Wietnam
Nha nhac, wietnamska muzyka dworska
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)
Nha nhac, która w tłumaczeniu dosłownym oznacza „muzykę elegancką”, odnosi się do szerokiej gamy stylów muzycznych i tanecznych, wykonywanych na wietnamskim dworze królewskim od XV do połowy XX wieku. Muzyka nha nhac była głównie wykonywana na otwarcie i zamknięcie ceremonii, związanych z rocznicami, uroczystościami religijnymi, koronacjami, pogrzebami i oficjalnymi przyjęciami. Wśród licznych gatunków muzycznych, które rozwinęły się w Wietnamie, tylko nha nhac występuje na terenie całego kraju i ma silne powiązania z tradycjami innych krajów Azji Wschodniej. Niegdyś w spektakularnych występach nha nhac brało udział wielu pieśniarzy, tancerzy i muzyków, ubranych we wspaniałe stroje, wykonane z wysokiej jakości materiałów z pięknymi wykończeniami. W wielkich orkiestrach z dominującą sekcją bębnów było także wiele innych rodzajów instrumentów perkusyjnych (kuranty, gongi, dzwonki), a także instrumenty dęte i strunowe (flety, dudy, rogi, cytry i lutnie). Wszyscy wykonawcy musieli mieć wysoką zdolność koncentracji, ponieważ oczekiwano od nich idealnego zgrania z kolejnymi częściami obrzędu. Nha nhac rozwinął się za panowania dynastii Le (1427-1788), a następnie został zinstytucjonalizowany i skodyfikowany przez monarchów Ngujen (1802-1945), którzy sprawowali władzę ze stolicy imperium Hue. Jako symbol władzy tej dynastii i jej długowieczności, nha nhac stał się zasadniczą częścią rytuałów dworskich i każdego roku był wystawiany podczas około stu ceremonii. Jednakże rola nha nhac nie ograniczała się tylko do akompaniowania obrzędom dworskim, ale była także sposobem komunikacji z bogami, składania im oraz królowi hołdu, jak również przekazywania myśli filozoficznej i kluczowych aspektów wietnamskiej kosmologii.
© 2008 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Przestrzeń kulturowa gongów
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)
Przestrzeń kultury gongów w górzystych, centralnych regionach Wietnamu obejmuje kilka prowincji oraz siedemnaście społeczności etno-lingwistycznych austro-azjatyckich i austro-nezyjskich. Ściśle powiązany z życiem codziennym i cyklem pór roku, system wierzeń tych plemion tworzy mistyczny świat, w którym język gongów pełni rolę pośrednika pomiędzy ludźmi, bóstwami i światem nadprzyrodzonym. Za każdym gongiem kryje się bóg lub bogini, której moc rośnie w miarę jak gong się starzeje. Każda rodzina posiada przynajmniej jeden gong, wskazujący na jej zamożność, pozycję i wpływy, ale także zapewniający jej bezpieczeństwo. Podczas różnych uroczystości odprawianych w tym regionie, używane są liczne blaszane instrumenty, ale tylko gong towarzyszy wszystkim rytuałom życia społecznego i jest w nich instrumentem wiodącym. Istnieją różne lokalne sposoby gry na gongach. Zespół liczy od trzech do dwunastu instrumentalistów, mężczyzn lub kobiet, z których każdy trzyma innej wielkości gong o średnicy od 25 do 80 cm. Dźwięki i rytmy dostosowywane są do charakteru uroczystości, takich jak składanie rytualnej ofiary z wołu, święcenie ryżu lub pogrzeb. Gongi kupowane są w sąsiednich krajach, a następnie strojone tak by wydawały pożądane tony zgodnie z lokalnym przeznaczeniem.
Przemiany ekonomiczne i społeczne w tym regionie całkowicie zmieniły tradycyjny tryb życia lokalnych społeczności, pozbawiając kulturę gongów jej naturalnego kontekstu. W ubiegłym stuleciu trwająca kilkadziesiąt lat wojna przerwała tradycję dawnego stylu życia, specjalistycznej wiedzy i rzemiosła. Dziś tendencja ta postępuje wraz z malejącą liczbą starych rzemieślników i rosnącym zainteresowaniem młodych ludzi kulturą Zachodu. Pozbawione swojego rytualnego znaczenia, gongi są coraz częściej sprzedawane na złom lub wymieniane na inne produkty.
© 2008 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Tradycja śpiewu Ca trù
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2009 r.
Ca trù to złożony gatunek śpiewanej poezji, opartej na tradycyjnych wietnamskich wierszach, praktykowany w wioskach i miastach północnego Wietnamu. Grupa Ca trù złożona jest z trzech wykonawców: śpiewaczki i dwóch muzyków. Śpiewaczka, która za pomocą technik oddechu i wibracji głosu wydaje unikalne ozdobne dźwięki, wybija sobie rytm na drewnianych lub bambusowych pałeczkach, podczas gdy towarzyszący dwaj muzycy akompaniują jej na trzystrunowej lutni i modlitewnym bębenku. W niektórych przedstawieniach Ca trù obecny jest także taniec. Odmienne formy tej sztuki spełniają różne role, w zależności od przeznaczenia i kontekstu wykonania, np. modlitwa, rozrywka, pokaz na dworze królewskim, rywalizacja w konkursach itp. Ca trù to 56 różnych muzycznych form i melodii, zwanych z osobna thể cách. Sztuka jest przekazywana ustnie i poprzez odpowiedni trening praktyczny, dawniej głównie w ramach jednej rodziny, dziś mistrzowie przyjmują adeptów także spoza kręgu rodzinnego. Mimo to sztuce tej grozi zanik wraz z malejącą liczbą wykonawców i starzeniem się mistrzów.
©2009 tłumaczenia na język polski: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Pieśni Quan họ Bắc Ninh
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.
W prowincjach Bắc Ninh i Bắc Giang w północnym Wietnamie, wiele wiosek jest związanych bliźniaczymi relacjami, które są podtrzymywane przez takie zwyczaje jak pieśni Quan họ Bắc Ninh. Pieśni są wykonywane jako rodzaj dialogu między dwoma kobietami z jednej wioski, śpiewającymi w harmonicznym stylu, a dwoma mężczyznami z bliźniaczej wioski, którzy odśpiewują w podobnej melodii, ale z innymi słowami. Kobiety noszą charakterystyczne duże okrągłe nakrycia głowy i szale, strój męski wyróżnia się turbanami, parasolkami i tunikami. Ponad 400 pieśni śpiewanych w 213 melodycznych wariantach opowiada o ludzkich emocjach, tęsknocie, szczęściu ze spotkania z wybranym, ale także o smutku z powodu oddalenia od ukochanego, którego nie można poślubić. Śpiewy Quan họ są powszechne podczas obrzędów, świąt, konkursów i spotkań towarzyskich, podczas których goście wyśpiewują je dla gospodarzy przed pożegnaniem. Młodzi śpiewacy obojga płci ćwiczą się w czterech podstawowych technikach śpiewu: harmonicznym, akustycznym, dźwięcznym i staccato. Pieśni Quan họ wyrażają ducha, filozofię i poczucie wspólnoty mieszkańców obu regionów oraz pozwalają na podtrzymywanie więzi łączących mieszkańców bliźniaczych wiosek.
©2009 tłumaczenia na język polski: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Uroczystości Gióng w świątyniach Phù Dông i Sóc
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.
Uroczystości Gióng w świątyniach Phù Dông i Sóc są obchodzone każdego roku w odległych dzielnicach Hanoi, stolicy Wietnamu. Każdej wiosny przed zbiorami ryżu Wietnamczycy oddają hołd mitycznemu bohaterowi, bogu i świętemu, Thánh Gióng, któremu przypisuje się zasługi obrony kraju przed obcymi najeźdźcami, czczonego jako bóstwo sprzyjające obfitym zbiorom, budowaniu pokoju w kraju i dobrobytu rodziny. Uroczystości w świątyni Phù Dông, odbywające się czwartego miesiąca kalendarza księżycowego w wiosce, w której Thánh Gióng się urodził, symbolicznie odtwarzają jego bohaterskie czyny poprzez inscenizację przejazdu białego konia na pole bitwy oraz aranżację niezwykłego tańca chorągwi symbolizującego tę bitwę. Młodzi mężczyźni otrzymują pełne przygotowanie do odgrywania ról Mistrza Chorągwi, Mistrza Bębna, Mistrza Gongu, Mistrza Armii, a także Mistrza Dzieci, a do odgrywania ról generałów wrogiej armii wybieranych jest 28 dziewczynek w wieku od 9 do 13 lat. Taneczne pochody Mistrza Chorągwi oraz dźwięki bębnów i gongów odtwarzają różne etapy bitwy, a papierowe motyle wypuszczane z chorągwi symbolicznie rozpędzają najeźdźców. Pojawienie się deszczu po uroczystościach jest traktowane jako błogosławieństwo zesłane przez świętego i zapowiedź obfitych zbiorów. Uroczystości w świątyni Sóc, skąd święty Gióng wstąpił do Nieba, odbywają się pierwszego miesiąca kalendarza księżycowego i obejmują rytualną kąpiel jego pomnika i procesję do świątyni z kwiatami bambusa jako darem dla świętego.
©2010 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet do spraw UNESCO
Pieśni Xoan z Phu Tho w Wietnamie
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2011 r.
Śpiewanie pieśni Xoan w dwóch pierwszych miesiącach roku księżycowego jest tradycją charakterystyczną dla prowincji Phu Tho w Wietnamie. Na ogół pieśniarze ze stowarzyszenia Xoan prezentują swój repertuar w miejscach kultu religijnego, świątyniach i sanktuariach oraz w lokalnych świetlicach obchodów święta wiosny. Istnieją trzy formy śpiewu: pieśni ku czci królów Hung i duchów opiekuńczych wiosek, obrzędowe śpiewy błagalne o dobre plony, zdrowie i szczęście oraz śpiewy festiwalowe wykonywane przez mężczyzn i kobiety. Każde stowarzyszenie ma swego lidera - trùm; mężczyźni grający na instrumentach nazywani są kép,a śpiewaczki - đào.Chociaż istnieją już tylko cztery tradycyjne stowarzyszenia, w ostatnich latach zwyczaj przejęty został przez kluby i różne grupy muzyczne. Śpiewaniu pieśni towarzyszy taniec i akompaniament instrumentów muzycznych, takich jak dzwonki i różnego rodzaju bębny. Muzyka jest oszczędna, obejmuje kilka ozdobników i proste rytmy. Charakterystyczny jest doskonały konsonans kwarty między śpiewakami i instrumentalistami. Wiedza, obyczaje i techniki śpiewu, tańce oraz gry na bębnach i dzwonkach są zgodnie z tradycją przekazywane ustnie przez liderów stowarzyszenia. Większość z nich ma jednak obecnie ponad sześćdziesiąt lat, a liczba osób ceniących śpiew Xoan maleje, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia.
©2011 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Kult królów Hùng w Phú hu Tho
Kraj(e) członkowskie: Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.
Co roku miliony ludzi udają się do świątyni Hùng w górach Nghia Linh w prowincji Phú Tho, by czcić pamięć przodków i modlić się o dobrą pogodę, obfite zbiory, powodzenie i zdrowie. Główna uroczystość, Święto Rodu Królów Hùng odbywa się na początku trzeciego miesiąca księżycowego i trwa około tygodnia. Mieszkańcy okolicznych wiosek konkurują ze sobą o wykonanie najlepszej lektyki i najcenniejszego przedmiotu kultu na główną uroczystość, podczas której do świątyni zwożone są bębny i gongi. Mieszkańcy w odświętnych strojach składają ofiary z lokalnych przysmaków z ryżu, takich jak kwadratowe kleiste ciasteczka, mają miejsce występy recytatorskie i pokazy sztuki ludowej, bicie w bębny z brązu, śpiewy Xoan. Odprawia się modlitwy i składa prośby. Pozostałe uroczystości ku czci Królów Hùng odbywają się w ciągu całego roku w miejscach kultu na terenie całego kraju. Obrzędy są organizowane pod kierunkiem Rady Organizacyjnej Święta, składającej się z osób doświadczonych i o nieposzlakowanej opinii. To one powołują komisje do spraw rytuałów oraz opiekunów świątyń czuwających nad miejscami kultu, objaśniających wiernym rytualne czynności i zaopatrujących ich w kadzidła. Ta tradycja utrwala poczucie duchowej solidarności i stanowi okazję do umacniania narodowych korzeni oraz źródeł wietnamskiej tożsamości kulturowej i obyczajowej.
©2012 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sztuka Đờn ca tài tử - muzyka i pieśni południowego Wietnamu
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2013 r.
Sztuka muzyczna Đờn ca tài tử czerpie zarówno ze źródeł klasycznych, jak i ludowych. Jest nieodłącznym elementem duchowości i dziedzictwa kulturowego ludów południowego Wietnamu. Muzyka i pieśni nawiązują do życia i zajęć ludzi na lądzie i na rzekach Delty Mekongu. Muzyka Đờn ca tài tử towarzyszy takim wydarzeniom, jak święta, obrzędy i uroczystości związane z kultem zmarłych i jest ściśle powiązana z innymi praktykami kulturowymi i zwyczajami, tradycjami ustnymi i tradycyjnym rzemiosłem. Wykonawcy wyrażają uczucia i emocje za pomocą improwizacji, ozdobników, urozmaicania schematu podstawowej melodii i wzbogacania jej rytmiki. Muzyka jest wykonywana przy pomocy różnych instrumentów, w tym lutni w kształcie księżyca, dwustrunowych skrzypiec, szesnastostrunowej cytry, lutni w kształcie gruszki, perkusji, monochordu i bambusowego fletu. Repertuar opiera się na dwudziestu głównych pieśniach i siedemdziesięciu dwóch utworach klasycznych. Sztuka przekazywana jest młodym adeptom w drodze przekazu ustnego przez mistrzów – instrumentalistów i śpiewaków. Aby poznać podstawowe techniki instrumentalne i opanować tonacje muzyczne wyrażające różne nastroje i emocje, muzycy muszą uczyć się co najmniej przez trzy lata. Studenci wokalistyki uczą się tradycyjnych pieśni i subtelnej improwizacji przy użyciu różnych technik ornamentacyjnych.
© 2013 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Ví i giặm, gatunek pieśni ludowych w Nghệ Tint
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.
Ví i giặm to gatunek pieśni śpiewanych w wielu społecznościach w prowincjach Nghệ An i Hà Tĩnh, położonych w środkowym i północnym Wietnamie. Ludzie wykonują te pieśni bez akompaniamentu muzycznego, w czasie sadzenia ryżu, pływania barką, wyplatania spiczastych kapeluszy czy kołysania dzieci do snu. Liryczne pieśni są śpiewane w dialekcie i z użyciem idiomów charakterystycznych dla regionu Nghệ Tĩnh, tembrem głosu typowym dla śpiewu mieszkańców tego obszaru. Przeważająca część tekstów opiewa podstawowe wartości i cnoty, takie jak szacunek dla rodziców, lojalność, poświęcenie, troska o innych, a także znaczenie uczciwości i przywiązania do wiejskich zwyczajów i tradycji. Śpiew umila ludziom pracę i pozwala zapomnieć o codziennych troskach. Zarówno starsi, jak i młodsi posługują się śpiewem, by wyrazić swoje uczucia. Obecnie pieśni są często wykonywane w czasie imprez kulturalnych, a artyści śpiewają je w salach koncertowych. Zwyczaj śpiewania pieśni ví i giặm jest przekazywany i pielęgnowany przez mistrzów śpiewu. Miejscowe przedstawienia i festiwale pieśni ludowych są dla wiejskich i szkolnych zespołów ví i giặm okazją do upowszechniania tego gatunku pieśni.
© 2014 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Zawody w przeciąganiu liny i związane z tym zwyczaje
Kraj(e) członkowski(e): Filipiny/Kambodża/Republika Korei/Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r.
Zawody w przeciąganiu liny i towarzyszące im obrzędy popularne w krajach o gospodarce opartej na uprawie ryżu w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej służą zapewnieniu obfitych plonów i pomyślności. Sprzyjają one poczuciu solidarności, stanowią rozrywkę, oznaczają rozpoczęcie kolejnego etapu uprawy ryżu. Mają również głębokie znaczenie religijne. Zazwyczaj do zawodów stają dwa zespoły, z których każdy ciągnie linę w swoją stronę. Przeciąganie liny jest jednak pozbawione elementu rywalizacji, nie ma tu zwycięzców i przegranych, liczy się przypomnienie, jak ważna jest współpraca i osiąganie dobrobytu. Różne gry związane z przeciąganiem liny noszą ślady dawnych obrzędów rolniczych, symbolizują siłę zjawisk przyrodniczych, takich jak słońce czy deszcz, nawiązują do wątków mitologicznych lub obrzędów oczyszczenia. Zawody najczęściej odbywają się przed głównym budynkiem we wsi lub przed świątynią, po oddaniu czci lokalnym bóstwom. Dużą rolę w zachowaniu tej tradycji i mobilizowaniu młodych ludzi pełnią starsze osoby. Zawody i obrzędy służą umocnieniu jedności i solidarności, a także poczucia przynależności i tożsamości.
© 2015 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Zwyczaje związane z wietnamskim kultem bogiń – matek Trzech Światów
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.
Wietnamskie społeczności czczą boginie – matki Trzech Światów (nieba, wody, gór i lasów), które mają zaspokoić ich potrzeby duchowe, wysłuchiwać próśb dotyczących spraw codziennych i pomagać w zapewnieniu zdrowia i pomyślności. Jedną z bogiń jest Liễu Hạnh, nimfa zesłana na Ziemię, która żyła jak zwykła kobieta i została buddyjską mniszką. Nazywana jest Matką Świata. Pozostałe boginie są uważane za legendarne bohaterki. Do tradycji związanych z ich kultem należą codzienne modły oraz uczestnictwo w ceremoniach i obrzędach, takich jak obrzęd duchowego oddania, oraz w obchodach świątecznych, m. in. Phủ Dầy, odbywających się w świątyniach poświęconych boginiom – matkom. Czynności związane z tymi zwyczajami przyczyniają się do zachowania wiedzy o historii społeczności, jej dziedzictwa kulturowego i tożsamości, w tym tradycyjnych strojów, muzyki i tańca. Wyznawcy i depozytariusze tego dziedzictwa to osoby publiczne, strażnicy świątyń, kapłani, osoby pełniące rolę medium, pomocnicy lub muzycy. Pomagają oni przekazać młodym adeptom i pozostałym członkom rodziny wiedzę oraz umiejętności potrzebne dla zachowania tradycji. Wspólne wartości, wiara w miłosierdzie i łaskę bogiń – matek to podstawa więzi społecznych łączących wyznawców. Kult bogiń przyczynia się do doceniania roli kobiet w społeczeństwie.
© 2016 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sztuka bài chòi w środkowym Wietnamie
Kraj(e) członkowskie: Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.
Sztuka bài chòi w środkowym Wietnamie łączy wiele dyscyplin: muzykę, poezję, teatr, malarstwo i literaturę. Ma ona dwie główne formy: gry w karty bài chòi i przedstawienia bài chòi. Gra w karty bài chòi odbywa się w bambusowych chatach z okazji księżycowego Nowego Roku. W przedstawieniach bài chòi, artyści Hiệu, mężczyźni i kobiety, odgrywają spektakl na rattanowych matach. Wędrują z miejsca na miejsce, niekiedy grając na zamówienie w prywatnych domach. Depozytariuszami i praktykami sztuki bài chòi są artyści Hiệu, artyści grający bài chòi w spektaklu jednego aktora, artyści wykonujący karty i rzemieślnicy budujący bambusowe chaty. Sztuka bài chòi jest ważną formą kultury i rozrywki w społecznościach wiejskich. Aktorzy i ich rodziny odgrywają zasadniczą rolę w ochronie praktyki, przekazując młodemu pokolenia repertuar pieśni, znajomość techniki śpiewu i gry aktorskiej oraz ucząc malowania kart. Artyści, wraz ze społecznościami lokalnymi, tworzą prawie 90 ekip, grup i klubów bài chòi, zajmujących się praktykowaniem i przekazywaniem tej formy sztuki, która angażuje wielu członków społeczności. Większość artystów bài chòi nabywa umiejętności w rodzinie, głównie drogą przekazu ustnego. Niektórzy zajmują się nauczaniem w klubach, szkołach i stowarzyszeniach.
© 2017 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Pieśni Xoan z prowincji Phú Thọ
Kraj(e) członkowskie: Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.
Jako forma sztuki widowiskowej, wykonywanie pieśni Xoan z prowincji Phú Thọ obejmuje śpiew i taniec, grę na instrumentach perkusyjnych i klaskanie. Wiąże się ściśle z czczeniem królów Hùng, zakorzenionym w kulcie przodków, praktykowanym przez mieszkańców Wietnamu. Jego depozytariusze i praktycy są zrzeszeni w czterech gildiach muzycznych, kierowanych przez „Trùm” – szefów gildii, którymi dzisiaj mogą być zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Ich zadaniem jest dbanie o przetrwanie tej formy sztuki: zachowywanie pieśni, wybór uczniów, czuwanie nad stylem i repertuarem, organizowanie zajęć. Uczestniczą również w prezentowaniu i nauczaniu pieśni Xoan w czterech gildiach muzycznych, a także w klubach i stowarzyszeniach. Jako sztuka widowiskowa zakorzeniona w życiu społeczności lokalnej, śpiew Xoan sprzyja poczuciu wspólnoty kulturowej, spójności społecznej i wzajemnemu poszanowaniu. Wietnamski Instytut Muzykologii zinwentaryzował 31 pieśni Xoan. Do utworzenia 4 gildii doprowadziły starania kilku artystów wykonujących Xoan. Istnieją również 33 kluby zajmujące się tą sztuką. Dla lepszego poznania pieśni organizuje się seminaria. Liderzy i uznani artyści przekazują te pieśni ustnie, posługując się spisanymi utworami i nagraniami audiowizualnymi. Doświadczeni artyści uczą również pieśni Xoan członków klubów i nauczycieli muzyki, którzy przekazują te umiejętności kolejnym osobom.
© 2017 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Praktyki then grup etnicznych Tày, Nùng i Thai w Wietnamie
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.
Then – główna praktyka rytualna grup etnicznych Tày, Nùng i Thai w Wietnamie – odzwierciedla ich poglądy na temat ludzi, świata przyrody i wszechświata. Obrzędy then opisują podróż, podczas której Mistrz then (mężczyzna lub kobieta) nadzoruje wędrówkę duchów żołnierzy z królestwa ziemskiego do niebieskiego, w celu ofiarowania przedmiotów kultu i przedstawienia swoich modlitw o pokój, uzdrowienie chorych, dobre zbiory, szczęśliwy nowy rok itp. Mistrz rozpoczyna podróż od śpiewu i trącania strun lutni. W zależności od intencji modłów, mistrzowie then organizują podróże do różnych miejscowych bóstw.
Podczas ceremonii, odprawianej w domu jednego z wiernych, na świeżym powietrzu lub przy ołtarzu w domu Mistrza, posługuje się on różnymi przedmiotami, np. mieczem wypędzającym demony, różdżką yin i yang, dzwonem itp. Mistrz ubrany jest w strój ceremonialny, śpiewa w języku swojej grupy etnicznej, gra na lutni, potrząsa grzechotkami i macha wachlarzem. Niektórym ceremoniom towarzyszy kobieca grupa taneczna. Wiedza związana z praktyką then jest od zawsze przekazywana ustnie, z pokolenia na pokolenie, głównie podczas odprawiania rytuałów. Mistrzowie, którzy przeprowadzają nawet 200 takich ceremonii rocznie, odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu związanych z tym umiejętności i wiedzy.
© 2019 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Xòe – sztuka taneczna Tajów w Wietnamie
Kraje członkowskie: Wietnam
Xòe jest formą tańca wietnamskiego, w którym ruchy symbolizują aktywność człowieka w obrzędowości, kulturze, życiu i pracy. Taniec wykonywany jest w czasie odprawiania obrzędów, wesel, wiejskich świąt i wydarzeń wspólnotowych. Wyróżnia się jego trzy główne rodzaje: taniec obrzędowy, taniec w kole i taniec widowiskowy. Poszczególne tańce obrzędowe i widowiskowe mają własne nazwy pochodzące od rekwizytów, którymi posługują się tancerze podczas niektórych przedstawień, takich jak szal, stożkowaty kapelusz, wachlarz, bambusowy kij, laska czy kwiat. Największą popularnością cieszy się taniec w kole, podczas którego tancerze ustawiają się w kręgu i tańczą w poczuciu harmonii/tańczą w sposób harmonijny. Do podstawowych ruchów należy unoszenie rąk i otwieranie dłoni, a następnie opuszczanie ich i ściskanie rąk osoby znajdującej się najbliżej. Tancerze poruszają się rytmicznym krokiem, lekko wypinając klatkę piersiową do przodu i odchylając się do tyłu. Mimo że ruchy są tak proste, ich wymowa symbolizuje życzenia zdrowia i życia w harmonii dla całej społeczności. Taniec odbywa się przy akompaniamencie gry na różnych instrumentach, takich jak lutnie z tykwy, harmonijki ustne, bębny, gongi, cymbały i trzcinowe flety. Muzyka instrumentalna miesza się ze śpiewem i pobrzękiwaniem srebrnych ozdób, które kobiety noszą przy talii. Znajomość tańca przekazywana jest z pokolenia na pokolenie w rodzinie, w zespołach tanecznych i w szkołach. Taniec stał się symbolem gościnności i ważnym wyznacznikiem tożsamości Tajów w północno-zachodnim Wietnamie.
© 2021 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO
Sztuka garncarska ludu Chǎm
Kraj(e) członkowski(e): Wietnam
Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2022 r.
Wyroby ceramiczne wykonywane przez garncarki ze społeczności Chǎm to przede wszystkim naczynia, przedmioty kultu i artykuły dekoracyjne, takie jak dzbany, garnki, tace i wazony. Są one przejawem indywidualnej twórczości kobiet, wywodzącej się z miejscowych tradycji. Kobiety ze społeczności Chǎm nie używają koła garncarskiego: toczą swoje wyroby, obracając się wokół nich. Nie szkliwią naczyń, ale wypalają je na świeżym powietrzu, w ogniu podsycanym drewnem i słomą, w temperaturze ok. 800 stopni Celsjusza, przez siedem do ośmiu godzin. Potrzebne surowce (glina, piasek, drewno i słoma) są pozyskiwane na miejscu, a przekazywanie wiedzy i umiejętności odbywa się w rodzinie, z pokolenia na pokolenie, drogą praktyki. Garncarstwo zbliża do siebie zajmujące się nim kobiety. Stanowi formę działalności wytwórczej, jednocześnie budując relacje społeczne. Jest to także zawód, którego znajomość przekazywana jest dzieciom, co umacnia rolę kobiet w społeczeństwie. Wytwarzana ceramika jest źródłem dochodów, które pozwalają na podtrzymywanie zwyczajów, obyczajów i tożsamości kulturalnej ludu Chǎm w Wietnamie. Mimo starań o zachowanie tej sztuki, jej żywotności zagraża między innymi ograniczenie dostępu do surowców wskutek procesów urbanizacyjnych, niewystarczające dostosowanie się do gospodarki rynkowej i brak zainteresowania ze strony młodszego pokolenia.
© 2022 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO