umiejętności związane z uprawą mastyksu na wyspie Chios
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Mastyks jest żywicą aromatyczną z drzewa mastyksowego (pistacia lenticus), od dawna cenioną z powodu wielorakich właściwości. Na wyspie Chios pozyskiwanie mastyksu jest zajęciem rodzinnym, a związane z tym prace rozkładają się na cały rok. W poszczególnych etapach uprawy i zbioru mastyksu biorą udział mężczyźni i kobiety niezależnie od wieku. Zimą mężczyźni nawożą ziemię i przycinają gałęzie. Porządkowaniem, czyszczeniem i wyrównywaniem terenu wokół pnia drzewa zajmują się od połowy czerwca kobiety. Nacinanie kory na pniu i głównych gałęziach zaczyna się w lipcu. Największe żywiczne „łzy” są na początku zbierane i czyszczone przez kobiety, a następnie składowane w drewnianych skrzynkach w chłodnym miejscu. Starsze osoby uczą młodszych sposobu nacinania kory i zbierania mastyksu. Jego uprawa jest wydarzeniem społecznym, wokół którego ukształtował się system samopomocy i współpracy. Dzięki wspólnie wykonywanym zajęciom, którym towarzyszy opowiadanie dawnych podań i opowieści, zachowywana jest zbiorowa pamięć mieszkańców Chios.

Sztuka rzeźbienia w marmurze na Tinos
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2015 r.

Rzeźbiarstwo w marmurze jest wyrazem tożsamości kulturowej Tinos – wyspy na Morzu Egejskim. Rzemieślnicy zajmujący się marmurem posiadają odpowiednią wiedzę na temat jego składu, struktury oraz odmian. W warsztatach wytwarzane są rzeźby i płaskorzeźby, charakteryzujące się tradycyjnymi wzorami roślinnymi, zoomorficznymi, często pojawia się również motyw statku. Umieszczane są one na budynkach mieszkalnych, znakach drogowych, kościołach i cmentarzach, co zapewnić ma przebłaganie i odwrócić złe siły, natomiast te wyryte na marmurowych naczyniach codziennego użytku mają zapewnić płodność i dobrobyt. Rzemieślnicy czasem tworzą większe zespoły do realizacji dużych projektów. Wiedza dotycząca tego rzemiosła przekazywana jest poprzez relacje mistrz – jeden lub dwóch uczniów, zazwyczaj członków rodziny. Praktykanci zaczynają naukę od zadań, takich jak przygotowanie narzędzi i czyszczenie warsztatu, następnie uczą się rysować i rzeźbić. Obecnie prawie jedną czwartą wśród osób zajmujących się tą sztuką rzeźbiarską stanowią kobiety, co jest znaczącą zmianą w tradycji, która do niedawna była wyłącznie domeną męską.

Momoeria, obchody noworoczne w 8 wioskach regionu Kozani w Macedonii zachodniej
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

W regionie Kazani w północno-wschodniej Grecji w dniach 25 grudnia do 5 stycznia trwają obchody świąteczne, w czasie których tancerze, aktorzy i muzycy występują na ulicy i odwiedzają domy. Uwagę widzów przykuwa zwłaszcza 30 tancerzy przebranych za kapłanów boga Momosa (bóstwa śmiechu i satyry) lub dowódców armii Aleksandra Wielkiego. Taniec w tradycyjnych strojach wojowników noszących hełmy, krótkie tuniki i tradycyjne obuwie, wykonywany z drągami w ręku pod okiem przywódcy, ma chronić mieszkańców wioski przed siłami przyrody. Tancerzy otaczają aktorzy grający popularną sztukę satyryczną, w której występują postaci starca i diabła (lub ich lokalne odmiany). Publiczność przekomarza się z nimi, co tworzy atmosferę wesołości. Muzyka jest wykonywana na takich instrumentach jak dudy. Obchody noworoczne służą zapewnieniu pomyślności dla całej wspólnoty w nadchodzącym roku, zdrowia dla dzieci i udanych zbiorów. Obecnie są również zachętą do zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrody. Na zakończenie wszyscy do samego rana śpiewają i tańczą przy ognisku na głównym placu. Tradycja jest przekazywana przez starsze pokolenie w sposób nieformalny. Momoeria stanowi przejaw tożsamości kulturowej i przyczynia się do lepszej integracji wspólnoty.

Rebetiko
Kraj(e) członkowskie: Grecja
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Rebetiko to forma wyrazu kulturowego związana z pieśnią i tańcem. Na początku XX wieku rebetiko było bardzo popularne wśród ludności robotniczej i wiejskiej. Obecnie pieśni rebetiko wchodzą w skład klasycznego repertuaru w czasie niemal wszystkich wydarzeń społecznych, którym towarzyszą tańce i śpiew. Element jest praktykowany publicznie, a wykonawcy zachęcają widownię do uczestnictwa. Każdy Grek lub osoba mówiąca po grecku i gustująca w tego rodzaju muzyce i tańcu może stać się depozytariuszem. Pieśni rebetiko zawierają cenne odniesienia do obyczajów, praktyk i tradycji związanych z określonym sposobem życia. Jednakże ta forma wyrazu kulturowego jest przede wszystkim żywą tradycją muzyczną o wyraźnym charakterze artystycznym, symbolicznym i ideowym. Początkowo rebetiko było przekazywane wyłącznie ustnie, poprzez publiczne wykonywanie tych pieśni, a także lekcje udzielane młodym ludziom przez doświadczonych muzyków i śpiewaków. To kształcenie nieformalne jest nadal bardzo ważne, jednakże, wraz z upowszechnieniem się nagrań dźwiękowych, mediów i filmu, rozszerzyły się możliwości przekazu. W ciągu ostatnich dziesięciu lat rebetiko stało się przedmiotem nauczania w szkołach muzycznych, konserwatoriach i na uniwersytetach, co przyczyniło się do wzrostu jego popularności. W dalszym ciągu zawodowi muzycy i wykonawcy amatorzy odgrywają kluczową rolę w podtrzymywaniu żywotności tej praktyki.

Sztuka budowania suchego muru
Kraje członkowskie: Chorwacja/Cypr/Francja/Grecja/Hiszpania/Słowenia/Szwajcaria/Włochy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Sztuka budowania suchego muru polega na wykorzystaniu specjalistycznej wiedzy i umiejętności potrzebnych do układania muru z kamieni, bez użycia zaprawy czy jakichkolwiek innych materiałów, poza czasami suchą ziemią. Kamienne konstrukcje rozmieszczone są na większości obszarów wiejskich, szczególnie na terenach stromych, zarówno w miejscach zamieszkałych, jak i poza nimi. Nie są też rzadkością w miastach. Stabilność konstrukcji zapewnia staranny dobór i rozmieszczenie kamieni, zaś powszechnie obecne struktury suchego muru przyczyniły się do kształtowania krajobrazu oraz różnorodnych form mieszkalnictwa, gospodarki ziemią i hodowli. Konstrukcje takie są żywym świadectwem metod i sposobów organizacji pracy i życia codziennego, stosowanych od prehistorii po dzień dzisiejszy, z wykorzystaniem naturalnych surowców i zasobów ludzkich. Odgrywają także istotną rolę w zapobieganiu powstawania osuwisk, lawin i powodzi, a także w przeciwstawianiu się erozji i pustynnieniu gruntów, ochronie różnorodności biologicznej i w tworzeniu odpowiednich warunków klimatycznych dla rolnictwa. Depozytariuszami i praktykami tej tradycji są społeczności wiejskie, w których jest ona głęboko zakorzeniona, a także profesjonaliści z branży budowlanej. Konstrukcje suchego muru wznoszone są zawsze w doskonałej harmonii ze środowiskiem, a stosowana technika jest przykładem zrównoważonych relacji między ludźmi i naturą. Wiedza i umiejętności związane ze wznoszeniem suchego muru są przekazywane głównie drogą praktyki, dostosowanej każdorazowo do warunków naturalnych danego miejsca.

Śpiew bizantyjski
Kraj(e) członkowski(e): Cypr/Grecja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Śpiew bizantyjski, będący żywą sztuką uprawianą od ponad dwóch tysięcy lat, stanowi również ważną tradycję kulturową i zamknięty system muzyczny, należący do wspólnych tradycji, które się rozwinęły w Cesarstwie bizantyjskim. Opiera się na tekstach liturgicznych greckiego kościoła prawosławnego i jest ściśle związany z życiem duchowym i religijnym. Sztuka wokalna koncentruje się na interpretacji i uwydatnianiu znaczenia tekstów kościelnych. Swoje istnienie śpiew bizantyjski zawdzięcza niewątpliwie słowu (logos). Każdy aspekt tej tradycji służy głoszeniu przesłania religijnego. Śpiew bizantyjski był przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie i na przestrzeni wieków zachował swoje cechy. Jest to muzyka wyłącznie wokalna, zasadniczo monofoniczna. Śpiew zapisywany/kodowany jest w systemie ośmiu skal modalnych, a zróżnicowane style rytmiczne służą akcentowaniu niektórych sylab w słowach tekstu liturgicznego. Sztuka śpiewania psalmów zawsze była związana z głosem męskim, ale w klasztorach i niekiedy w parafiach śpiewa wiele kobiet. Przekazywanie dziedzictwa następuje głównie za pośrednictwem Kościoła, a także dzięki zaangażowaniu ekspertów i amatorów – muzyków, chórzystów, kompozytorów, muzykologów i naukowców, którzy przyczyniają się do badania, prezentowania i upowszechniania tego przejawu dziedzictwa.

Transhumancja, sezonowe pędzenie stad pasterskich stałymi szlakami w basenie Morza Śródziemnego i w Alpach
Kraj(e) członkowski(e): Austria/Grecja/Włochy

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Transhumancja to tradycyjna metoda wypasu, polegająca na sezonowym przemieszczaniu zwierząt gospodarskich stałymi szlakami w basenie Morza Śródziemnego i w Alpach. Każdego roku, wiosną i jesienią, od świtu do zmierzchu tysiące zwierząt przeganianych jest przez grupy pasterzy z psami i końmi, stałymi trasami między dwoma regionami geograficznymi i klimatycznymi. Często wraz ze zwierzętami gospodarskimi wędrują też rodziny pasterzy. Można wyróżnić dwa główne typy wypasów: poziomy w regionach równinnych lub płaskowyżowych, i pionowy, zazwyczaj w regionach górskich. Transhumancja wymaga przestrzegania zwyczajów i wspólnych praktyk społecznych w opiece nad zwierzętami i hodowli, sposobie korzystania z gruntów, lasów i zasobów wody oraz reagowania na zagrożenia ze strony przyrody, przez co jest ważnym czynnikiem kształtowania relacji między człowiekiem, zwierzętami i ekosystemami.

Pasterze mają dogłębną wiedzę na temat środowiska, równowagi ekologicznej i zmian klimatu, ponieważ stosują jedną z najbardziej zrównoważonych i wydajnych metod hodowli zwierząt. Mają także specjalne umiejętności praktyczne związane z wytwarzaniem żywności i rękodzielnictwem. Depozytariusze tego elementu żywego dziedzictwa świętują początek i koniec wypasu wiosną i jesienią, kiedy przy wspólnym posiłku, obrzędach i opowieściach wprowadzają także najmłodszych w tajniki tej praktyki kulturowej, zapewniając w ten sposób jej ciągłość.

„Karawana polifoniczna”: badania, ochrona i promocja tradycji pieśni polifonicznej z regionu Epiru
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis do rejestru dobrych praktyk w dziedzinie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w 2020 r.

„Karawana polifoniczna” to wieloletni projekt, mający na celu badania naukowe, ochronę i promocję polifonicznej pieśni z regionu Epiru. Wykonywana od wieków, pieśń ta śpiewana jest przez grupę wykonawców, wśród których występuje od dwóch do czterech solistów, a jej tematyka dotyka niemal wszystkich aspektów życia, od dzieciństwa, przez małżeństwo, śmierć, wydarzenia historyczne i życie pasterskie. W wyniku drugiej wojny światowej i będącej jej następstwem greckiej wojny domowej, ten element dziedzictwa zaczął znikać z przestrzeni publicznej, w miarę jak mieszkańcy Epiru migrowali do dużych ośrodków miejskich w Grecji lub emigrowali za granicę. Ostatecznie we wsiach pozostało bardzo niewielu doświadczonych wykonawców. W połowie lat 90. XX wieku grupa młodych ludzi przybyłych z Epiru do Aten, utworzyła tam pierwszą polifoniczną grupę „Chaonia”. Zdając sobie sprawę z zagrożeń, przed jakimi staje ten element dziedzictwa, postanowili zainicjować działania, mające na celu jego ochronę i promocję. Po pierwszym koncercie Chaonii w 1997 roku założyli organizację pozarządową „Apiros (Polyphonic Caravan)”. Ich głównym celem było budowanie społecznej świadomości na temat tego elementu dziedzictwa, dokumentowanie go poprzez szeroko zakrojone badania terenowe, tworzenie pomostów między pokoleniami i ponad granicami geograficznymi oraz doprowadzenie do spotkania wszystkich wykonawców polifonicznej pieśni z Epiru. Cele te do dzisiaj pozostają podstawowym założeniem projektu. W trakcie dwudziestu lat działalności „Karawana polifoniczna” znacząco przyczyniła się do wzmocnienia tego elementu dziedzictwa i zwiększenia jego szans na przetrwanie w ciągle zmieniającym się środowisku społecznym.

Święto 15 sierpnia (Dekapentavgoustos) w dwóch miejscowościach górskich w północnej Grecji: Tranos choros (wielki taniec) we Vlásti i Festiwal w Syrráko
Kraj(e) członkowski(e): Grecja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Tranos choros (wielki taniec) i Festiwal w Syrráko upamiętniają Zaśnięcie Najświętszej Marii Panny. Niegdyś to prawosławne święto było dla mieszkańców Vlásti i Syrráko doroczną okazją do wspólnego świętowania, zanim pasterze nie spędzą z gór stad na zimę. Dzisiaj te górskie miejscowości liczą o wiele mniej mieszkańców, ale wiele osób wraca w rodzinne strony, by uczestniczyć w obchodach święta. Jego kluczowym momentem są obrzędowe tańce. W tańcu Tranos w miejscowości Vlásti uczestniczą wszyscy, niezależnie od wieku. Ludzie tańczą w kręgu w wolnym rytmie i z namaszczeniem, trzymając się za ręce i śpiewając a capella. W czasie festiwalu w Syrráko tańczącym towarzyszą muzycy i śpiewacy. Młodzi poznają zwyczaje poprzez obserwację i uczestnicząc w przygotowaniach do święta od najmłodszych lat. Dzisiaj dużą rolę w przekazywaniu tradycji wraz z całym jej kontekstem kulturowym odgrywają stowarzyszenia kulturalne. Obchody święta stanowią o tożsamości obu wiosek i pozwalają młodym angażować się w pielęgnowanie dziedzictwa kulturowego. W czasie Festiwalu w Syrráko najstarsi mieszkańcy mają okazję rozmawiać w zanikającym już języku arumuńskim.

Transhumancja, sezonowy wypas zwierząt gospodarskich [Rozszerzenie]

Kraje członkowskie: Albania, Andora, Austria, Chorwacja, Francja, Grecja, Włochy, Luksemburg, Rumunia, Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Transhumancja (pasterstwo transhumacyjne) odnosi się do sezonowego przemieszczania się ludzi wraz z ich żywym inwentarzem między regionami geograficznymi lub klimatycznymi. Każdego roku, wiosną i jesienią, mężczyźni i kobiety pasterze organizują przemieszczanie tysięcy zwierząt wzdłuż tradycyjnych szlaków pasterskich. Przemieszczają się pieszo lub konno, prowadząc psy, czasem w towarzystwie swoich rodzin. Transhumancja, będąca praktyką przodków, wynika z głębokiej wiedzy o środowisku i wiąże się z praktykami społecznymi i rytuałami związanymi z opieką, hodowlą i szkoleniem zwierząt oraz zarządzaniem zasobami naturalnymi. Cały system społeczno-ekonomiczny został opracowany wokół transhumancji, od gastronomii po lokalne rękodzieło i uroczystości oznaczające początek oraz koniec sezonu. Rodziny od wielu pokoleń wprowadzają i przekazują transhumancję poprzez obserwację i praktykę. Społeczności żyjące wzdłuż szlaków transhumancji również odgrywają ważną rolę w jej przekazywaniu, na przykład poprzez świętowanie przejść między stadami i organizowanie festiwali. Praktyka ta jest również przekazywana poprzez warsztaty organizowane przez lokalne społeczności, stowarzyszenia oraz sieci pasterzy i rolników, a także przez uniwersytety i instytuty badawcze. Transhumancja przyczynia się zatem do integracji społecznej, wzmacniając tożsamość kulturową i więzi między rodzinami, społecznościami i terytoriami, jednocześnie przeciwdziałając skutkom wyludniania się obszarów wiejskich.