Japonia

Teatr nogaku
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2001)

Teatr nogaku rozwinął się w XIV i XV wieku, choć właściwie pochodzi z VIII wieku, gdy sangaku (sto sztuk) przywędrowało z Chin do Japonii. Na sangaku składały się różnego typu przedstawienia, zawierające popisy akrobatyczne, pieśni i tańce, jak również skecze komediowe. Z biegiem czasu teatr ten coraz bardziej przystosowywał się do kontekstu społecznego, asymilując inne tradycyjne formy sztuki. Obecnie nogaku jest główną formą teatru japońskiego, która wywarła wpływ na teatr lalki i kabuki. Sztuki nogaku są często oparte na opowiadaniach zaczerpniętych z literatury tradycyjnej, zaś w przedstawieniu, składającym się głównie z tańca, wykorzystywane są maski, kostiumy i rozmaite rekwizyty. W istocie teatr ten wymaga wysokich umiejętności aktorskich i muzycznych. Nogaku to połączenie dwóch typów teatru: no i kjogen, wystawianych w tej samej przestrzeni scenicznej. Scena wcina się w widownię i jest połączona pomostem z salą lustrzaną za kulisami. W no emocje są pokazywane poprzez mocno wystudiowane konwencjonalne gesty. Bohater jest często nadprzyrodzoną istotą, która przybiera postać ludzką, by przed zniknięciem ze sceny opowiedzieć historię. Maski charakterystyczne dla no są używane dla roli duchów i kobiet, dzieci oraz starszych ludzi. Kjogen wywodzi się z komediowych sztuk sangaku i jest oparty na dialogu, ze sporadycznym wykorzystaniem masek. Tekst jest napisany w średniowiecznym języku przekazywanym ustnie i zawiera bardzo żywy opis zwykłych ludzi tamtych czasów (od XII do XVI wieku).

Teatr lalek ningyo joruri bunraku
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Teatr lalek ningyo joruri bunraku, zaliczający się wraz z no i kabuki do czołówki tradycyjnej japońskiej sztuki scenicznej, jest połączeniem śpiewanej narracji, instrumentalnego akompaniamentu i teatru lalkowego. Ta forma teatralna powstała we wczesnym okresie Edo (około 1600 roku), gdy lalkarstwo zaczęto łączyć z popularnym w XV wieku gatunkiem narracji, joruri. Fabuła opowiadana w ningyo joruri, jak zwano tę nową formę, pochodziła z dwóch głównych źródeł: sztuk historycznych, osadzonych w czasach feudalnych (jidaimono) oraz współczesnych dramatów zgłębiających konflikty pomiędzy sercem i obowiązkiem społecznym (sewamono). W połowie XVII wieku w licznych stałych teatrach komercyjnych odbywały się głównie przedstawienia lalkarskie i kabuki, a do połowy XVIII wieku ukształtował się charakterystyczny styl sceniczny, ningyo joruri. Na scenie trzech lalkarzy widocznych dla publiczności kieruje zza parawanu, sięgającego im do pasa, lalkami o ruchomych częściach ciała. Z wysuniętej podwyższonej platformy (yuka) narrator (tayu) relacjonuje akcję, dla której tło stanowi gra na starożytnej trzystrunowej lutni szamisen. Tayu opisuje wszystkich bohaterów, zarówno mężczyzn, jak i kobiety, imitując kolejno ich głosy i intonacje i w ten sposób dopasowując swój występ do poszczególnych ról i sytuacji. Mimo, że tayu „czyta” napisany tekst, w przedstawieniu pozostaje dużo miejsca na improwizację. Precyzyjne zgranie w czasie ruchów wszystkich trzech lalkarzy jest niezbędne dla uzyskania efektu realizmu w gestach i pozach lalek. Robiące ogromne wrażenie lalki o indywidualnych wyrazach twarzy, ubrane w kunsztowne kostiumy, są misternie wyrzeźbione przez artystów lalkarzy. Gatunek przyjął swoją obecną pełną nazwę ningyo joruri bunraku pod koniec XIX wieku (Bunrakuza był wiodącym teatrem tego okresu).

Kabuki
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Kabuki jest tradycyjną formą teatru japońskiego, która zrodziła się na początku XVII wieku i była szczególnie popularna wśród ludności miejskiej. Początkowo aktorami byli zarówno kobiety jak i mężczyźni, jednak z czasem tylko mężczyźni mieli prawo występować w sztukach kabuki. Aktorzy specjalizujący się w rolach kobiecych zwani było onnagata. Pozostałe typy aktorów to aragato (styl twardy) oraz wagato (styl miękki). Tematyka kabuki to głównie wydarzenia historyczne oraz moralne konflikty między zakochanymi bohaterami. Aktorzy mówią monotonnym głosem, a towarzyszy im muzyka tradycyjnych japońskich instrumentów. Scena wyposażona jest w kilka gadżetów, takich jak system zapadni dzięki którym aktorzy znikają i pojawiają się niespodziewanie na scenie. Kolejnym charakterystycznym elementem sztuk kabuki jest kładka wychodząca ze sceny w kierunku widowni. Ważnymi elementami sztuki kabuki są: własna szczegółowa muzyka; scena, system zapadni i mechanizmów; unikalna gra aktorów; język i sposób grania aktorów, którzy przyjmują obrazkowe pozy podkreślające charakter bohaterów. Specjalny sposób malowania twarzy aktorów zwany jest Keshô i jego przejrzystość/wyrazistość pozwala na łatwe odczytanie charakteru bohatera osobom nie związanym ze sztuką. Po 1868 roku, kiedy Japonia otworzyła się na Zachód, aktorzy starali się zyskać na popularności wśród klas wyższych wprowadzając nowoczesne elementy do tradycyjnego stylu Kabuki. Współcześnie Kabuki jest najpopularniejszym tradycyjnym dramatem w Japonii.

Taniec Akiu no Taue Odori
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Mieszkańcy miasta i regionu Akiu, leżącego w prefekturze Miyagi (północna Japonia), od mniej więcej końca XVII wieku modlą się o dobre zbiory poprzez taniec imitujący ruchy wykonywane podczas sadzenia ryżu. Wykonywany jest od końca XVII w., dziś głównie w czasie wiosennych i jesiennych świąt. W tańcu udział bierze dziesięć kobiet, ubranych w kwieciste kimona i girlandy kwiatów na głowach, towarzyszy im od dwóch do czterech mężczyzn, wraz z którymi wykonują od sześciu do dziesięciu tańców. Trzymając wachlarze lub dzwoneczki, kobiety ustawiają się w jednym lub dwóch rzędach i imitują w tańcu ruchy związane z uprawą ryżu, szczególnie taue, rozsadzanie młodych roślin na polach ryżowych. Dziś taniec zatracił swoje rytualne i religijne znaczenie, ale wciąż jest ważnym kulturalnym i artystycznym wydarzeniem, łączącym mieszkańców miasta z ich dziedzictwem kulturowym i tradycją pracy na roli.

Chakkirako
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Miasto Miura, leżące na półwyspie w prefekturze Kanagawa (środkowa Japonia), rozwinęło się jako ważna baza wojskowa i port dla przepływających wzdłuż wybrzeża statków. Podpatrzywszy tańce prezentowane im przez przybyłych marynarzy, mieszkańcy Miura zapoczątkowali własną tradycję Chakkirako, by uczcić nią Nowy Rok, zapewnić sobie powodzenie i szczęście w połowach w nadchodzącym roku. W połowie XVIII w. ceremonia przybrała swoją obecną postać i stała się okazją do prezentowania talentu i urody miejscowych dziewcząt. W połowie stycznia, w lokalnej świątyni lub przed domami, od pięciu do dziesięciu dorosłych kobiet (w wieku od 40 do 80 lat) śpiewa a capella do tańca wykonywanego przez młode dziewczęta ubrane w strojne kimona. Grupa liczy od 10 do 20 dziewcząt, ustawionych w dwóch rzędach twarzami do siebie lub w okręgu. Dziewczęta w jednej ręce trzymają wachlarz, którym częściowo zasłaniają twarz, w drugiej części tańca bambusowe pałeczki, którymi uderzają o siebie. Nazwa tańca, Chakkirako, przypomina właśnie dźwięk, jaki wydają uderzane o siebie bambusowe pałeczki. Przekazywany przez pokolenia przez starsze kobiety młodym, rytuał zawiera w sobie wielowiekowe pieśni i tańce, które utwierdzają kulturową ciągłość i tożsamość mieszkańców miasta.

Daimokutate
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Rytuał Daimokutate zachował się do dziś jedynie wśród społeczności Kami-fukawa i jest prezentowany w świątyni Yahashira w Nara. Młodzi mężczyźni ubrani w samurajskie stroje i dzierżący w dłoniach łuki, ustawiają się w półkolu i prezentują opowieści i bohaterów z eposu Heike monogatari. Każdy z młodych mężczyzn biorących udział w rytuale wywoływany jest do środka przez mistrza prowadzącego rytuał, który wyczytuje kolejno imiona postaci z eposu, opowiadającego o wojnie, która wybuchła między rodami Genji i Heike. Młodzi kolejno recytują z pamięci fragmenty eposu dotyczące bohatera, którego reprezentują, używając odpowiedniej modulacji głosu. Prezentacja jest jedynie ustną deklamacją tekstu, bez użycia środków aktorskich i muzyki. Kiedy wszyscy 26 bohaterowie eposu zostaną zaprezentowani, młodzi zaczynają wybijać rytm stopami i rozpoczynają pieśń, opuszczając miejsce w świątyni. Daimokutate pierwotnie było traktowane jako obrzęd przejścia przez młodych mężczyzn z 22 rodów społeczności Kami-fukawa, po ukończeniu przez nich 17 lat i osiągnięcia dorosłości. Dzisiaj rytuał jest prezentowany rokrocznie w połowie października, po żniwach, przez młodych chłopców w różnym wieku i pochodzących z różnych rodów (rodzin). W istocie, od mniej więcej XII wieku członkowie oryginalnych 22 rodów zamieszkujących Narę rozproszyli się na tyle, że rytuał przetrwał jedynie dzięki wysiłkom innych mieszkańców miasta. To wyjątkowe jak na Japonię przedstawienie bez gry i muzyki jest ważnym elementem lokalnej tożsamości i jedności mieszkańców Nara.

Dainichido Bugaku
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Jak powiada legenda, wędrowni aktorzy bugaku, tradycyjnych tańców i muzyki dworskiej, odwiedzili miasto Hachimantai, leżące w północnej Japonii, w początkach VIII wieku, w czasie odnawiania świątyni Dainichido. Rytuał wziął nazwę od tego legendarnego wydarzenia, i od tego czasu jest przekazywany z pokolenia na pokolenie przez mieszkańców lokalnych społeczności z Osato, Azukisawa, Nagamine i Taniuchi. Każdego roku 2 stycznia mieszkańcy wędrują z wyznaczonych miejsc do świątyni, gdzie wykonują dziewięć świętych tańców między brzaskiem a południem, jako modlitwę o szczęście w Nowym Roku. Niektóre tańce odbywają się w maskach, inne angażują dzieci i młodych, odzwierciedlając różnorodność wśród lokalnych społeczności. Rytuał wzmacnia więzi między członkami lokalnych społeczności, zarówno uczestnikami jak i obserwatorami przybyłymi tu każdego roku. Mimo kilkudziesięcioletniej przerwy w XVIII wieku, mieszkańcy Hachimantai ożywili tę tradycję, która stała się rdzeniem ich lokalnej tożsamości i jedności.

Gagaku
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Gagaku, charakteryzujące się długimi powolnymi pieśniami i stylizowanymi ruchami, to najstarsza zachowana tradycja widowiskowa w Japonii. Wciąż jest wykonywana na specjalnych przyjęciach i ceremoniach w Pałacu Cesarskim oraz w teatrach na terenie całego kraju. Obejmuje trzy starodawne sztuki o azjatyckim (kontynentalnym) i rodzimym pochodzeniu: (a) Kuniburi no Utamai, starożytne japońskie pieśni, z częściowym akompaniamentem harfy i fletu oraz prostą choreografią ruchów, (b) muzyka instrumentalna, szczególnie na instrumentach dętych, z towarzystwem ceremonialnych tańców zapożyczonych z kontynentalnej Azji (komagaku, togaku), (c) Utamono, taniec wykonywany do pieśni (muzyki wokalnej), które obejmują japońskie pieśni ludowe i poematy chińskiego pochodzenia. Mimo dużych wpływów politycznych i kulturalnych na przestrzeni stuleci, Gagaku zachowało się dzięki powołanemu do życia (po 1868 r.) Departamentowi Muzyki na Dworze Cesarskim, do którego weszli przedstawiciele najważniejszych rodzin związanych z dworską muzyką i tańcem w przeszłości. Tradycja ta jest wciąż przekazywana z mistrza na ucznia drogą ustną, należy do najważniejszych wyróżników japońskiej tożsamości kulturowej i jest przykładem, jak pochodzące z różnych tradycji elementy mogą zrosnąć się w unikalną formę sztuki.

Hayachine Kagura
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Około XIV lub XV wieku mieszkańcy prefektury Iwate (północna Japonia), rozpoczęli prezentację ludowych przedstawień kagura ku czci góry Hayachine, uważanej za świętą i uosobienie bóstwa. Przedstawienia te z czasem przerodziły się w Wielki Festiwal Świątyni Hayachine, który odbywa się rokrocznie na początku sierpnia w mieście Hanamaki. Hayachine Kagura to seria sześciu tańców w maskach, którym towarzyszy muzyka na bębnach, cymbałach i fletach. Pięć pierwszych tańców opowiada historie z życia bóstw i średniowiecznej Japonii, a w tańcu finałowym objawia się tancerz shishi, ucieleśniający bóstwo Hayachine. Pierwotnie kagura w tej świątyni przedstawiana była przez mnichów ku czci górskiego bóstwa i miała zapewnić błogosławieństwo dla mieszkańców, dziś jest wykonywana przez tancerzy z lokalnej społeczności, szczycącej się tą wyjątkową tradycją.

Parada Furyumono w mieście Hitach
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Furyumono to tradycyjna parada świąteczna, obchodzona każdego roku w kwietniu podczas festiwalu kwitnących wiśni w nadmorskim mięście Hitachi oraz raz na siedem lat podczas Wielkiego Festiwalu obchodzonego w maju, w miejscowej świątyni bóstwa góry Kamine. Biorą w niej udział mieszkańcy czterech lokalnych społeczności: Kita-machi, Higashi-machi, Nishi-machi i Hom-machi. Przygotowują oni specjalne ruchome platformy, na których prezentowane są spektakle lalkowe i świąteczne dekoracje dla bóstwa. Na przygotowanej platformie mieści się pięć ustawionych piętrowo scen dla lalek, a szczyt platformy zdobi wysoka na kilka metrów miniatura góry Kamine. Na każdej ze scen pokazywane są kolejno fragmenty przedstawienia, gdzie od 3 do 5 animatorów sprawnie operuje lalkami na kilku poziomach, z akompaniamentem muzycznym. W paradzie mogą brać udział wszyscy chętni mieszkańcy miasta, jednakże sama sztuka lalkarska przekazywana jest zgodnie z tradycją z ojca na najstarszego syna jako sekret rodzinny, w którym przechował się dawny repertuar oraz techniki animacyjne przejęte przez miejscowych artystów od wędrownych lalkarzy na początku XVIII w. W dorocznym festiwalu każda ze wspólnot prezentuje swoje platformy w ogólnej paradzie, a jedynie podczas Wielkiego Festiwalu raz na siedem lat, załogi platform rywalizują ze sobą w sztuce animacji lalkami i użyczeniu gościnności miejscowemu bóstwu.

Koshikijima no Toshidon
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Jak powiadają japońskie legendy, dawno temu bóstwa schodziły na ziemię, by błogosławić jej mieszkańcom. Koshikijima no Toshidon to święto ku czci raiho-shin, przybywającego na ziemię bóstwa. Odbywa się ono na wyspie Shimo-Koshiki, w ostatni dzień roku. Od dwóch do pięciu dorosłych mężczyzn przebranych za bóstwa zwane Toshidon, ubiera deszczowe płaszcze wyplecione ze słomy, zdobione liśćmi miejscowych roślin i zakłada wielkie maski z długimi nosami, ogromnymi kłami i diabelskimi rogami. Wędrując przez wieś, Toshidon pukają do drzwi i w ściany domów, by „przywołać” do porządku dzieci, których rodzice zawczasu informowali o występkach swoich pociech w ciągu całego kończącego się roku. W każdym domu przysiadują z dziećmi i rugają je za złe zachowanie i udzielają wskazówek na przyszłość. Obdarowywani są następnie przez rodziców specjalnym ciastem ryżowym, wycofują się tyłem z domu błogosławiąc dzieci na kolejny rok. Rytuał ten powtarza się w każdym domu, który odwiedzają. Te „wizyty” pełnią ważną role w podtrzymywaniu więzi społecznych na Shimo-Koshi. Dzieciom pozwalają na stopniowe przyswajanie sobie wartości społecznych, norm zachowania i lokalnej kultury, a mężczyznom odgrywającym rolę bóstwa na umocnienie ich tożsamości i trwanie tej wielowiekowej tradycji.

Ojiya-chijimi, Echigo-jofu: tradycyjne techniki wytwarzania tkanin ramia w regionie Uonuma
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Wysokiej jakości lekkie tkaniny wykonane z włókna ramia są idealne na gorące i wilgotne japońskie lato. Ojiya-chijimi i Echigo-jofu to tradycyjne techniki tkackie, które rozwinęły się w mieście Ojiya i Echigo, regionie Uonuma, w prefekturze Niigata (północno-zachodnia Japonia). Cenne włókna ramia są pozyskiwane z łodyg szczmiela białego (Boehmeria nivea), byliny z rodziny pokrzywowatych. Łodygi rośliny są rozłupywane paznokciami, a włókna ręcznie wyciągane. Włókna ramia są następnie przewiązane włóknami bawełny i zanurzane w farbie. Technika ta (shibo) powalała na uzyskanie wzoru w postaci nieforemnych płaszczyzn lub motywów kwiatowych z łamaną linią brzegów podczas tkania za pomocą prostego krosna płaskiego. Utkana tkanina jest zamaczana w gorącej wodzie i ugniatana nogami, następnie jeszcze mokra układana na śniegu na 10 dni, by wyblakła od słońca. Tkaniny produkowane w Uonuma były bardzo popularne wśród mieszkańców Japonii. Dziś są wytwarzane przez doświadczonych rzemieślników, a sztuka (technika) ich tkania jest przedmiotem dumy i ważnym elementem lokalnej tożsamości.

Sekishu-Banshi, tradycja wyrobu papieru w regionie Iwami
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Sekishu-Banshi to nazwa papieru i rodzaj unikalnej technologii wyrobu najmocniejszego papieru w Japonii. Pierwotnie, był on wytwarzany jako dodatkowe zajęcia rolników z regionu Iwami, w prefekturze Shimane, w zachodniej Japonii. Z czasem rozwinęły się tam lokalne warsztaty produkujące mocny papier wykorzystywany do prowadzenia ksiąg rachunkowych, wyklejania drzwi (shoji), kaligrafii oraz w pracach konserwatorskich. Ten niezwykle wytrzymały papier otrzymywany jest z włókien drzewa kozo (morwy papierowej), szczególnie tych znajdujących się tuż pod korą drzewa. Młode drzewa kozo ścina się zimą, obdziera z kory, włókno spod kory jest gotowane, ubijane, następnie mieszane z klejem roślinnym, a masa papierowa jest odsączana na bambusowych ekranach. Uformowana płachta papieru jest następnie suszona na drewnianych lub metalowych tablicach. Sztuka wykonywania papieru Sekishu-Banshi przekazywana jest przez mistrzów młodym adeptom wraz z niezbędną wiedzą i jej znaczeniem dla lokalnej społeczności.

Rytuał Oku-noto no Aenokoto
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Oku-noto no Aenokoto to rytuał o charakterze agrarnym, przekazywany od pokoleń wśród uprawiających ryż z półwyspu Noto, w prefekturze Ishikawa na wyspie Honsiu. Rytuał, który odbywa się dwa razy do roku, jest wyjątkowy wśród żniwnych rytuałów w całej Azji. Pan domu zaprasza doń bóstwo opiekujące się polami ryżowymi i zachowuje się tak, jakby niewidoczny duch był materialnie obecny. W grudniu, by podziękować za zbiory, gospodarz przygotowuje rytualną kąpiel i posiłek, przywołując bóstwo pól ryżowych odgłosem ucierania ziaren ryżu na ciasto. Gospodarz „wita” bóstwo na progu domu w odświętnym stroju, dzierżąc latarnię, po czym zaprasza do odpoczynku w domu przed rytualną kąpielą i posiłkiem złożonym z ryżu, fasoli i ryb. Według przekazów, bóstwo ma tak słaby wzrok, że gospodarz za każdym kęsem musi słowami opisywać serwowane potrawy. Podobny rytuał ma miejsce w lutym, przez sadzeniem ryżu, by zapewnić obfite plony. Rytuał Oku-noto no Aenokoto, odprawiany czasem z indywidualnymi zmianami, odzwierciedla codzienną kulturę japońskich rolników, wielowiekową tradycję uprawy ryżu i jego roli w podtrzymywaniu lokalnej tożsamości.

Tradycyjne tańce Ajnów
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Ajnowie, rdzenna ludność archipelagu, zamieszkują dziś głównie wyspę Hokkaido. Tradycyjne tańce (obrzędy taneczne) Ajnów odbywają się podczas ceremonii i spotkań, jako część uświetniająca oficjalne festiwale oraz uroczystości rodzinne. Występują w wielu wariantach, ale ściśle związane są ze stylem życia i religią Ajnów. Tańce wykonywane są przez dużą grupę tancerzy, którym często towarzyszą śpiewacy akompaniujący sobie jedynie głosem, bez użycia instrumentów. Niektóre tańce imitują ruchy i dźwięki wydawane przez zwierzęta i owady, inne, jak taniec z mieczami czy łukami, zachowały znaczenie rytualne. Wiele tańców jest improwizowanych i ma charakter czysto towarzyski. Wierząc we wszechobecność duchów, Ajnowie składają hołd i podziękowania naturze właśnie poprzez taniec. Jeden z tego typu tańców wykonywany jest podczas ceremonii Iyomante, gdzie uczestnicy odsyłają do nieba ducha zjedzonego przez nich niedźwiedzia, naśladując ruchy żywego zwierzęcia. W kulturze Ajnów taniec wzmacnia więzi łączące człowieka ze światem przyrody i bóstw, jest także śladem więzi kulturowych z rdzennymi ludami syberyjskimi i północnoamerykańskimi.

Yamahoko, procesja platform podczas Festiwalu Gion w Kioto
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Odbywający się w lipcu Gion Matsuri (Festiwal Gion), to największe wydarzenie kulturalne w Japonii, a jego kulminacja przypada na dzień 17 lipca. Odbywa się wtedy procesja yamahoko, wielkich dekoracyjnych platform, zwanych też potocznie „ruchomymi muzeami” z racji ich bogatych zdobień. Festiwal związany jest ze świątynią Yasaka, która znajduje się w dzielnicy Gion. Z tej okazji, mieszkańcy miasta, reprezentujący poszczególne wspólnoty, budują 32 ruchome platformy. Każda wspólnota występuje razem z muzykami, którzy akompaniują grą podczas parady, a także z innymi artystami, którzy pomagają dekorować, a potem demontować platformy. Kolejność udziału w paradzie odbywa się na podstawie losowania. Istnieją dwa rodzaje platform: mniejsze yama, z wyglądu przypominające góry, i większe hoko, na których osadzone są niezwykle wysokie słupy, symbolizujące Boga Zarazy, który poprzez taniec, muzykę i modły ludzi może być przeobrażony w ducha opiekuńczego. W procesji bierze zawsze udział 25 platfor yama i 7 platform hoko.

Kumiodori - tradycyjny teatr muzyczny na wyspie Okinawa
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Kumiodori to japońskie występy sceniczne odbywające się na wyspie Okinawa. Opierające się na tradycyjnej muzyce i tańcu z tego regionu, Kumiodori łączą w sobie takie formy jak Nogaku lub Kabuki, pochodzące z innych rejonów Japonii, a także gatunki wywodzące się z Chin. Przedstawienia Kumiodori prezentują lokalne wydarzenia historyczne lub legendy przy akompaniamencie tradycyjnego instrumentu trzystrunowego. Frazy wypowiadane w dawnym języku wyspy Okinawa cechuje szczególny rytm, oparty na tradycyjnej poezji i charakterystyczna intonacja skali Ryukyu. Ruchy wykonywane przez artystów przypominają poruszanie się pytona w tradycyjnych obrzędach starożytnej Okinawy. Wszystkie role wykonywane są przez mężczyzn, a specyficzne techniki Okinawy są widoczne w sposobach układania włosów, kostiumach i dekoracjach sceny. Potrzeba utrwalenia tego przekazu zainspirowała wykonawców Kumiodori do powołania Towarzystwa Ochrony Tradycyjnego Kumiodori, które kształci artystów, wznawia przerwane przedstawienia i organizuje cykliczne spektakle. Oprócz dzieł klasycznych, podkreślających takie wartości jak lojalność i synowskie obowiązki, przygotowywane są także nowe spektakle podejmujące współczesne tematy, z nową choreografią odwołującą się do tradycyjnego stylu Kumiodori. Teatr Kumiodori odgrywa kluczową rolę w zachowaniu dawnego słownictwa Okinawy oraz przekazywaniu dziedzictwa literatury, sztuki, historii i etyki.

Yuki-tsumugi, technika tkania jedwabnych tkanin
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Yuki-tsumugi to japońska technika tkania jedwabiu wykonywana głównie w miastach Yuki i Oyama, wzdłuż rzeki Kinu, na północ od Tokio. Region charakteryzuje się ciepłym klimatem i żyznymi glebami, zapewniając idealne warunki do rozwoju drzew morwowych i jedwabnictwa. Technika Yuki-tsumugi jest stosowana do produkcji jedwabiu pongee (nazywanego także surowym jedwabiem) – lekkiej i ciepłej tkaniny o charakterystycznej sztywności i delikatności, tradycyjnie używanej do szycia kimon. Produkcja tkaniny obejmuje kilka etapów: na przędzę snutą ręcznie z nici jedwabnej, przed farbowaniem nakładany jest deseń w trakcie jej ręcznego zwijania w motki, po czym jedwab jest tkany za pomocą krosna wyposażonego w mechanizm przeciwciągu. Nić jedwabna pozyskiwana jest z pustych lub zdeformowanych kokonów jedwabników, nienadających się do produkcji przędzy. Taki proces recyklingu w istotny sposób wspomaga lokalne wspólnoty hodowców jedwabników. Tradycyjne techniki produkcji tkanin Yuki-tsumugi są przekazywane przez członków Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Techniki Tkania Honba Yuki-tsumugi. Stowarzyszenie jest bezpośrednio zaangażowane w utrzymywanie tradycji przędzenia, farbowania i tkania przekazywanych z pokolenia na pokolenie w ramach tych społeczności i promuje zachowanie tradycji Yuki-tsumugi poprzez wymianę umiejętności, szkolenia młodych tkaczy i praktyczne prezentacje.

Mibu no Hana Taue – rytuał przesadzania ryżu w Mibu w Hiroszimie
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Mibu no Hana Taue jest japońskim obrzędem rolniczym odprawianym przez społeczności Mibu i Kawahigashi w Kitahiroshimie (Prefektura Hiroszima) w celu zapewnienia obfitych zbiorów ryżu. W pierwszą niedzielę czerwca, po zakończeniu wysiewu następuje rytuał przesadzania sadzonek ryżu. Mieszkańcy wioski przyprowadzają bydło do Świątyni Mibu, gdzie zwierzętom zakłada się strojne siodła i kolorowe łańcuchy. Starszyzna, niosąc świętą laskę jako narzędzie obrzędowe prowadzi mieszkańców na specjalnie przeznaczone do tego celu pole ryżowe. Kiedy ziemia zostanie zaorana, ubrane w kolorowe stroje dziewczynki umieszczają zebrane wcześniej sadzonki w skrzyni, śpiewając przy tym pod kierunkiem starszyzny. Następnie pole ryżowe jest wyrównywane przy pomocy eburi, co ma na celu nadanie obrzędowi uroczystego charakteru. Później dziewczynki sadzą kolejno ziarna, cofając się pod kierunkiem osoby posługującej się eburi i drugiej, niosącej ziarno, która zasypuje ziemię po ich przejściu. Śpiewane są rytualne pieśni przy akompaniamencie bębnów, fletów i małych gongów. Kiedy cały rytuał dobiega końca, eburi umieszczane jest odwrotną stroną w wodzie z trzema garściami ziaren ryżu. Przekazywanie tradycji zapewnia starszyzna dobrze znająca pieśni i muzykę i czuwająca nad przebiegiem obrzędu.

Sada Shin Noh, święty taniec w świątyni Sady w prowincji Shimane
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Sada Shin Noh składa się z serii rytualnych tańców oczyszczających, wykonywanych co roku w dniach 24 i 25 września w świątyni Sada w japońskim mieście Matsue w prefekturze Schimane. Stanowią one część rytuału gazakae, polegającego na wymianie mat. Tańce służą rytualnemu oczyszczeniu nowych mat (goza) przeznaczonych dla bóstw opiekuńczych sanktuarium i mają na celu uzyskanie łask dla całej społeczności od wdzięcznych bóstw. Różnego rodzaju tańce są wykonywane na specjalnie przygotowanej do tego scenie wewnątrz świątyni. Niektóre występy odbywają się z użyciem mieczy, świętych drewnianych kijów i dzwonków, w innych tancerze noszą maski przedstawiające twarze starszych ludzi lub bóstw i odtwarzają japońskie mity. Podczas rytualnego tańca gozamai, tancerze noszą ze sobą maty, by dokonać rytuału oczyszczenia się przed ofiarowaniem ich bóstwom. Tańcom towarzyszy śpiew, gra na flecie lub bębnach, wykonywana przez muzyków siedzących w kręgu na scenie. Mieszkańcy wierzą, że obrzęd Sada Shin Noh powinien być odprawiany regularnie, by odnawiać łaski bóstw opiekuńczych oraz by zapewnić dostatnią i spokojną przyszłość tancerzom, ich rodzinom i całej społeczności.

Obrzęd Sada Shin Noh jest przekazywany następnym pokoleniom przez mieszkańców i chroniony przez członków Stowarzyszenia na rzecz Zachowania Sada Shin Noh.

Nachi no Dengaku, religijne widowisko sceniczne wykonywane podczas Święta Ognia Nachi
Kraj(e) członkowskie: Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Nachi no Dengaku to japońska ludowa sztuka widowiskowa, ściśle związana ze świętym miejscem Kumano Sanzan w Nachisanku. Wykonywana jest na scenie w świątyni Kumano Nachi w czasie dorocznego Święta Ognia Nachi, obchodzonego 14 lipca. Nachi no Dengaku jest istotnym elementem tego święta, podczas którego wykonywany jest rytualny taniec przy akompaniamencie fletu i bębnów, mający zapewnić obfite zbiory ryżu. W przedstawieniu uczestniczy flecista, czterech bębniarzy z instrumentami umocowanymi wokół talii, czterech muzyków grających na tradycyjnym instrumencie binzasara oraz dodatkowych dwóch muzyków. Grupa od ośmiu do dziesięciu osób wykonuje taniec w różnorodnych układach przy akompaniamencie muzyki. Każdy z 22 programów widowiska trwa 45 minut. Obecnie taniec jest wykonywany i upowszechniany przez członków Stowarzyszenia na rzecz Ochrony Nachi Dengaku, zrzeszającego mieszkańców Nachisanku. Tradycje pielęgnowane przez Stowarzyszenie są częścią kultu Kumano, odprawianego w zespole świątyń Kumano Sanzan. Mieszkańcy i depozytariusze tradycji otaczają świątynię czcią, traktując ją jako źródło wytchnienia dla ducha i umysłu.

Washoku, japońskie tradycje żywieniowe, związane szczególnie z obchodami Nowego Roku
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2013 r.

Washoku jest praktyką społeczną, opartą na umiejętnościach, wiedzy, ćwiczeniach i tradycjach związanych z produkcją, przetwarzaniem, przyrządzaniem i spożywaniem żywności. Łączy się z zasadą szacunku dla przyrody i zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych. Wiedza oraz aspekty społeczne i kulturowe Washoku znajdują odzwierciedlenie w obchodach Nowego Roku. W czasie przygotowań, Japończycy wykonują wtedy różne czynności z myślą o przyjęciu bóstwa nadchodzącego roku: pieką ciastka ryżowe oraz przygotowują specjalne dania i potrawy, dekorowane świeżymi składnikami o symbolicznym znaczeniu. Potrawy podawane są na specjalnej zastawie stołowej i spożywane w gronie rodzinnym lub w szerszym kręgu lokalnej społeczności. Ta praktyka sprzyja spożywaniu naturalnych, miejscowych produktów, takich jak ryż, ryby, warzywa oraz dziko rosnące rośliny jadalne. Podstawowa wiedza i umiejętności związane z Washoku, takie jak prawidłowe przyprawianie domowych potraw, jest przekazywana w domu podczas wspólnych posiłków. Lokalne stowarzyszenia, nauczyciele i instruktorzy sztuki kulinarnej także odgrywają rolę w przekazywaniu wiedzy i umiejętności poprzez edukację formalną i nieformalną lub praktykę.

Washi, tradycyjna technika wyrobu papieru
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Z tradycyjnego wyrobu papieru washi słyną trzy społeczności Japonii, zamieszkujące w dzielnicy Misumi-cho w mieście Hamada położonym w prefekturze Shimane, w mieście Mino w prefekturze Gifu i w mieście Ogawa/wiosce Higashi-chichibu w prefekturze Saitama. Papier wyrabia się z włókien kory morwy papierowej. Włókna są zanurzane w rzece i po spęcznieniu filtrowane za pomocą bambusowego sita. Papier wykonany techniką washi służy do wyrobu papeterii i książek, a także do urządzania wnętrz. Z papieru washi robi się ścianki działowe Shoji, parawany i drzwi. Większość mieszkańców wszystkich trzech społeczności jest zaangażowanych w podtrzymywanie umiejętności związanych z wyrobem papieru, począwszy od uprawy morwy po nauczanie technik wyrobu papieru poprzez kreowanie nowych produktów oraz promocję krajową i zagraniczną. Przekazywanie tradycji odbywa się na trzech płaszczyznach: przez rodziny rzemieślnicze, stowarzyszenia działające na rzecz ochrony tradycji i przez lokalne władze. Rodziny i zatrudnieni pracownicy pracują i szkolą się pod kierunkiem mistrzów, którzy swoją wiedzę otrzymali od rodziców. Wszyscy mieszkańcy tych miejscowości są dumni ze swoich tradycji i uważają wyrób papieru washi za symbol tożsamości kulturowej. Washi sprzyja umacnianiu więzi społecznych, gdyż większość społeczności ma bezpośredni związek z tą tradycją.

Yama, Hoko, Yatai – święto wozów w Japonii
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

W miastach i miasteczkach na obszarze całej Japonii odbywają się doroczne obchody świąteczne, podczas których uczestnicy modlą się do bogów o pokój i ochronę przed klęskami żywiołowymi. W czasie święta Yama, Hoko i Yatai, specjalne wozy - platformy na kołach z 33 regionów kraju prezentują różnorodność lokalnych kultur. Do przygotowania platformy niezbędne są wspólne działania społeczności. Pielęgnowanie tej tradycji jest ważnym elementem tożsamości kulturowej uczestników święta. Mężczyźni, kobiety, dzieci i osoby starsze, pochodzące z miast i obszarów wiejskich, odpowiadają za zorganizowanie i przebieg uroczystości. Dotyczy to całego procesu, od projektowania i konstruowania platform, co pozwala przedstawić różnorodność lokalnych kultur, po wybór muzyki towarzyszącej przejazdowi paradzie oraz koordynację działań związanych z samymi obchodami. Jednym ze świąt jest Festiwal Takaoka Mikurumayama, w którym biorą udział wszyscy mieszkańcy miasta. Jedni odpowiadają za montaż platform, inni mają za zadanie ciągnięcie ich lub granie muzyki, wybranej przez przedstawicieli danego regionu. Zadania są przydzielane uczestnikom według wieku. Starsi dają wskazówki i rady mniej doświadczonym oraz odpowiadają za prowadzenie zajęć dla młodych ludzi. W związku ze Świętem Ueno Tenjin, jego uczestnicy najpierw uczą się grać na instrumentach (są nazywani hayashikata), następnie prowadzą (tekogata) lub pilnują wozów (keigoyaku), a wreszcie sami zajmują się organizacją obchodów (saihaiyaku).

Raiho-shin, rytualne wizyty bóstw w maskach i kostiumach
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Rytuały Raiho-shin odbywają się co roku w różnych miejscach w Japonii, przede wszystkim w regionach Tōhoku, Hokuriku, Kiusiu i Okinawy. Przypadają na dzień nowego roku lub zmiany pory roku. Zwyczaj ten ma swój początek w ludowych wierzeniach, że bóstwa - Raiho-shin - przybywają ze świata zewnętrznego w odwiedziny do lokalnych społeczności, by zapoczątkować nowy rok lub nową porę roku, przynosząc ludziom szczęście i powodzenie. W trakcie rytuału, lokalni mieszkańcy przebrani za bóstwa, w dziwacznych kostiumach i przerażających maskach odwiedzają domy, karcąc mieszkańców za lenistwo i ucząc dzieci dobrych manier. Na koniec wizyty, gospodarz domu zaprasza bóstwa na specjalny poczęstunek, chociaż są regiony, w których całe wydarzenie odbywa się na ulicy. W niektórych społecznościach za bóstwa przebierają się zwyczajowo mężczyźni w określonym wieku, w innych – role te pełnią zawsze kobiety. Jako że rytuały wykształciły się w różnych regionach, w odmiennym kontekście społecznym i historycznym, przybierają one różne formy, odzwierciedlając w ten sposób zróżnicowanie regionalne tego kraju. Czynne uczestnictwo w rytuałach wpływa na kształtowanie tożsamości mieszkańców – w szczególności dzieci – rozwijając poczucie przynależności do lokalnej społeczności i wzmacniając więzy pomiędzy jej członkami. Zgodnie z nauką przodków, członkowie społeczności ponoszą odpowiedzialność za wspólne przygotowanie i praktyczną realizację wydarzenia, a tym samym – za przekazanie związanej z nim wiedzy przyszłym pokoleniom.

Tradycyjne umiejętności, techniki i wiedza związana z budownictwem i konserwacją architektury drewnianej w Japonii
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Ten element niematerialnego dziedzictwa kulturowego obejmuje zbiór tradycyjnej wiedzy, umiejętności i technik wznoszenia budowli i konserwacji budownictwa drewnianego w Japonii. Prawie 70 proc. powierzchni kraju zajmują lasy, dlatego od stuleci drewno jest wykorzystywane do budowy domów i budynków użyteczności publicznej. Warto zauważyć, że najstarsza istniejąca do dziś, drewniana konstrukcja architektoniczna na świecie, świątynia Horyu-ji, została zbudowana w Japonii na początku VII wieku. Wśród siedemnastu umiejętności i technik, składających się na specjalistyczną wiedzę związaną z tym elementem dziedzictwa niematerialnego, wyróżnić można w szczególności cztery: przygotowanie i nakładanie tynku zwanego sakan; zbiór kory rodzimej odmiany cyprysów; pokrywanie lakierem tradycyjnych konstrukcji drewnianych; oraz produkcja specjalnych mat podłogowych zwanych tatami. Do XIX wieku mistrzowie stolarscy kształcili uczniów, przekazując im teoretyczną i praktyczną wiedzę w zakresie technik budownictwa drewnianego. Jednakże później, ze względu na postępującą modernizację, powstały stowarzyszenia konserwatorskie, zajmujące się ochroną tego elementu dziedzictwa. Tradycyjna wiedza podlegająca ochronie dotyczy nie tylko technik wznoszenia nowych budynków, ale także renowacji już istniejących. Gorący i wilgotny klimat Japonii wymusza częste naprawy i prace konserwatorskie. W pracach remontowo-budowlanych konieczna jest współpraca między mistrzami różnych branż, a niektóre prace konserwacyjne wymagają udziału miejscowej ludności, na przykład dachy z trzciny lub strzechy powinny być wymieniane co dwadzieścia lat, co jest bardzo pracochłonne. Ten element dziedzictwa niematerialnego pełni jednak niezwykle ważną funkcję społeczną, sprzyjając współpracy i budowaniu spójności społecznej, a dzięki temu wzmacniając poczucie tożsamości kulturowej Japończyków.

Furyu-odori, tańce obrzędowe przesycone wierzeniami i nadziejami lokalnych społeczności
Kraj(e) członkowski(e): Japonia

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Termin Furyu-odori odnosi się w Japonii do różnych regionalnych tańców obrzędowych, wykonywanych w bogatych strojach, którym towarzyszy żywa muzyka i pieśni. Tańce te były wykonywane od wieków, zwłaszcza na wsi. W związku z tym, że na terenach wiejskich skutki gwałtownych zjawisk klimatycznych bywają szczególnie dotkliwe, tańce obrzędowe mają przynosić nadzieję na spokojne życie. Tańce wykonuje się w różnych intencjach, takich jak ustanie klęski żywiołowej, spokój duszy zmarłych, obfite plony, ochrona przed katastrofą. Począwszy od muzyki a skończywszy na strojach, każdemu elementowi tego przejawu dziedzictwa przypisuje się moc przepędzania złych duchów i nieszczęść oraz przywoływania sił dobra, takich jak lokalne bóstwa i chroniące społeczność duchy przodków. Tańce różnią się zależnie od regionu, ale mają wiele cech wspólnych. Wiedza i umiejętności są przekazywane drogą formalną i nieformalnie, w co zaangażowane są miejscowe władze, stowarzyszenia zajmujące się ochroną dziedzictwa, ale także szkoły, rodziny i cała wspólnota lokalna. Z okazji Furyu-odori do rodzinnych miejscowości powracają osoby, które osiedliły się w dużym mieście. Na przykład do miejscowości Uonuma przyjeżdżają z Tokio jej dawni mieszkańcy, by uczestniczyć w widowisku. Co roku w Tokio obywają się przedstawienia Furyu-odori z okazji zjazdów osób pochodzących z różnych regionów Japonii.