Tadżykistan

Muzyka Szaszmakom
Kraj(e) członkowski(e): Tadżykistan/Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Tradycja muzyki klasycznej Szaszmakom rozwija się od ponad dziesięciu wieków w wielokulturowych centrach miejskich regionu Azji Środkowej, dawniej znanego jako Mâwarâ al.-nahr. Współcześnie region ten obejmuje obecny Tadżykistan i Uzbekistan. Makom to złożony system muzyczny, definiowany najprościej jako „zbiór melodii i pieśni stworzonych na skali doskonałego zestawu strun. Szaszmakom (co w tadżycko-arabskim oznacza sześć makomów), stanowi unikatowe połączenie muzyki instrumentalnej i wokalnej, stylów rytmicznych i melodycznych, jak również koncepcji estetycznych. Gatunek ten jest wykonywany solowo lub przez grupę śpiewaków i orkiestrę, składającą się z instrumentów smyczkowych, perkusyjnych i dętych. Występy rozpoczynają się najczęściej wstępem instrumentalnym, po którym następuje nasr - wiodąca sekcja wokalna, składająca się z dwóch odrębnych zestawów pieśni. Począwszy od czasów przedislamskich, Szaszmakom bezustannie podlega wpływom nowych kierunków w teorii muzyki, poezji, matematyki, nauki islamu i sufizmu. W IX i X wieku, system makom stał się tak popularny, że w Bucharze, historycznym i duchowym centrum Szaszmakom, utworzono liczne szkoły muzyczne, uczące tej sztuki. Wielu występujących należało do żydowskiej społeczności Buchary. Repertuar Szaszmakom wymaga od muzyków specjalnego wyszkolenia, ponieważ standardowy zapis nutowy potrafi zarejestrować tylko podstawową konstrukcję utworu, nie zdoła natomiast utrwalić całego bogactwa tej wspaniałej sztuki. W rezultacie, przekaz ustny od mistrza do ucznia pozostaje głównym sposobem utrwalania tej muzyki i jej duchowych walorów.

Oshi Palav, tradycyjna potrawa i jej kontekst społeczno-kulturowy w Tadżykistanie
Kraj(e) członkowski(e): Tadżykistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Oshi Palav to tradycyjna potrawa uważana przez społeczności Tadżykistanu za część ich dziedzictwa kulturowego. Potrawa, nazywana królem dań, składa się z warzyw, ryżu, mięsa i przypraw. Istnieje ponad 200 przepisów na przyrządzenie pilawu, a proces jego przygotowywania ma za zadanie łączyć ludzi z różnych środowisk. Potrawa jest spożywana na co dzień, ale ogrywa ważną rolę w czasie spotkań, świąt i obrzędów. Jej znaczenie podkreślają popularne powiedzenia, takie jak „Bez Oshu nie ma znajomości”, czy „Jeśli jadłeś u kogoś Oshu, musisz go szanować przez następne 40 lat”. Mężczyźni i kobiety przygotowują posiłek w domach lub w herbaciarniach. Towarzyszą temu rozmowy, śpiew i muzyka. Wiedza i umiejętności związane z przygotowywaniem potrawy są przekazywane w rodzinie, ale również w szkołach gastronomicznych. Po opanowaniu przez ucznia umiejętności przyrządzenia pilawu, organizuje się kolację dla nauczyciela i zaproszonych gości. Podczas uroczystości, jako podziękowanie, nauczyciel otrzymuje nakrycie głowy oraz tradycyjny strój, a uczeń – specjalne naczynie używane do przyrządzania pilawu, co jest znakiem uzyskania przez niego samodzielności.

Nawrouz, Novruz, Nowrouz, Nowrouz, Nawrouz, Nauryz, Nooruz, Nowruz, Navruz, Nevruz, Nowruz, Navruz
Kraj(e) członkowski(e): Afganistan/ Azerbejdżan/ Indie/ Iran/ Irak/ Kazachstan/ Kirgistan/ Pakistan/ Tadżykistan/ Turcja/ Turkmenistan/ Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Nowy Rok jest zazwyczaj okazją do składania życzeń i czasem nadziei na nowe początki. Za początek nowego roku na terenie Afganistanu, Azerbejdżanu, Indii, Iranu, Iraku, Kazachstanu, Kirgistanu, Pakistanu, Tadżykistanu, Turcji, Turkmenistanu i Uzbekistanu jest uważany dzień 21 marca. Znany pod nazwą „navrouz” lub pod podobnymi nazwami w poszczególnych krajach, nowy rok oznacza dwutygodniowe obchody obejmujące różne obrzędy, uroczystości czy wydarzenia kulturalne. Zgodnie z tradycją, bliscy gromadzą się wokół stołu przystrojonego przedmiotami symbolizującymi czystość, jasność, życie i zamożność, by wspólnie spożyć świąteczny posiłek. Noszą wówczas nowe ubrania i odwiedzają krewnych, zwłaszcza starszych i sąsiadów. Podczas obchodów ludzie wzajemnie składają sobie upominki. Obdarowywane są zwłaszcza dzieci. Upominki na ogół są wyrobami rzemiosła. W czasie noworocznych uroczystości odbywają się uliczne występy muzyczne i taneczne, publiczne obrzędy z wodą i ogniem, tradycyjne pokazy sportowe i pokazy wyrobu rękodzieła. Zwyczaje te umacniają różnorodność kulturową i tolerancję, sprzyjają budowaniu pokoju i solidarności wspólnotowej. Są przekazywane przez starszych młodszemu pokoleniu, które uczy się poprzez obserwowanie i uczestnictwo.

Czakan, sztuka haftu w Republice Tadżykistanu
Kraj(e) członkowski(e): Tadżykistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Czakan to sztuka wyszywania kolorową nitką ozdób, kwiatów i symbolicznych obrazów na tkaninach bawełnianych i jedwabnych. Tradycja ta jest rozpowszechniona wśród kobiet i dziewcząt w Tadżykistanie. Haftem czakan zdobi się ubrania i elementy wyposażenia domu, a więc kobiece bluzki, chustki na głowę, zasłony, poduszki, narzuty i okrycia na kołyski. Wyszywane elementy przedstawiają postacie symboliczne i mitologiczne wyobrażenia, odnoszące się do otaczającej natury i wszechświata, wyrażające ludzkie pragnienia i nadzieje. W praktyce, praca nad czakan wymaga: wyboru odpowiedniego materiału i nici, narysowania wzoru ornamentu, który będzie wyszywany, odwzorowania go na kanwie i wyszycia haftu. W przeszłości nici były przygotowywane z włókien bawełnianych i jedwabnych, następnie farbowane naturalnymi barwnikami z roślin i minerałów; współcześnie hafciarki używają do wyszywania nici materiałowych. W okręgu chatlońskim bluzka z haftem czakan jest ważnym elementem stroju panny młodej, natomiast pan młody nosi „tāqi” (tradycyjne nakrycie głowy ozdobione haftem czakan). Z okazji świąt i festiwali kultury tradycyjnej, tadżyckie kobiety i dziewczęta noszą stroje wyszywane haftem czakan. Są one uosobieniem piękna, elegancji oraz jedności człowieka z przyrodą. Młode pokolenie uczy się sztuki haftu od matek, babć i starszych sióstr. Przekaz tej tradycji odbywa się także metodą „ustod-shogird” (mistrz-uczeń). Hafciarki sprzedają swoje wyroby na bazarach i w sklepach z odzieżą, co dla wielu z nich stanowi istotne źródło zarobkowania.

Falak
Kraj(e) członkowski(e):Tadżykistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Słowem falak, oznaczającym „raj”, „szczęście” i „świat”, określa się tradycyjną muzykę ludową tadżyckich górali. Ten rodzaj muzyki o dużej sile wyrazu i wymowie filozoficznej może być wykonywany solo przez mężczyznę lub kobietę a capella, przy akompaniamencie muzycznym na pojedynczym instrumencie albo wraz z zespołem muzycznym i tanecznym. Pieśni śpiewane są w wysokiej tonacji. Najczęściej opiewają miłość, ból, cierpienie, kraj ojczysty, rozłąkę i nadzieję na powrót dziecka czy ukochanego. Instrumenty muzyczne to tradycyjna tadżycka perkusja i instrumenty strunowe, takie jak skrzypce i flet. Wykonawcy muzyki falak, zwani falakkhon, to pieśniarze i muzycy ludowi, którzy występują w czasie świąt, uroczystości i wydarzeń o charakterze obrzędowym. Muzyka ta może jednak być wykonywana z różnych okazji, na przykład w czasie pracy w polu, przy pilnowaniu stada w górach albo w czasie świąt i zgromadzeń. Wykonuje się ją podczas dorocznego festiwalu zwanego „Dzień Falak”. Falak jest postrzegany jako stan umysłu i wyznacznik tożsamości społeczności zamieszkujących tereny górskie. Tradycja przekazywana jest w rodzinie i w ramach edukacji formalnej.

Hodowla jedwabników i tradycyjna produkcja nici jedwabnych dla przemysłu tkackiego
Kraje członkowskie: Afganistan, Azerbejdżan, Iran, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

W hodowli jedwabników i tradycyjnej produkcji nici jedwabnych rolnicy sprawują pieczę nad całym cyklem życia jedwabników, począwszy od uprawy morwy, której liśćmi żywią się jedwabniki i gdzie składają jaja. Włókna są rozwijane z kokonów, przędzone w jedwabne nici, czyszczone i farbowane. Nici są następnie wykorzystywane w różnego rodzaju produkcji rękodzielniczej, w tym tkanin, dywanów, chodników i zasłon. Wyroby z jedwabiu są wysoko cenione we wszystkich kręgach społecznych i kulturowych, a także powszechnie używane przy specjalnych okazjach, takich jak śluby, pogrzeby i spotkania rodzinne. Głęboko zakorzeniona w tradycji Wielkiego Jedwabnego Szlaku praktyka jest wyrazem tożsamości kulturowej i wielowiekowych tradycji. Jest również postrzegana jako symbol spójności społecznej, ponieważ handel jedwabiem przyczynił się do wymiany kulturalnej i naukowej w obrębie zainteresowanych krajów;w, ale także pomiędzy nimi.

Tradycja opowiadania anegdot Hodży Nasreddina/Mułły Ependi/Nasruddina Effendiego Nasrendina
Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerualnego dziedzictwa ludzkości w 2022 roku.

Tradycja opowiadania anegdot o Hodży Nasreddinie obejmuje praktyki społeczne i festiwale związane z opowiadaniem facecji i zabawnych historyjek, przypisywanych Hodży Nasreddinowi – filozofowi i mędrcowi znanemu z postrzegania życia i ludzkich doświadczeń w sposób humorystyczny. Mimo pewnych różnic, przejawiających się w wizerunku społecznym, imionach bohatera i treści opowiadanych historii, kluczowe cechy są wspólne dla dziedzictwa Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Anegdoty są przekazywane ustnie i poprzez źródła pisane. Stały się też inspiracją dla lokalnych powiedzeń i przysłów. Wiele z nich weszło do kanonu klasyki, są popularyzowane w prasie i książkach, w filmie i telewizji, w tym w specjalnych programach telewizyjnych dla dzieci. Anegdoty są przepojone głęboką mądrością. Cechują je cięte riposty, posługiwanie się absurdem i elementem zaskoczenia, łamanie przyjętych norm. Narrator znajduje nieoczekiwane wyjście ze skomplikowanych sytuacji, z których zawsze wychodzi zwycięsko dzięki sile własnego słowa. Anegdoty pełnią funkcję zarówno edukacyjną, jak i rozrywkową, służą do wzbogacania rozmów, wzmacniania argumentów, przekonywania innych lub wyjaśniania sytuacji. Władze lokalne, uczelnie i organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w utrwalaniu tradycji opowiadania anegdot, organizując różne przedsięwzięcia i festiwale służące ich upowszechnianiu na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

Sztuka iluminacji: Təzhib/Tazhib/Zarhalkori/Tezhip/Naqqoshlik

Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Iran (Islamska Republika), Tadżykistan, Turcja, Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Iluminacja to wielowiekowa sztuka dekoracyjna praktykowana na stronach manuskryptów, tekstów kaligraficznych i miniatur. Głównym składnikiem używanym do dekoracji są płatki złota lub złota farba, a ich stosowanie wymaga specyficznej wiedzy i technik. Stosowane są również naturalne pigmenty, a w ostatnich latach rozpowszechniły się farby syntetyczne, takie jak akwarela lub gwasz. Obecnie tradycyjne i współczesne interpretacje tej praktyki można zobaczyć w manuskryptach, miniaturach i kaligrafii, a także w samodzielnych dziełach sztuki. Praktyka ta jest przekazywana poprzez praktyki zawodowe, a także poprzez formalną i nieformalną edukację, w tym na wielu uniwersytetach, w akademiach, ośrodkach badawczych oraz w publicznych i prywatnych warsztatach. Używane kolory, wzory i motywy mają symboliczne znaczenie, a iluminacjami często ozdabia się teksty religijne, literackie i historyczne rękopisy, akty małżeństwa, a nawet traktaty handlowe. Sztuka ta jest ściśle związana z wierzeniami i praktykami kulturowymi społeczności. Iluminacja wzmacnia poczucie ciągłości kulturowej społeczności na poziomie krajowym, regionalnym i międzynarodowym. Ponieważ tradycyjna wiedza i metody iluminacji są również wykorzystywane przy renowacji starożytnych manuskryptów i starodruków, praktyka ta przyczynia się także do zachowania obiektów historycznych i kulturowych oraz ich ochrony dla przyszłych pokoleń.

Tradycyjna wiedza i umiejętności wytwarzania tkanin - atłasu i adrasu

Kraj członkowski: Tadżykistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Atłas i adras to dwa rodzaje tradycyjnych tkanin produkowanych w Tadżykistanie. Atłas jest wykonany z nici jedwabnych, a adras jest tkany z nici jedwabnych i bawełnianych, jednak technika tworzenia obu tkanin jest podobna. Proces ten składa się z wielu etapów, od zbierania kokonów i bawełny, po przędzenie, owijanie, farbowanie i ręczne tkanie nici. Sukienki przygotowywane z tkanin - atłasu i adrasu są powszechnie używane przez kobiety i dziewczęta podczas uroczystości, w miejscu pracy, w szkołach i w domu. Tradycyjnie wiedza i umiejętności związane z produkcją atłasu i adrasu są przekazywane w rodzinach lub w warsztatach produkcyjnych. Zdobycie umiejętności tkackich zajmuje od trzech do pięciu miesięcy. W tym okresie uczniowie ćwiczą tkanie prostych tkanin z podstawowymi ornamentami. Praktyka może być również przekazywana formalnie w szkołach i na uczelniach, a także poprzez udział w festiwalach atłasu i adrasu. Tkaniny te są popularne wśród tadżyckich kobiet, które uważają je za część swojej tożsamości kulturowej. Kobiety zwykle noszą ubrania wykonane z atłasu i adrasu podczas oficjalnych ceremonii, festiwali, tradycyjnych świąt, spotkań towarzyskich i wydarzeń. Przekazywanie tego elementu młodszym pokoleniom promuje jedność i współpracę między ludźmi z różnych regionów.

Święto Sadeh/Sada

Kraje członkowskie: Iran (Islamska Republika), Tadżykistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Sadeh lub Sada to święto obchodzone corocznie 30 stycznia. W kalendarzu ludowym oznacza dzień, w którym pola uprawne są przygotowywane do następnej wiosennej plantacji a społeczność świętuje koniec najzimniejszych zimowych dni, z 50 dniami i 50 nocami pozostałymi do wiosny. W związku z tym „Sadeh“ oznacza „sto“. W Iranie i Tadżykistanie święto to przybiera różne formy. Obejmuje ono śpiew, taniec i modlitwę wokół ognia oraz ofiarowanie błogosławieństw i suchych lub świeżych owoców. Dzień ten wyznacza również tradycyjny początek prac rolniczych w nowym sezonie, w którym rolnicy posypują swoje ziemie nawozem, a ogrodnicy przycinają drzewa i krzewy. Po obchodach Sadeh mieszkańcy wiosek spotykają się na zewnątrz, aby wspólnie oczyścić strumienie i stawy oraz naprawić mosty. W obu krajach praktyka ta, w tym przygotowywanie tradycyjnych potraw, jest przekazywana poprzez uczestnictwo, obserwację i opowiadanie historii. Media, sieci społecznościowe, prace naukowe, artykuły, konferencje i sympozja również przyczyniają się do przekazywania Sadeh. Praktyka ta jednoczy ludzi z różnych środowisk kulturowych, etnicznych i religijnych, zapewniając możliwość pokojowych interakcji wokół tradycji rolniczych i żywnościowych oraz promując różnorodność i kontynuację ustnych przekazów i pamięci.