Indonezja

Teatr lalek Wajang
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Znana z misternie wykonanych lalek i złożonych stylów muzycznych, ta dawna forma opowiadania historii wywodzi się z indonezyjskiej wyspy Jawa. Przez dziesięć wieków wajang rozwijał się zarówno na dworach królewskich Jawy i Bali, jak też na wsiach. Obecnie jest wystawiany także na wyspach Lombok, Madura, Sumatra i Borneo, gdzie rozwinęły się lokalne style przedstawień i akompaniamentu muzycznego. Przedstawienia wajang robią silne wrażenie głównie dzięki samym lalkom. Zrobione ręcznie, wyraźnie różnią się między sobą wielkością, kształtem i stylem wykonania, jednak przeważają wśród nich dwa podstawowe typy: trójwymiarowa drewniana lalka (wajang klitik lub golèk) oraz płaska skórzana lalka – cień (wajang kulit) poruszana na tle podświetlanego ekranu. Oba typy lalek mają stylizowane kostiumy i ruchome części ciała. Mistrz lalkarz (dalang) delikatnie porusza rękami lalki za pomocą przymocowanych do niej cienkich patyczków. Dla zwiększenia dramaturgii pieśniarze i muzycy grają skomplikowane melodie na instrumentach z brązu i bębnach ze skóry dzikich zwierząt. W przeszłości lalkarze byli uważani za ludzi wysoko wykształconych, ekspertów w dziedzinie literatury, którzy poprzez swoją sztukę przekazują wartości filozoficzne, moralne i estetyczne. Słowa i czyny bohaterów komediowych, uosabiających „zwykłego człowieka”, służyły jako akceptowany środek wyrażania krytyki na temat drażliwych kwestii społecznych i politycznych. Uważa się, że ta szczególna rola teatru wajang mogła przyczynić się do jego przetrwania przez wieki. W opowiadaniach wajang występują bohaterowie zapożyczeni z lokalnych mitów i dawnych hinduskich eposów, a bohaterowie znanych perskich opowiadań odgrywają ważną rolę w charakterystycznych stylach narracyjnych, które rozwinęły się na Jawie i Lombok. Repertuar i techniki przedstawień były przekazywane ustnie wewnątrz nieformalnych rodzinnych kręgów lalkarzy, muzyków i rękodzielników wykonujących lalki. Do dzisiejszego dnia od mistrzów lalkarzy oczekuje się zdolności zapamiętania ogromnego repertuaru opowiadań oraz umiejętności recytowania w sposób dowcipny i kreatywny archaicznych fragmentów narracji i pieśni poetyckich.

Indonezyjski Kris
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Kris albo keris to pochodzący z Indonezji charakterystyczny, asymetryczny sztylet, jednocześnie broń i przedmiot kultowy. Kris postrzegany jest jako przedmiot posiadający magiczną moc. Najstarsze znane sztylety kris pochodzą z dziesiątego wieku, prawdopodobnie z Jawy, skąd rozprzestrzeniły się na tereny całej Azji Południowo-Wschodniej. Krisy mają na ogół wąskie klingi zakończone szeroką asymetryczną rękojeścią. Pochwa wykonana jest zazwyczaj z drewna, chociaż często spotyka się egzemplarze wykonane z kości słoniowej lub nawet złota. Na wartość artystyczną sztyletu indonezyjskiego składa się dhapur (kształt i deseń klingi, występujące w 40 odmianach), pamor (wzór ozdoby ze stopu metalu, spotykanej w około 120 wariantach) i tangguh odnoszący się do wieku i miejsca pochodzenia sztyletu. Płatnerz, czyli empu, wykonuje klingę z warstw różnych rud żelaza i niklu. Najwyższej jakości klingi krisów zbudowane są z kilkunastu lub kilkuset warstw metalu ułożonych z najwyższą precyzją. Wykonujący je empu to cieszący się niezwykłym prestiżem rzemieślnicy, na ogół posiadający rozległą wiedzę z dziedziny literatury, historii, a także okultyzmu. Krisy, noszone zarówno codziennie, jak i przy specjalnych okazjach, tak przez mężczyzn jak i kobiety, stanowią rodzaj rodzinnych skarbów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Przez wieki urosło wokół nich także wiele mitów. Sztylety te używane są jako talizmany o magicznej mocy, broń, święte pamiątki rodzinne, wyposażenie pomocnicze gwardii królewskiej, akcesoria strojów odświętnych, a także wyróżniki statusu społecznego i symbole bohaterstwa.

W ostatnich kilku dekadach kris utracił wiele ze swojego społecznego znaczenia. Chociaż na wielu indonezyjskich wyspach wciąż można spotkać płatnerzy empu, wytwarzających najwyższej klasy sztylety według tradycyjnych reguł rzemiosła, to jednak ich liczba dramatycznie maleje i coraz trudniej znaleźć następców, którym można byłoby tę specjalistyczną wiedzę przekazać.

Indonezyjski batik
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Techniki, symbolika i kultura narosła wokół batiku towarzyszą Indonezyjczykom całe życie: niemowlęta są noszone w batikowym szalu zdobionym wzorami mającymi im zapewnić pomyślność, a zmarłych owija się w specjalne pogrzebowe batiki. Ubrania ze zwykłymi wzorami noszone są w pracy i do szkół, podczas gdy na wyjątkowe okazje, takie jak śluby, ciąża, spektakle lalkowe czy inne formy sztuki, stosuje się specjalne wzory i krój. W niektórych rytuałach batik pełni wręcz centralną rolę, jak w przypadku ceremonialnego wrzucania królewskiego batiku do krateru wulkanu. Batik jest wytwarzany przez cenionych rzemieślników, którzy za pomocą gorącego wosku nakładają na tkaninę wzór złożony w kropek i kresek. W miejscach pokrytych woskiem tkanina nie zabarwia się podczas kąpieli w naturalnych farbach. Wosk jest usuwany następnie podczas kąpieli zabarwionego płótna w gorącej wodzie, i ponownie nakładany po wyschnięciu płótna. Proces farbowania i woskowania można stosować dowolną ilość razy, aż do uzyskania określonego wzoru. Szeroka gama wzorów odzwierciedla różnorodność kulturowych wpływów na batik. Można tu znaleźć takie elementy jak arabska kaligrafia, europejskie malarstwo kwiatowe, motywy chińskich smoków, japońskie kwiaty wiśni czy perskie pawie. Często, tradycja zdobienia batiku przekazywana jest z pokolenia na pokolenie w ramach rodziny, a sztuka jego wyrobu splata się z kulturową tożsamością Indonezyjczyków, wyrażoną poprzez symbolikę kolorów i wzorów użytych na tkaninie.

Program edukacji i szkolenia w zakresie indonezyjskiego batiku w szkołach powszechnych
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Indonezyjski batik to tradycyjna tkanina wykonana ręczną techniką barwienia, obrosła w bagate wartości niematerialne, przekazywane z pokolenia na pokolenie na Jawie i w innych miejscach od początków XIX w. Grupy skupione wokół batiku notują systematyczny spadek zainteresowania tą tradycją wśród młodszych Indonezyjczyków, stąd zrodziła się potrzeba wzmożenia wysiłków dla zachowania tego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Celem ustanowionego programu jest podniesienie świadomości i docenienia kulturowych wartości batiku, jego historii, wartości i tradycyjnych umiejętności wśród młodego pokolenia. Muzeum Batiku w Pekalongan zapoczątkowało ten program w 2005 roku w ścisłej współpracy z lokalnymi liderami edukacji. Dziś obejmuje on także szkoły w sąsiednich regionach Batang, Pemalang i Tegal. Program, którego działanie sprawdziło się już w praktyce, ma na celu m.in.:

ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego poprzez jego przekaz kolejnym pokoleniom,
wzbudzenie szacunku dla niematerialnego dziedzictwa kulturowego poprzez zagwarantowanie batikowi godnego szacunku miejsca w różnorodnych formach edukacji (od szkół podstawowych po wyższe) oraz
wzbudzenie powszechnej świadomości roli niematerialnego dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym i narodowym.

Angklung – instrument muzyczny
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Angklung jest indonezyjskim instrumentem muzycznym składającym się z dwóch lub czterech łodyg bambusowych w kształcie tub, osadzonych w bambusowej ramie i powiązanych sznurem z pędów ratanu. Łodygi są starannie strugane i wycinane przez mistrzów rzemiosła tak, by wytwarzały określone dźwięki podczas potrząsania lub uderzania w bambusową ramę. Każdy angklung wydaje z siebie jeden dźwięk lub akord, zatem do wykonania melodii niezbędna jest współpraca kilku muzyków. Tradycyjnie w angklungu stosowano pentatonikę, do czasu gdy w 1938 roku muzyk Dang Soetigna zapoczątkował stosowanie skali diatonicznej; takie instrumenty znane są jako angklung padaeng. Angklung jest ściśle związany z tradycyjnymi zwyczajami, artystyczną i kulturową tożsamością Indonezji i jest używany podczas uroczystości związanych z sadzeniem ryżu, żniwami czy obrzezaniem. Specjalny czarny bambus służący do wytwarzania angklungów jest wycinany w ciągu dwóch tygodni w roku, kiedy słychać śpiew cykad. Taki bambus jest ścinany co najmniej na wysokości trzech pierścieni nad ziemią, aby pozwolić na dalsze rozrastanie się korzeni. Wiedza na temat angklungu przekazywana jest ustnie z pokolenia na pokolenie, a także coraz częściej w placówkach edukacyjnych. W związku ze specyfiką instrumentu, polegającą na współdziałaniu kilku muzyków, gra na angklungu sprzyja rozwojowi współpracy i wzajemnego szacunku między muzykami, uczy dyscypliny, odpowiedzialności, koncentracji, rozwija wyobraźnię i pamięć, a także wrażliwość artystyczną i muzyczną.

Taniec Saman

Kraj(e) członkowskie: Indonezja

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2011 r.

Taniec Saman jest częścią kulturalnego dziedzictwa plemienia Gayo zamieszkującego prowincję Aceh na Sumatrze. Chłopcy i młodzi mężczyźni wykonują ten taniec siedząc na piętach lub klęcząc w ciasnych rzędach. Każdy z nich ma na sobie czarny strój haftowany w motywy plemienne, symbolizujące przyrodę i szlachetne wartości. Wódz siedzi pośrodku i przewodzi śpiewom, wykonywanym głównie w języku Gayo. Pieśni, które mają walor wskazówek dla członków społeczności, mogą mieć charakter religijny, romantyczny lub humorystyczny. Tancerze klaszczą w dłonie, biją się w piersi, strzelają z palców i wyginają ciała w rytm muzyki – zgodnie lub przeciwstawnie do ruchów osoby siedzącej naprzeciwko. Ruchy taneczne przedstawiają życie codzienne plemienia i środowisko naturalne.

Taniec Saman jest wykonywany podczas wyjątkowych okazji – świąt narodowych i religijnych, umacniając związki między mieszkańcami poszczególnych wiosek, którzy zapraszają się wzajemnie do tańca. Niestety, obrzędy te mają miejsce coraz rzadziej. Większość wodzów jest już w sędziwym wieku i nie mają następców, którzy mogliby przewodzić rytuałom. Tradycyjne obrzędy zastępują inne formy rozrywki. Ponadto, wielu młodych ludzi opuszcza swoją wioskę, by zdobyć wykształcenie. Sytuację dodatkowo komplikuje brak środków finansowych na kosztowne stroje i oprawę obrzędów.

Noken – wyrób wielofunkcyjnych toreb, rękodzielnictwo ludności Papui
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2012 r.

Noken oznacza torbę wykonywaną techniką wiązania lub wyplatania z łyka lub liści, przez ludność zamieszkującą regiony Papui i Papui zachodniej w Indonezji. Torby służą zarówno mężczyznom, jak i kobietom do przenoszenia płodów rolnych, ryb złowionych w morzu lub jeziorze, drewna na opał, a także niemowląt i małych zwierząt. Używane są na zakupy i do układania rzeczy w domu. Nosi się je z okazji tradycyjnych świąt i ofiarowuje innym na znak pokoju. Techniki wyrobu toreb są różne w poszczególnych społecznościach, ale na ogół ścina się gałęzie, łodygi lub korę niewielkich drzew lub krzewów, opala w ogniu i moczy w wodzie. Powstałe w ten sposób drewniane włókna suszy się i poddaje obróbce w celu uzyskania liny lub sznurka, które niekiedy barwi się naturalnymi barwnikami. Ze sznurka wyplata się różnego rodzaju siatki. Wymaga to wielkiej zręczności manualnej, koncentracji i zmysłu artystycznego. Nauka zajmuje kilka miesięcy. Kontynuacji tej tradycji zagraża niedostateczna świadomość jej wartości, coraz rzadsze przekazywanie tradycyjnych umiejętności, malejąca liczba rękodzielników, konkurencja ze strony produkcji przemysłowej, problemy z łatwym uzyskaniem surowca oraz zmieniające się wartości kulturowe.

Trzy rodzaje tańca tradycyjnego na Bali
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2015 r.

Na Bali występują trzy rodzaje tańców tradycyjnych – tańce sakralne, tańce półsakralne i tańce służące rozrywce. Tancerze i tancerki tańczą w strojach tradycyjnych z barwnych tkanin zdobionych złotymi motywami zwierzęcymi i kwiatowymi. Biżuteria i różne akcesoria są pokryte płatkami złota. Tańce nawiązują do przyrody i symbolizują tradycje, zwyczaje i szczególne wartości religijne. Są kombinacją różnych ruchów: postawy podstawowej, ruchu z kolanami zwróconymi na zewnątrz i wciągniętym brzuchem, ruchów lokomocyjnych wykonywanych w różnych kierunkach i w różnym tempie, ruchów pośrednich znaczonych dynamicznymi zwrotami i wreszcie mimiki twarzy, w tym ruchów oczu wyrażających szczęście, smutek, złość, strach czy miłość. Tańcom akompaniuje zespół gamelanowy. Każdy z tancerzy powinien, niezależnie od doskonałego opanowania techniki tańca, odznaczać się pokorą i samodyscypliną. Powinien też mieć charyzmę i energię duchową, które decydują o sile oddziaływania widowiska.

Pinisi – sztuka szkutnicza na Celebesie Południowym
Kraj(e) członkowskie: Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Sztuka szkutnicza pinisi na Celebesie Południowym kojarzy się przede wszystkim ze specyficznym takielunkiem i ożeglowaniem słynnego „szkunera z Sulawesi”. Współczesna forma statku i osprzęt żaglowy wywodzą się z ponadtysiącletniej tradycji szkutnictwa i żeglarstwa we wschodniej Azji, z której wywodzi się wiele typów żaglowców. Zarówno dla Indonezyjczyków, jak i dla społeczności międzynarodowej pinisi to symbol rodzimego żeglarstwa z archipelagu. Dzisiaj ośrodki szkutnicze skupiają się w miejscowościach Tana Beru, Bira i Batu Licinie, gdzie około 70 procent ludności utrzymuje się z pracy związanej z budową i obsługą statków. Wokół szkutnictwa i sztuki nawigacji skupia się nie tylko miejscowa gospodarka, ale także życie codzienne i zbiorowa tożsamość. Co więcej, współpraca między środowiskiem szkutników i ich klientami ma wpływ na wzajemne zrozumienie. Wiedza i umiejętności związane z pinisi są przekazywane z pokolenia na pokolenie w kręgu rodzinnym, ale również osobom trzecim z racji powierzanych im zadań. Lokalne społeczności, grupy zawodowe, a także poszczególne osoby aktywnie uczestniczą w utrwalaniu tradycji pinisi, na przykład poprzez inicjatywy marketingowe czy publikację wydawnictw.

Tradycje pencak silat
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Oprócz wymiaru sportowego współzawodnictwa, tradycja pencak silat obejmuje także aspekty mentalne, duchowe i artystyczne oraz elementy samoobrony. Na style uprawiania pencak silat wpływają różne elementy sztuki, w tym zasada jedności ciała i wykonywanych ruchów z towarzyszącą im muzyką. Termin „pencak” jest bardziej znany na Jawie, natomiast „silat” na Zachodniej Sumatrze, gdzie obejmuje grupę sztuk walki, które łączy wiele podobieństw. Oprócz lokalnych uwarunkowań, każdy region ma własne style walki, zestaw ruchów, muzykę i dodatkowe wyposażenie, w tym kostiumy, instrumenty muzyczne i tradycyjną broń. Praktykujących pencak silat uczy się utrzymywania właściwych relacji z Bogiem, ludźmi i naturą, Dodatkowo są szkoleni w różnych technikach odpierania ataków lub radzenia sobie w innych niebezpiecznych sytuacjach, zgodnie z zasadą, że należy chronić siebie i innych, unikać zranienia przeciwnika i budować braterskie więzi. Ta praktyka kulturowa wzmacnia więzi przyjaźni, wspiera utrzymanie porządku społecznego i zapewnia rozrywkę podczas oficjalnych uroczystości. Odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności, obejmujący tradycje ustne i wyrażenia, takie jak pozdrowienia, frazy filozoficzne, rymowaną poezję, porady, a także piosenki i techniki gry na instrumentach, przekazywany jest w placówkach edukacji nieformalnej.

Pantun
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja/Malezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Pantun to gatunek poezji malajskiej, służący wyrażaniu złożoności myśli i emocji. Jest to najczęściej spotykana forma poezji mówionej w krajach nadmorskich Azji Południowo-Wschodniej, uprawiana w tym regionie od co najmniej 500 lat. Pantun ma najczęściej budowę czterowersową, z układem rymów a-b-a-b. Ten rodzaj poezji jest recytowany z akompaniamentem muzyki, śpiewany jako piosenka lub odczytywany jako tekst. Ponad siedemdziesiąt procent utworów wyraża uczucia miłości do partnera, rodziny, wspólnoty lub przyrody. Wersety są recytowane lub śpiewane na weselach lub z okazji tradycyjnych wydarzeń czy oficjalnych świąt. Jest to najbardziej akceptowany społecznie sposób pośredniego i zarazem delikatnego wyrażania uczuć, a jednocześnie instrument/ przekazu norm etycznych i zasad moralnych, ponieważ wiersze często odnoszą się do wartości religijnych i kulturowych, takich jak powściągliwość, szacunek, uprzejmość i pokora. Pantun odgrywa również rolę dyplomatyczną w rozwiązywaniu konfliktów, ponieważ pozwala rozmawiać o ważnych kwestiach z poszanowaniem wrażliwości drugiej strony. Poezja opiewa harmonię w relacjach człowieka z naturą i otwartość w stosunkach międzyludzkich. Pantun jest nauczany formalnie w szkołach, na warsztatach artystycznych, a także drogą edukacji nieformalnej.

Gamelan
Kraj(e) członkowski(e): Indonezja

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Gamelan to tradycyjny indonezyjski zespół muzyczny grający na wielu instrumentach. Podstawowe z nich to ręcznie wykute metalowe instrumenty perkusyjne zwane ornate. Zazwyczaj zespół gra również na ksylofonach, gongach, małych gongach, bębnach, cymbałach, instrumentach strunowych i bambusowych fletach. Muzyka jest wykonywana według ścisłych reguł i technik, określających brzmienie, strukturę, rytm, metrum i przebieg występu. Jedna melodia może być grana równocześnie przez wiele instrumentów, a kilka z nich może wykonywać powiązane ze sobą partie, tak by stanowiły pojedynczy rytm. Muzyka jest wykonywana przez mężczyzn, kobiety i dzieci niezależnie od wieku, zazwyczaj z okazji obrzędów religijnych, uroczystości, na tradycyjnych przedstawieniach teatralnych, festiwalach i koncertach. Jest stosowana również w terapii przez muzykę i postrzegana jako środek wyrazu i sposób komunikowania się ludzi z wszechświatem. Gamelan stanowi nieodłączną część wielowiekowej tożsamości Indonezyjczyków, a dowody archeologiczne na istnienie zespołów gamelanowych można znaleźć na płaskorzeźbach świątyni w Borobudur z VIII w. Depozytariuszami tego dziedzictwa są śpiewacy i muzycy, a także twórcy instrumentów i stroiciele. Tradycja będąca źródłem narodowej dumy jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, w drodze nauki nieformalnej i formalnej, w tym w szkole i na zajęciach pozaszkolnych.

Kultura dobrostanu Jamu

Kraj członkowski: Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Jamu to forma ziołolecznictwa i terapii, praktykowana w Indonezji od VIII wieku. Opiera się na przekonaniu, że choroby gorące leczy się lekami o zimnym charakterze, a choroby zimne lekami o gorącym charakterze, przy czym zdrowy stan jest równowagą między gorącymi i zimnymi elementami w ciele. Uważa się również, że kolory i kształty roślin są powiązane z kolorami i kształtami organów, których zdrowie wspierają. Jamu ma na celu zwiększenie odporności i utrzymanie zdrowia. Depozytariuszami i praktykującymi są wytwórcy Jamu oraz ludzie, którzy sami wytwarzają, dystrybuują, uprawiają i spożywają składniki. Ludzie w każdym wieku przyjmują lek Jamu i choć każdy może go wytwarzać, większość wytwórców Jamu to dorosłe kobiety. Lek jest przygotowywany przy użyciu ziół i przypraw często sadzonych przez samych producentów Jamu, którzy następnie opracowują receptury dostosowane do wieku, stylu życia i problemów zdrowotnych każdego klienta. Praktyka jest przekazywana nieformalnie, zazwyczaj w rodzinach i wśród sąsiadów, chociaż niektórzy praktycy są samoukami. Jamu jest również nauczane na uniwersytetach. Jamu wiąże się z poszanowaniem poufności i zaufania, a jego praktyka jest postrzegana jako sposób na wzmocnienie więzi społecznych.