Azerbejdżan

Azerbejdżański mugam
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Tradycyjna forma muzyczna znana w Azerbejdżanie jako mugam to precyzyjnie skonstruowana kompozycja wokalno-muzyczna, charakteryzująca się dużym stopniem improwizacji. Mugam, uważany za klasyczną muzykę Azerbejdżanu, wykorzystuje elementy melodii ludowych oraz pieśni bardów, rytmy i techniki performance’u. Można ją usłyszeć w bardzo różnych miejscach Azerbejdżanu. Ten niezwykle kunsztowny gatunek muzyczny wykonywany jest przez śpiewaka lub śpiewaczkę, występujących przy akompaniamencie muzyków grających na tradycyjnych instrumentach, takich jak: tar (11-strunowa lutnia o długiej szyjce), kemancza (4-strunowe szpiczaste skrzypce) i def (rodzaj dużego tamburyna). Ponieważ w przypadku mugam nie ma jednej określonej formy transkrypcji, różnorodne wersje są przekazywane przez mistrzów, którzy osobiście uczą studentów sztuki improwizacji, by zagwarantować wirtuozerię i różnorodność artystycznej ekspresji. Współczesne interpretacje tego gatunku odzwierciedlają różne okresy złożonej historii Azerbejdżanu, w szczególności kontakty z Persami, Ormianami i Gruzinami, jak również z Turkami. Mugam ma wspólne artystyczne cechy z irackim maquam, perskim radif i tureckim makam. W przeszłości mugam był głównie wykonywany z okazji dwóch świeckich uroczystości: azerbejdżańskiej tradycyjnej uczty weselnej (toy) lub współczesnego przyjęcia weselnego, a także podczas majles - kameralnego spotkania znawców tej sztuki w prywatnych domach. Był on również kultywowany przez członków zakonu Sufi i wykonawców dramatów religijnych, znanych jako ta’zie lub szabih. Oficjalne i nieoficjalne konkursy miały na celu rozsławienie znakomitych muzyków. Środowisko miejskie, które sprzyjało rozwojowi mugam w różnorodnych kontekstach społecznych i religijnych, nie przetrwało zmian politycznych i społecznych w XX wieku, szczególnie włączenia Azerbejdżanu do Związku Radzieckiego. W dodatku mugam straciło część swoich estetycznych i ekspresyjnych cech, głównie ze względu na wpływy zachodnie. Jest to szczególnie widoczne w sposobie, w jaki współcześni muzycy występują i przekazują swoje umiejętności młodszym pokoleniom.

Tradycyjna azerska sztuka tkania dywanów
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Azerskie dywany to tradycyjne, różnych rozmiarów ręcznie wytwarzane tkaniny o gęstej fakturze i włochatej lub gładkiej powierzchni, których wzory są charakterystyczne dla różnych regionów Azerbejdżanu. Tkanie dywanów to rodzinna tradycja, przekazywana ustnie i drogą praktycznej nauki. Na wiosnę i jesienią mężczyźni strzygą owce, podczas gdy kobiety przygotowują barwniki i kołowrotki, a wiosną, latem i jesienią barwią wełnianą przędzę. Tkanie dywanów odbywa się zimą. W rozległych azerskich rodzinach zadanie to przypada kobietom: dziewczynki uczą się od matek i babć, żony od teściowych, którym asystują przy pracy. Dywan tkany jest na poziomych lub pionowych krosnach z różnokolorowej, farbowanej naturalnymi barwnikami wełny, bawełny lub jedwabiu. Do uzyskania włochatej powierzchni, służy specjalna technika tkania, polegająca na zawiązywaniu supełków z wełnianej przędzy wokół nitek osnowy. Gładką powierzchnię dywanu uzyskuje się przeplatając przez osnowę na przemian wątek tła i wątek wzoru. Odcinanie gotowego dywanu od krosna to niezwykle poważny rytuał. Tradycja tkania dywanów jest ściśle powiązana z codziennym życiem i obyczajowością lokalnych społeczności. Znajduje to odzwierciedlenie we wzorach i ich rozmieszczeniu na tkaninach. Siedząc na dywanach, dziewczyny wróżą sobie przyszłość i śpiewają tradycyjne pieśni z okazji Novruz (Nowego Roku). Dywan jest elementem umeblowania i dekoracji domu. Istnieją także specjalne dywany przeznaczone do praktyk medycznych, obrzędów weselnych, towarzyszących narodzinom dziecka czy pogrzebowych oraz dla odprawiania modlitwy.

Tar – rzemiosło i sztuka związana z tym instrumentem muzycznym
Kraj(e) członkowskie: Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Tar jest rodzajem lutni ze strunami szarpanymi, o długim gryfie. Jest powszechnie używany w Azerbejdżanie i uważany za najbardziej popularny instrument muzyczny w kraju. Można grać na nim solo lub z towarzyszeniem innych instrumentów, wykonując muzykę w różnych stylach tradycyjnych. Rzemieślnicy budujący tar przekazują swoje umiejętności uczniom, często w ramach rodziny. Najpierw starannie dobiera się materiał: drewno morwy na pudło rezonansowe, orzecha na gryf i gruszy na kołeczki. Przy pomocy różnych narzędzi wykonuje się pudło w kształcie ósemki z wydrążonym otworem, które pokrywa się cienkim osierdziem byka. Następnie mocuje się gryf z pierścieniami i metalowe struny. Pudło zdobi się inkrustacjami z masy perłowej. Muzyk trzyma instrument w pozycji poziomej na piersi i szarpie za struny plektronem, wydobywając dźwięki wibrujące. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dźwięku stosuje różne techniki i uderzenia. Muzyka grana na tym instrumencie jest bardzo popularna na weselach i spotkaniach w gronie przyjaciół, w czasie świąt i na koncertach. Muzycy przekazują swe umiejętności młodszym z własnej wspólnoty, a także ucząc w szkołach muzycznych. Budowa instrumentu, gra na nim i umiejętności związane z tą tradycją odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się tożsamości kulturowej Azerów.

Czowkan, tradycyjny sport konny w Republice Azerbejdżanu
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, 2013 r.

Rozgrywki dwóch zespołów na koniach karabaskich w tradycyjnej grze, zwanej czowkan, odbywają się na płaskim terenie, porośniętym trawą. Każdy zespół liczy pięciu jeźdźców – dwóch obrońców i trzech napastników. Partia rozpoczyna się na środku pola gry. Zadaniem graczy jest wrzucenie do bramki przeciwnika skórzanej lub drewnianej piłeczki za pomocą drewnianego kija. Grze towarzyszy ludowa muzyka instrumentalna, zwana janghi. Zawodnikami i trenerami są miejscowi rolnicy, będący doświadczonymi jeźdźcami. Zgodnie z tradycją, noszą oni szerokie karakułowe czapki, długie dopasowane płaszcze z wysokim stanem oraz specjalne spodnie, skarpety i buty. Zespołom kibicuje publiczność, składająca się z widzów w różnym wieku. Sport ten umacnia poczucie tożsamości, związane z kulturą nomadów oraz podkreśla szczególne miejsce, które zajmują w niej i w życiu codziennym tej społeczności konie. . Specjalnych reguł, umiejętności i techniki gry uczą młodszych doświadczeni gracze podczas wspólnych treningów. Spadek zainteresowania wśród młodzieży, a także procesy związane z urbanizacją i emigracją ludności sprawiają jednak, że graczy, trenerów i koni karabaskich zaczyna brakować.

Wyrób miedzianych naczyń w regionie Lahidż
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r.

Rękodzieło z Lahidż zostało wpisane na Listę jako tradycyjny sposób wytwarzania i wykorzystywania wyrobów z miedzi przez społeczność Lahidż na Kaukazie. Wyrobem przedmiotów z miedzi kieruje mistrz, któremu towarzyszy pomocnik. Wykonując czynności pomocnicze, pomocnik jednocześnie się uczy. Cienkie płytki miedzi są formowane przy użyciu młota przez kowala. Następnie płytki są polerowane i zdobione. Ten etap ma szczególne znaczenie, gdyż motywy dekoracyjne często mają charakter lokalny i nawiązują do tradycyjnej wiedzy i kultury. Sprzedaż gotowych wyrobów i wynagradzanie pracy pozostałych rzemieślników należy do mistrza. Tradycja jest przekazywana w rodzinie z ojca na syna. Wiele rodzin w Azerbejdżanie udaje się do Lahidż, by nabyć przedmioty codziennego użytku, gdyż panuje przekonanie, że naczynia z miedzi służące do przyrządzania posiłków mają właściwości dobroczynne dla zdrowia. Dla rękodzielników wyrób przedmiotów z miedzi stanowi ważne źródło dochodu, a także daje im poczucie tożsamości i jest źródłem dumy. Zajęcie to umacnia rodzinne więzy i jest wyraźną oznaką tożsamości społeczności Lahidż.

Sztuka wyrobu i gry na smyczkowym instrumencie strunowym kemancze
Kraj(e) członkowskie: Azerbejdżan/Iran

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Sztuka wyrobu smyczkowego instrumentu strunowego kemancze i gra na nim ma ponad tysiącletnią historię. W Islamskiej Republice Iranu i w Azerbejdżanie jest to podstawowy instrument używany w muzyce zarówno klasycznej, jak i ludowej. Gra na kemancze towarzyszy wydarzeniom o charakterze społecznym i kulturalnym. Współcześni muzycy na ogół używają instrumentu czterostrunowego, składającego się z korpusu i smyczka z włosia końskiego. Grają indywidualnie lub w orkiestrze. Depozytariuszami i praktykami są rzemieślnicy, artyści zawodowi lub amatorzy oraz nauczyciele i uczniowie. Gra na kemancze stanowi integralną część kultury muzycznej obu krajów. O ile wyrób instrumentu stanowi bezpośrednie źródło dochodu dla rzemieślników, postrzegają oni tę sztukę również jako nieodłączny element dziedzictwa niematerialnego społeczności, do której należą. Muzycy opiewają różnorodną tematykę, od mitologii i tematy gnostyczne po satyrę społeczną. Obecnie wiedza na temat praktyki muzycznej i wyrobu instrumentu jest przekazywana zarówno w rodzinie, jak i w państwowych instytucjach muzycznych, w tym w szkołach. Wiedza o znaczeniu muzyki dla promowania tożsamości kulturowej jest przekazywana w obu krajach z pokolenia na pokolenie, we wszystkich środowiskach społecznych.

Jalli (koczari, tenzere), tradycyjne tańce zespołowe z okolic Nachiczewan
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2018 r.

Jalli to tradycyjny azerski taniec wykonywany zawsze grupowo. Typowe jalli tańczone jest w kole lub w rzędzie i zawiera elementy gry, pantomimy (naśladującej ruchy ptaków lub innych zwierząt), ćwiczeń fizycznych i specjalnych ruchów tanecznych. Społeczność jalli składa się z praktykujących tę sztukę tancerzy, którzy inicjują taniec spontanicznie lub na zasadzie występów na rozmaitych festiwalach czy innych uroczystościach. Niektóre odmiany jalli mają charakter piosenki i wykonywane są zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn, podczas gdy inne praktykowane są tylko przez mężczyzn i charakterem przypominają zabawy pasterskie z elementami naśladownictwa zachowania zwierząt, jak np. trykanie się głowami. Aż do połowy XX wieku taniec jalli był powszechnie praktykowany, później pojawiły się czynniki, utrudniające zachowanie tej tradycji i jej przekaz kolejnym pokoleniom. Najważniejsze z nich to stopniowa utrata przez tę formę sztuki jej społecznego znaczenia na rzecz przedstawień teatralnych, poza tym czynniki zewnętrzne, takie jak migracje i kryzys ekonomiczny na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku, stopniowy zanik tradycyjnych, nieformalnych form przekazu oraz drastyczne uproszczenie tańców, które spowodowało utratę przez nie znaczenia jako formy różnorodności kulturowej.

Dziedzictwo Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut, kultura epicka, opowieści ludowe i muzyka
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Kazachstan/Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Epicka kultura, opowieści ludowe i muzyka Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut oparte są na dwunastu heroicznych legendach, opowieściach i opowiadaniach oraz trzynastu tradycyjnych kompozycjach muzycznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie - ustnie, poprzez sztuki sceniczne, kompozycje muzyczne oraz kod kulturowy. W każdej historii Dede pojawia się jako postać legendarna, mędrzec minstreli, którego słowa, muzyka i przejawy mądrości odnoszą się do tradycji narodzin, małżeństwa i śmierci. W utworach muzycznych główne wątki melodyczne odtwarzane są jako dźwięki natury, za pomocą instrumentu muzycznego zwanego Kobyz, który potrafi imitować np. wycie wilka czy głos łabędzia. Wszystkie kompozycje połączone są epickimi opowieściami, które im towarzyszą. Ten element dziedzictwa jest nośnikiem wartości społecznych, kulturowych i moralnych, takich jak heroizm, dialog, sprawność oraz jedność fizyczna i duchowa, a także szacunek dla przyrody. Jest także skarbnicą wiedzy na temat historii i kultury społeczności turkijskojęzycznych. Stanowi stały element uroczystości zarówno rodzinnych, jak i krajowych oraz międzynarodowych festiwali kultury. Jako silnie zakorzeniony w społeczeństwie, pełni rolę naturalnego łącznika pomiędzy pokoleniami.

Nar Bayrami, tradycyjny festiwal owoców granatu
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Nar Bayrami to coroczny festiwal, odbywający się w październiku lub listopadzie w regionie Goychay w Azerbejdżanie, poświęcony kulturze granatu, jego tradycyjnym zastosowaniom i symbolicznym znaczeniom. Na kulturę granatu składa się zbiór praktyk, wiedzy, tradycji i umiejętności związanych z uprawą tych owoców, nie tylko znajdujących liczne zastosowania kulinarne, ale także używanych w rzemiośle, sztuce dekoracyjnej i mających swoje stałe miejsce w mitach, opowiadaniach i innych formach twórczości. Ten element dziedzictwa jest ściśle związany z lokalnym rolnictwem i producentami – członkami społeczności wiejskich, którzy na co dzień uprawiają i zbierają owoce. Mają oni rozległą wiedzę na temat specyfiki środowiska naturalnego, a także technik zbioru granatów, które cieszą się dużą popularnością w społeczeństwie. Zarówno same owoce, jak i festiwal Nar Bayrami pełnią istotne funkcje kulturowe i społeczne. W lokalnej kulturze granat symbolizuje długotrwałą produktywność, obfitość i jest uważany za nośnik energii. W narodowych legendach Azerbejdżanu przedstawiany jest jako symbol miłości i namiętności, zaś we wierzeniach religijnych – jako symbol wieczności. Doroczny festiwal jest wyrazem dumy z wielowiekowej tradycji uprawy tych owoców. Stanowi także zachętę do aktywnej komunikacji między społecznością lokalną i odwiedzającymi, co zawsze tworzy okazję do podkreślenia walorów lokalnej przyrody i kultury.

Sztuka miniatur
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Iran/Turcja/Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Miniatura to rodzaj dwuwymiarowej sztuki, polegającej na projektowaniu i tworzeniu dzieł malarskich o niewielkich rozmiarach zamieszczanych w książkach, na papier-mache, dywanach, tekstyliach, ścianach, ceramice i innych przedmiotach, przy użyciu surowców takich jak złoto, srebro i różne substancje organiczne. Historycznie miniatura związana była z ilustracją książkową, gdzie stanowiła dopełnienie tekstu, jednak z czasem element ten ewoluował i można go było również zaobserwować w architekturze lub jako inną formę ozdoby w przestrzeni publicznej. Tradycyjnie tematyka miniatur odzwierciedlała wierzenia, światopogląd i styl życia członków danej społeczności, ale z czasem nabrała nowych cech pod wpływem islamu. Mimo różnic stylistycznych, sztuka miniatur uprawiana w czterech krajach wnioskujących o wpisanie tego elementu dziedzictwa na Listę Reprezentatywną, ma wiele cech wspólnych. We wszystkich przypadkach jest to tradycyjna forma rzemiosła, przekazywana najczęściej drogą edukacji nieformalnej w relacji mentor-uczeń i uważana za integralną część tożsamości kulturowej danego społeczeństwa. Miniatura posługuje się specyficznym rodzajem perspektywy, w której rozmiar postaci odzwierciedla jej znaczenie i pozycję, co odróżnia ją od stylu realistycznego czy naturalistycznego. Chociaż istnieje od wieków, nadal się rozwija, przyczyniając się w ten sposób do budowania więzi między przeszłością a teraźniejszością. Zachowane są tradycyjne reguły i techniki malarskie, ale artyści wnoszą do procesu twórczego również indywidualną kreatywność.