Kazachstan

Tradycja budowania jurt kirgiskich i kazachskich
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan/Kirgistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Jurta jest domostwem koczowniczych ludów kazachskich i kirgiskich. Składa się z drewnianego okrągłego stelaża pokrytego filcem, łatwego w montażu i demontażu. Jurty budowane są i dekorowane przez rzemieślników – mężczyzn i kobiety posiadających specjalistyczną wiedzę. Buduje się je z surowców naturalnych i odnawialnych. Mężczyźni i ich uczniowie wznoszą ręcznie drewniany stelaż, a także wykonują drewniane akcesoria z drewna, skór, kości i metalu. Kobiety zajmują się dekorowaniem wnętrza i zewnętrznej powierzchni zdobionej tradycyjnymi motywami zwierzęcymi, roślinnymi lub geometrycznymi. Zgodnie z przyjętymi regułami, wykonują te czynności w grupie, pod nadzorem doświadczonych kobiet. Zajmują się one tkaniem, przędzeniem, pleceniem, filcowaniem, haftowaniem, szyciem i innymi tradycyjnymi technikami rzemieślniczymi. Wykonanie jurt angażuje całą społeczność rzemieślników, służąc umacnianiu wspólnych wartości, sprzyjając konstruktywnej współpracy i rozwijając twórczą wyobraźnię. Wiedza i umiejętności są zazwyczaj przekazywane w rodzinie albo w relacji mistrz - uczeń. Wszystkie uroczystości, ceremonie, narodziny, wesela i obrzędy pogrzebowe odbywają się w jurcie, która jest w związku z tym symbolem rodziny i tradycyjnej gościnności, stanowiącej podstawę tożsamości ludów kazachskich i kirgiskich.

Tradycyjna sztuka kazachska dombra kūj
Kraj(e) członkowskie: Kazachstan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Dombra kūj to krótki utwór muzyczny grany solo (kūj) na instrumencie tradycyjnym w kształcie gruszki, o dwóch szarpanych strunach i długim gryfie, zwanym dombra. Dzięki tym utworom, tradycyjnym bądź improwizowanym, publiczność ma poczucie uczestnictwa w doświadczeniu duchowym i emocjonalnym, ściśle związanym z jej korzeniami i tradycjami. Włączenie się publiczności w wykonanie utworu to jeden z najważniejszych sposobów komunikacji społecznej, a także forma przekazywania wiedzy i umiejętności związanych z kulturą kazachską. Muzyce zazwyczaj towarzyszą opowieści i legendy. Zgodnie z tradycją, utwory dombra kūj gra się w czasie wolnym od pracy, podczas towarzyskich spotkań i świąt, przy suto zastawionym stole. Jest to nieodzowne doświadczenie społeczne i kulturowe, które umacnia poczucie tożsamości, sprzyja rodzeniu się więzów solidarności i wzajemnego zrozumienia. Przyszli muzycy oddawani są pod opiekę mistrzów, gdy tylko jako dzieci ujawnią zainteresowanie filozofią i mistrzowskim wykonywaniem tradycyjnej muzyki. Amatorzy uczą się od utalentowanych i bardziej doświadczonych wykonawców, rozwijając własne umiejętności i stopniowo poszerzając repertuar.

Aitysh/Aitys, sztuka improwizacji
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan/Kirgistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r.

Aitysh/Aitys to współzawodnictwo w improwizowanej poezji mówionej lub śpiewanej przy wtórze muzyki granej na tradycyjnych instrumentach - kazachskiej dombrze lub kirgiskim komuzie. Dwóch wykonawców (akyns) siedzi naprzeciwko siebie i prowadzi dialog na aktualne tematy zadane im przez słuchaczy. Treść wypowiedzi oscyluje między humoreską a głęboką refleksją filozoficzną. Zwycięzcą ogłaszany jest ten, kto zdaniem publiczności wykaże się większą wirtuozerią muzyczną i rytmiczną, oryginalnością, pomysłowością, mądrością i refleksem. Niekiedy zdania wypowiadane w czasie słownych zapasów wchodzą do powszechnego obiegu jako popularne powiedzenia. Improwizacje poetyckie odbywają się z różnych okazji, od miejscowych świąt po uroczystości narodowe. Służą wówczas jako forum do poruszenia ważnych spraw społecznych. Aitysh tradycyjnie jest domeną mężczyzn, ale obecnie w szranki stają również kobiety, które poprzez tę formę sztuki wyrażają własne aspiracje i punkt widzenia kobiet. Sztuka improwizacji jest bardzo popularna w wieloetnicznych społeczeństwach Kazachstanu i Kirgistanu i stanowi o tożsamości społeczności, z których wywodzą się akyns. Najbardziej doświadczeni wykonawcy przekazują swoje umiejętności młodszemu pokoleniu.

Sztuka walki kuresi w Kazachstanie
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Kuresi jest rodzajem zapasów, których zasady wymagają od uczestnika, by powalił przeciwnika na plecy, utrzymując się cały czas na nogach. Trenerzy uczą młodych chłopców tej tradycyjnej kazachskiej sztuki, by mogli brać udział w lokalnych zawodach. Obecnie kuresi jest sportem narodowym w Kazachstanie, uprawianym zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. Organizowane są międzynarodowe zawody, takie jak turniej Kazakhstan Barysy. Co roku biorą w nich udział zawodnicy z ponad stu krajów. Przekazywanie wiedzy oraz umiejętności związanych z zapasami odbywa się w klubach sportowych, które mogą również być klubami szkolnymi oraz na specjalnych zajęciach, które są prowadzone przez doświadczonych zapaśników kuresi. Jedynym warunkiem, jaki musi spełnić uczeń, jest ukończenie dziesiątego roku życia. Kuresi jest częścią kazachskiego folkloru. Zapaśnicy, nazywani baluans, są uważani za ludzi silnych i odważnych. Opiewani są w utworach epickich, w poezji i prozie. Zapasy uczą młodych ludzi szacunku dla własnej historii i kultury. Budzą w nich aspiracje do statusu bohaterskiego baluans. We współzawodnictwie zwraca się uwagę na postawę tolerancji, życzliwość i poczucie solidarności pomiędzy społecznościami.

Kultura związana z wypiekaniem i dzieleniem się chlebem zwanym Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan / Iran / Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Wypiekanie i dzielenie się chlebem w społecznościach Azerbejdżanu, Iranu, Kazachstanu, Kirgistanu i Turcji pełni funkcje społeczne, dzięki czemu tradycja jest podtrzymywana przez wiele osób. Wypiek chleba w formie placków zwanego Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka, angażuje co najmniej trzy osoby, często z tej samej rodziny. Każda z nich ma określone zadania. Na wsi chleb jest wypiekany wspólnie przez sąsiadów. Można go również nabyć w tradycyjnych piekarniach. Chleb jest wypiekany w wydrążonych w ziemi glinianych lub kamiennych piecach (tandyrs/tanūrs) na metalowych płytach (sājs) lub w kotłach (kazans). Chleb towarzyszy codziennym posiłkom, ale też spożywany jest z okazji ślubów, narodzin dziecka, pogrzebów, wypoczynku czy podczas modlitw. W Azerbejdżanie i w Iranie chleb kładzie się na ramionach panny młodej albo, po rozkruszeniu, na jej głowie, co ma wyrażać życzenia pomyślności. W Turcji chleb rozdaje się sąsiadom nowożeńców. W Kazachstanie, zgodnie z tradycją, chleb wypieka się w czasie pogrzebu, by chronić zmarłego oczekującego na boski werdykt. W Kirgistanie dzielenie się chlebem w czasie pogrzebu ma zapewnić zmarłemu lepsze życie w zaświatach. Wszystkie te zwyczaje, czynnie pielęgnowane i przekazywane w rodzinie oraz w relacji mistrz-uczeń odzwierciedlają gościnność, solidarność i wierzenia symbolizujące wspólne korzenie kulturowe. Wzmacnia to poczucie przynależności do wspólnoty.

Sokolnictwo, żywe dziedzictwo człowieka
Kraj(e) członkowski(e): Arabia Saudyjska / Austria / Belgia / Czechy / Francja / Hiszpania / Katar / Kazachstan / Republika Korei / Mongolia / Maroko / Niemcy / Pakistan / Portugalia / Syria / Węgry / Włochy / Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Sokolnictwo, które pierwotnie służyło jako sposób zdobywania pożywienia, zmieniało się z upływem czasu. Obecnie jest bardziej związane z ochroną środowiska i dziedzictwa kulturowego, a co więcej, przyczynia się do wzrostu zaangażowania społecznego w ramach danej społeczności i poza nią. Pielęgnując własne tradycje i przestrzegając zasad etycznych, sokolnicy szkolą i hodują ptaki drapieżne, w tym orły i jastrzębie, tworząc bliskie więzi ze zwierzęciem. Praktyka występująca w wielu krajach na świecie różni się pod pewnymi względami, m.in. jeśli chodzi o stosowany sprzęt. Pomimo to metody pozostają podobne. Sokolnicy są grupą ludzi, którzy są w stanie podróżować tygodniami, zajmując się jedynie szkoleniem, a wieczorami dzieląc się wrażeniami z minionego dnia. Uważają, że sokolnictwo pozwala im na poznawanie przeszłości i nawiązywanie do niej. Dotyczy to głównie społeczności, dla których sokolnictwo stanowi jedną z niewielu więzi z ich środowiskiem naturalnym i tradycyjną kulturą. Wiedza oraz umiejętności są przekazywane przez członków rodziny jako międzypokoleniowy zwyczaj. Dokonuje się to poprzez doradztwo, praktyki i szkolenia w szkołach lub w specjalnych klubach. W niektórych krajach należy zdać formalny egzamin, aby zostać sokolnikiem. Spotkania i uroczystości dają uczestnikom możliwość dzielenia się wiedzą, zapewniają podnoszenie świadomości i promowanie różnorodności.

Kazachska tradycyjna gra w kości asyk
Kraj(e) członkowskie: Kazachstan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Gra w kości asyk jest pradawną tradycją kazachską. Każdy z graczy ma własny zestaw kości ‘asyk’– pionków wykonanych tradycyjnie z owczych kości skokowych – oraz ‘saka’, planszę w jaskrawych kolorach. Gracze posługują się swoim asykiem by wyeliminować z gry inne pionki. O zwycięstwie decyduje pozycja pionka. Gra cieszy się dużą popularnością w całym społeczeństwie, które liczy wielu depozytariuszy tego dziedzictwa, w tym członków federacji zrzeszającej graczy „Assyk Atu”. W licznej rzeszy praktyków większość jest w wieku od 4 do 18 lat. Gra odgrywa ważną rolę w rozwoju dzieci i młodzieży. Partie rozgrywane na świeżym powietrzu mają korzystny wpływ na kondycję fizyczną, rozwijają zdolność analitycznego myślenia, ułatwiają nawiązywanie przyjaźni i umacniają więzi społeczne. Jest to znakomity wzorzec pozytywnej współpracy, czynnik jednoczący ludzi niezależnie od wieku, pochodzenia etnicznego czy wyznania. Liczne rozgrywki towarzyszą świętom i zgromadzeniom. Społeczność lokalna odgrywa zasadniczą rolę w ochronie praktyki, a także w popularyzowaniu jej wśród innych grup etnicznych w Kazachstanie, lansując ją jako narodowy symbol dzieciństwa. Młodsi uczą się od starszych, obserwując grę. Tradycja ta jest również popularyzowana przez radio i telewizję w audycjach dokumentalnych, które mają zachęcać dzieci do gry i szerzej zapoznawać odbiorców z tą formą dziedzictwa kulturowego.

Nawrouz, Novruz, Nowrouz, Nowrouz, Nawrouz, Nauryz, Nooruz, Nowruz, Navruz, Nevruz, Nowruz, Navruz
Kraj(e) członkowski(e): Afganistan / Azerbejdżan / Indie / Iran / Irak / Kazachstan / Kirgistan / Pakistan / Tadżykistan / Turcja / Turkmenistan / Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Nowy Rok jest zazwyczaj okazją do składania życzeń i czasem nadziei na nowe początki. Za początek nowego roku na terenie Afganistanu, Azerbejdżanu, Indii, Iranu, Iraku, Kazachstanu, Kirgistanu, Pakistanu, Tadżykistanu, Turcji, Turkmenistanu i Uzbekistanu jest uważany dzień 21 marca. Znany pod nazwą „navrouz” lub pod podobnymi nazwami w poszczególnych krajach, nowy rok oznacza dwutygodniowe obchody obejmujące różne obrzędy, uroczystości czy wydarzenia kulturalne. Zgodnie z tradycją, bliscy gromadzą się wokół stołu przystrojonego przedmiotami symbolizującymi czystość, jasność, życie i zamożność, by wspólnie spożyć świąteczny posiłek. Noszą wówczas nowe ubrania i odwiedzają krewnych, zwłaszcza starszych i sąsiadów. Podczas obchodów ludzie wzajemnie składają sobie upominki. Obdarowywane są zwłaszcza dzieci. Upominki na ogół są wyrobami rzemiosła. W czasie noworocznych uroczystości odbywają się uliczne występy muzyczne i taneczne, publiczne obrzędy z wodą i ogniem, tradycyjne pokazy sportowe i pokazy wyrobu rękodzieła. Zwyczaje te umacniają różnorodność kulturową i tolerancję, sprzyjają budowaniu pokoju i solidarności wspólnotowej. Są przekazywane przez starszych młodszemu pokoleniu, które uczy się poprzez obserwowanie i uczestnictwo.

Tradycyjne wiosenne obrzędy świąteczne kazachskich hodowców koni
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Tradycyjne uroczyste obrzędy kazachskich hodowców koni, odbywające się wiosną w wiosce Terisakkan w okręgu Ulytau, w obwodzie Karagandy, wyznaczają koniec starego i początek nowego roku w cyklu hodowli koni. Głęboko zakorzenione w systemie wiedzy tradycyjnej na temat przyrody i w odwiecznych relacjach ludzi z końmi, obrzędy obejmują umiejętności dziedziczone po nomadycznych przodkach, przystosowane do współczesnej rzeczywistości. Na poprzedzone rocznymi przygotowaniami uroczystości składają się: „Bije bajlau” (w dosłownym tłumaczeniu „wiązanie kobył”) – pradawny obrzęd „pierwszego dojenia”, obejmujący oddzielanie klaczy i źrebiąt od stad, dojenie klaczy i świętowanie ze śpiewem, tańcami i grami; „Ajgyr kosu” (w przenośni „małżeństwo ogiera”) - współczesny obrzęd przyłączania ogierów do stad oraz „Kymyz muryndyk” (metaforycznie: „inicjowanie kumysu”) – rytuał „pierwszego dzielenia się kumysem”, otwierający sezon jego produkcji i rozdziału w społeczności. Uroczystości trwają około trzech tygodni, aż do zakończenia ceremonii podziału kumysu, która ma miejsce w każdym domu. Obrzędy otwierające nowy, roczny cykl hodowlany są jednocześnie manifestacją tradycyjnej kazachskiej gościnności. W obliczu przymusowej zmiany trybu życia z koczowniczego na osiadły, która dokonała się na początku XX wieku, depozytariusze tej starej tradycji hodowli koni, chcąc zapewnić jej przetrwanie i dalszą żywotność, dostosowali ją do współczesnych warunków.

Dziedzictwo Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut, kultura epicka, opowieści ludowe i muzyka
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Kazachstan/Turcja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Epicka kultura, opowieści ludowe i muzyka Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut oparte są na dwunastu heroicznych legendach, opowieściach i opowiadaniach oraz trzynastu tradycyjnych kompozycjach muzycznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie - ustnie, poprzez sztuki sceniczne, kompozycje muzyczne oraz kod kulturowy. W każdej historii Dede pojawia się jako postać legendarna, mędrzec minstreli, którego słowa, muzyka i przejawy mądrości odnoszą się do tradycji narodzin, małżeństwa i śmierci. W utworach muzycznych główne wątki melodyczne odtwarzane są jako dźwięki natury, za pomocą instrumentu muzycznego zwanego Kobyz, który potrafi imitować np. wycie wilka czy głos łabędzia. Wszystkie kompozycje połączone są epickimi opowieściami, które im towarzyszą. Ten element dziedzictwa jest nośnikiem wartości społecznych, kulturowych i moralnych, takich jak heroizm, dialog, sprawność oraz jedność fizyczna i duchowa, a także szacunek dla przyrody. Jest także skarbnicą wiedzy na temat historii i kultury społeczności turkijskojęzycznych. Stanowi stały element uroczystości zarówno rodzinnych, jak i krajowych oraz międzynarodowych festiwali kultury. Jako silnie zakorzeniony w społeczeństwie, pełni rolę naturalnego łącznika pomiędzy pokoleniami.

Tradycyjna gra strategiczna Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Gra strategiczna, nosząca nazwę Togyzqumalaq/Toguz Korgool lub Mangala/Goçerme to tradycyjna gra, rozgrywana na specjalnych planszach lub w miejscach prowizorycznie do tego przystosowanych, np. z wykorzystaniem dołków wykopanych w ziemi. Gra może być rozgrywana pionkami/kulkami kamiennymi, drewnianymi, metalowymi lub wykonanymi z kości, orzechów lub nasion, które rozkłada się w otworach. Zwycięża gracz, któremu uda się zebrać najwięcej kulek. Istnieje kilka odmian gry. Na przykład plansza może mieć dwa, trzy, cztery, sześć lub dziewięć otworów, w zależności od liczby graczy, od których też zależy czas trwania gry. W krajach wpisujących ten element na Listę, jest on powiązany z innymi tradycyjnymi zawodami rzemieślniczymi, takimi jak rzeźbienie w drewnie lub w kamieniu, czy wyrób biżuterii. Mistrzowie snycerscy oraz jubilerzy tworzą piękne plansze i pionki do gry. Konstrukcja plansz odzwierciedla tradycyjny światopogląd i twórczość artystyczną rzemieślników. Gra poprawia umiejętności poznawcze, motoryczne i społeczne graczy. Wzmacnia ich zdolność strategicznego i twórczego myślenia, ucząc także cierpliwości i życzliwości. Jest przekazywana zarówno drogą edukacji formalnej, jak i nieformalnej. Ostatnio społeczności lokalne, zaangażowane w promocję tej formy dziedzictwa, opracowały aplikacje mobilne, upowszechniające wiedzę na temat tego, jak grać i wygrywać w Togyzqumalaq. Stały się one nowym sposobem przekazywania wiedzy i popularyzacji tego elementu dziedzictwa wśród młodych ludzi.

Tradycja opowiadania anegdot Hodży Nasreddina/Mułły Ependi/Nasruddina Effendiego Nasrendina
Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerualnego dziedzictwa ludzkości w 2022 roku.

Tradycja opowiadania anegdot o Hodży Nasreddinie obejmuje praktyki społeczne i festiwale związane z opowiadaniem facecji i zabawnych historyjek, przypisywanych Hodży Nasreddinowi – filozofowi i mędrcowi znanemu z postrzegania życia i ludzkich doświadczeń w sposób humorystyczny. Mimo pewnych różnic, przejawiających się w wizerunku społecznym, imionach bohatera i treści opowiadanych historii, kluczowe cechy są wspólne dla dziedzictwa Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Anegdoty są przekazywane ustnie i poprzez źródła pisane. Stały się też inspiracją dla lokalnych powiedzeń i przysłów. Wiele z nich weszło do kanonu klasyki, są popularyzowane w prasie i książkach, w filmie i telewizji, w tym w specjalnych programach telewizyjnych dla dzieci. Anegdoty są przepojone głęboką mądrością. Cechują je cięte riposty, posługiwanie się absurdem i elementem zaskoczenia, łamanie przyjętych norm. Narrator znajduje nieoczekiwane wyjście ze skomplikowanych sytuacji, z których zawsze wychodzi zwycięsko dzięki sile własnego słowa. Anegdoty pełnią funkcję zarówno edukacyjną, jak i rozrywkową, służą do wzbogacania rozmów, wzmacniania argumentów, przekonywania innych lub wyjaśniania sytuacji. Władze lokalne, uczelnie i organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w utrwalaniu tradycji opowiadania anegdot, organizując różne przedsięwzięcia i festiwale służące ich upowszechnianiu na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

Orteke, tradycyjna sztuka widowiskowa w Kazachstanie: taniec, teatr lalkowy i muzyka
Kraje członkowskie: Kazachstan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

Orteke to tradycyjna kazachska sztuka widowiskowa, która łączy w sobie teatr, muzykę i lalkarstwo. Składa się na nią występ muzyczny z dombrą, tradycyjnym instrumentem dwustrunowym, oraz taniec w wykonaniu drewnianej marionetki w kształcie kozła. Przymocowana metalowym prętem do membrany tradycyjnego bębna, marionetka połączona jest z palcami muzyka za pomocą jednego lub kilku sznurków. Gdy muzyk uderza palcami w dombrę, aby wydobyć z niej dźwięki, marionetka ożywa, podskakując w rytm muzyki i wystukując rytmiczne uderzenia w bęben. Doświadczeni animatorzy potrafią poruszać trzema lub więcej figurkami jednocześnie. Fascynujący swoją prostotą spektakl podoba się zarówno dzieciom, jak i dorosłym. Tradycja ta przekazywana jest przede wszystkim drogą praktyki, w ramach lokalnych społeczności, chociaż Kokil Musical College w Ałmaty powołał zespół naukowców zajmujących się tą formą sztuki. Odbywające się co dwa lata międzynarodowe festiwale Orteke i regionalne konkursy sztuki lalkowej to kolejne platformy uczenia się i wymiany umiejętności oraz doświadczeń między artystami lalkarzami z Kazachstanu i krajów sąsiednich. Będąc ważną częścią dziedzictwa kutury ludowej i tożsamości regionu, Orteke służy również jako narzędzie komunikacji między dorosłymi a dziećmi.