Kambodża

Balet Królewski Kambodży
Kraj(e) członkowski(e): Kambodża

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Znany z pełnych gracji gestów wykonywanych rękami i pięknych kostiumów, Balet Królewski Kambodży (znany także pod nazwą Klasyczny Taniec Khmerski) jest od ponad tysiąca lat kojarzony ściśle z dworem Khmerskim. Występy tradycyjnie towarzyszyły uroczystościom królewskim i obchodom takim jak koronacje, śluby, pogrzeby lub khmerskie święta. Ta forma sztuki, której ledwie udało się uniknąć unicestwienia w latach 70. XX wieku, jest wysoce ceniona przez Kambodżan na całym świecie. Według legendy, balet jest równie pradawny jak sami Khmerowie. Wyrzeźbione figurki tancerzy, podobne do tych, które ozdabiają znane świątynie w Angkor, pojawiły się po raz pierwszy w IX wieku. Taniec przesycony symboliką, któremu przypisuje się znaczenie sakralne, ucieleśnia tradycyjne wartości. Jego repertuar utrwala legendy związane z pochodzeniem Khmerów i Kambodżanie od dawna uważają tę tradycję za symbol kultury khmerskiej. W klasycznym repertuarze występują cztery odmienne typy charakterów: Neang (kobieta), Neayrong (mężczyzna), Yeak (olbrzym) oraz Sva (małpa). Każdemu z nich przypisane są charakterystyczne kolory, kostiumy, makijaż, maski oraz gesty. Określone gesty i pozy, których tancerze mozolnie uczą się przez lata intensywnych ćwiczeń, przedstawiają gamę ludzkich emocji, od strachu i wściekłości do miłości i radości. Orkiestra grająca muzykę sakralną towarzyszy tańcowi, a chór żeński na bieżąco relacjonuje fabułę i zwraca uwagę na emocje pokazywane przez tancerzy. Nic dziwnego, że ci nadzwyczajni tancerze uważani byli kiedyś za posłańców królów do bogów i przodków.

Sbek Thom – teatr cieni Khmerów
Kraj(e) członkowski(e): Kambodża

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Cechą szczególną teatru cieni Khmerów, zwanego Sbek Thom, są dwumetrowe skórzano-ażurowe płaskie kukły. Powstanie Sbek Thom datowane jest na okres przed ankorski. Razem z teatrem maski oraz królewskim baletem należy do sfery sacrum. Sztuki dedykowane są bóstwom i mogą odbywać się tylko przy specjalnych okazjach trzy, cztery razy do roku, np. podczas obchodów nowego roku, urodzin króla czy oddawania czci ważnej osobie. Sztuka teatru cieni Sbek Thom znacznie ucierpiała po upadku Angkoru w ubiegłym stuleciu. Jednakże teatr ewoluował jako forma artystyczna, zachowując swój rytualny charakter. Każda z kukieł wykonywana jest z jednego kawałka skóry podczas specjalnej ceremonii. Przykładowo kukły Sziwa i Wisznu są wykonywane ze skóry krowy, która zmarła w naturalny sposób, bądź w wyniku wypadku. Proces tworzenia kukły trwa 1 dzień i towarzyszą mu szczególne rytuały. Skóry są farbowane roztworem z kory Kandaol. Artysta rysuje figurę na wypalanej skórze, wycina niepotrzebne kawałki, maluje i na samym końcu mocuje dwa drągi bambusowe, którymi będzie kukłę poruszał. Zgodnie z tradycją, przedstawienia odbywają się w nocy na świeżym powietrzu, niedaleko pagody lub pola ryżowego. Tłem jest wielka biała płachta rozwieszana pomiędzy dwoma dużymi bambusami. Z tyłu rozpalone jest ognisko, bądź współcześnie projektor, który umożliwia rzucanie cieni kukieł na białą płachtę. Animator ożywia kukły za pomocą precezyjnych ruchów tanecznych. Przedstawieniu towarzyszy orkiestra i dwóch narratorów. Przykładowo, sztuka Reamker (khmerska wersja Ramayany) trwać może nawet kilka nocy i wymaga ponad 160 kukieł. Teatr cieni Sbek Thom został niemal zniszczony w okresie represji Czerwonych Khmerów, jednak od 1979 roku sztuka przeżywa odrodzenie dzięki ocalałym artystom. Systematycznie odbudowywana jest kolekcja kukieł, gdyż większość została zniszczona podczas reżimu Czerwonych Khmerów. Istnieją już 3 grupy aktorskie teatru cienia, jednak brakuje okazji do wykonywania przedstawień oraz środków materialnych.

Zawody w przeciąganiu liny i związane z tym zwyczaje
Kraj(e) członkowski(e): Filipiny/Kambodża/Republika Korei/Wietnam

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2015 r.

Zawody w przeciąganiu liny i towarzyszące im obrzędy popularne w krajach o gospodarce opartej na uprawie ryżu w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej służą zapewnieniu obfitych plonów i pomyślności. Sprzyjają one poczuciu solidarności, stanowią rozrywkę, oznaczają rozpoczęcie kolejnego etapu uprawy ryżu. Mają również głębokie znaczenie religijne. Zazwyczaj do zawodów stają dwa zespoły, z których każdy ciągnie linę w swoją stronę. Przeciąganie liny jest jednak pozbawione elementu rywalizacji, nie ma tu zwycięzców i przegranych, liczy się przypomnienie, jak ważna jest współpraca i osiąganie dobrobytu. Różne gry związane z przeciąganiem liny noszą ślady dawnych obrzędów rolniczych, symbolizują siłę zjawisk przyrodniczych, takich jak słońce czy deszcz, nawiązują do wątków mitologicznych lub obrzędów oczyszczenia. Zawody najczęściej odbywają się przed głównym budynkiem we wsi lub przed świątynią, po oddaniu czci lokalnym bóstwom. Dużą rolę w zachowaniu tej tradycji i mobilizowaniu młodych ludzi pełnią starsze osoby. Zawody i obrzędy służą umocnieniu jedności i solidarności, a także poczucia przynależności i tożsamości.

Chapei Dang Veng
Kraj(e) członkowski(e): Kambodża

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2016 r

Chapei Dang Veng to tradycyjna kambodżańska muzyka, bezpośrednio związana ze stylem życia, zwyczajami i wierzeniami mieszkańców Kambodży. Muzyce wykonywanej na chapei (specjalnej lutni, często używanej na festiwalach) towarzyszy śpiew. Pieśni poruszają różne aktualne tematy, niektóre z nich mają wydźwięk satyryczny. Nawiązują one do tradycyjnych poematów, podań ludowych i opowieści buddyjskich. Chapei Dang Veng pełni wiele funkcji społecznych. Uważa się, że pomaga zachować odwieczne obrzędy, przekazuje wiedzę o społeczności, jej kulturze i religii, jest nośnikiem wartości, podtrzymuje dawny język Khmerów, tworzy przestrzeń do dyskusji o sprawach społecznych i politycznych, łączy pokolenia, przyczynia się do budowania więzi społecznych. Aby grać na chapei, potrzebny jest nie tylko talent muzyczny, ale również poczucie humoru, umiejętność improwizowania i opowiadania. Muzykami są głównie mężczyźni, ale nie ma przeciwwskazań dla gry kobiet. Sztuka, przekazywana ustnie przez członków rodziny lub przez mistrzów, jest dzisiaj wykonywana jedynie przez kilkunastu muzyków. Spośród nich niewielu tylko jest uznanych za autorytet w tej dziedzinie. Reżim Czerwonych Khmerów w dużym stopniu przyczynił się do spadku liczby osób grających na chapei, co spowodowało trudności w przekazywaniu wiedzy i umiejętności. Współczesne społeczeństwo kambodżańskie musi się liczyć z prawdopodobieństwem utraty dawnej tradycji, jaką jest Chapei Dang Veng.

Lkhon Khol w Wat Svay Andet
Kraj(e) członkowski(e): Kambodża

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2018 r.

Lkhon Khol to obrzęd odprawiany zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, przy akompaniamencie tradycyjnej orkiestry oraz melodyjnej recytacji. Praktykuje go tylko jedna społeczność, żyjącą w pobliżu buddyjskiego klasztoru Wat Svaj Andet, położonego nad rzeką Mekong, 10 km na wschód od Phnom Penh. Celem jest przebłaganie Neak Ta - duchów opiekuńczych danego miejsca i jego mieszkańców, które jednocześnie zapewniają pomyślność całej społeczności, jej ziemi i zbiorom. W obrzędzie Lkhon Khol biorze udział medium, pośredniczące w kontaktach między Neak Ta, uczestnikami ceremonii oraz mieszkańcami wioski. Kiedy duchy są zadowolone ze spektaklu, mieszkańcy otrzymują błogosławieństwo; w przeciwnym razie tancerze przerywają występ, a publiczność w milczeniu, ale przy dźwiękach rozbrzmiewającej w dalszym ciągu muzyki, wsłuchuje się w to, co mówią do niej duchy. Lkhon Khol to obrzęd rytualny, związany głównie z cyklem uprawy ryżu oraz potrzebami lokalnej społeczności. Wiedza i umiejętności związane z tą praktyką przekazywane są ustnie w ramach społeczności, jednak Główny Mnich Klasztoru, wspólnie z emerytowanym, byłym dyrektorem szkoły podstawowej zainicjowali dodatkowe kursy weekendowe poświęcone tej formie tradycji i podjęli się napisania skryptów dla wybranych epizodów Lkhon Khol. Mimo wielowiekowej tradycji przekazywania tej formy dziedzictwa, jej przetrwanie jest obecnie zagrożone z powodu czynników środowiskowych, braku środków, emigracji ekonomicznej młodych ludzi z lokalnej społeczności oraz czternastoletniej przerwy (1970-1984) w wykonywaniu tego rytuału, spowodowanej wojną i rządami Czerwonych Khmerów.

Kun Lbokator, tradycyjna sztuka walki w Kambodży
Kraj(e) członkowski(e): Kambodża

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Kun Lbokator (Bokator, Labokatao) jest sztuką walki znaną od I wieku n.e. Ma rozwijać samodyscyplinę, tężyznę ciała i siłę ducha w oparciu o techniki samoobrony i filozofię niestosowania przemocy. Nauka sztuki walki, wywodzącej się ze starożytnej tradycji khmerskiej, nie polega jedynie na opanowaniu technik i nabywaniu umiejętności fizycznych, ale także na poznaniu dyscyplin duchowych, traktujących o stosunku do przyrody i relacjach międzyludzkich. Mistrzowie, spośród których niektórzy mają odznaczać się mocą uzdrowicielską, przekazują swoim uczniom nauki o ich roli i obowiązkach w społeczeństwie, aby po opanowaniu potrzebnych umiejętności mogli zapewniać obronę słabszym, zajmować się ochroną przyrody oraz stawać w obronie sprawiedliwości i pokoju. Kun Lbokator jest sztuką uprawianą podczas składania ofiary miejscowym bóstwom, a także w czasie innych uroczystości, którym towarzyszą tańce, muzyka i leczenie tradycyjnymi metodami. Ta sztuka walki, będąca wyrazem wartości społecznych, kulturalnych i religijnych, jest popularna wśród Kambodżan i uprawiana niezależnie od wieku, płci, wykształcenia czy statusu społecznego.