Meksyk

Obchody Dnia Zmarłych
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

La Día de los Muertos (Dzień Zmarłych) obchodzony jest przez rdzenną społeczność Meksyku jako święto zmarłych krewnych i bliskich, którzy tego dnia na krótką chwilę powracają na Ziemię. Uroczystości mają miejsce każdego roku pod koniec października i na początku listopada. Jest to także czas zakończenia rocznego cyklu uprawy kukurydzy, która jest podstawowym ziarnem uprawianym w tym kraju. Rodziny umożliwiają duszom zmarłych powrót na Ziemię, kładąc płatki kwiatów, świece i ofiarne dary wzdłuż ścieżki prowadzącej z cmentarza do domów. Ulubione dania zmarłych są starannie przygotowywane i układane wokół domowej kapliczki oraz przy grobie, obok kwiatów i charakterystycznych wyrobów rękodzieła artystycznego, takich jak papierowe wycinanki. Wszystkie elementy przygotowań traktowane są z niezwykłą powagą, ponieważ wierzy się, że umarli potrafią przynieść swoim rodzinom dobrobyt (np. obfity plon kukurydzy) lub sprowadzić na nie nieszczęście (chorobę, wypadki, problemy finansowe), w zależności od tego, jak przeprowadzone zostaną obrzędy Dnia Zmarłych. Umarli dzielą się na kilka kategorii, w zależności od przyczyny śmierci, wieku, płci, a w niektórych przypadkach zawodu. Zgodnie z tymi kategoriami, dla każdej zmarłej osoby wyznaczany jest osobno szczególny dzień kultu. Będąca ważnym wyznacznikiem duchowego i artystycznego bogactwa, uroczystość Dnia Zmarłych ma duże znaczenie w codziennym funkcjonowaniu społeczności lokalnych, przydając życiu i śmierci szczególny wymiar filozoficzny. Połączenie przedhiszpańskich obrzędów religijnych i świąt katolickich zbliża dwa odmienne wszechświaty, umożliwiając kulturowy synkretyzm pomiędzy miejscowym, pierwotnym sposobem myślenia a ideologicznym systemem przywiezionym do Meksyku przez Europejczyków w XVI wieku. Coroczne spotkanie autochtonicznej ludności z jej przodkami pełni również funkcję społeczną, potwierdzając rolę jednostki w społeczeństwie. Przyczynia się również do umocnienia politycznego i społecznego statusu społeczności lokalnych Meksyku, walczących o zachowanie swojej kulturowej różnorodności.

Miejsca pamięci i żywe tradycje Indian Otomi Cziczimeka z regionu Tolimán
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Indianie Otomí Cziczimeka zamieszkują półpustynne rejony stanu Querétaro, w środkowym Meksyku. Rozwinęli oni szereg unikalnych tradycji, które obrazują ich związek z miejscowym krajobrazem i ekologią. Ich kulturowa przestrzeń jest symbolicznie ograniczona przez trójkąt między wzgórzami Zamorano i Frontón oraz skałą Bernal. Do tych świętych gór mieszkańcy regionu odbywają doroczne pielgrzymki, niosąc krzyże, by prosić o wodę i opiekę bogów, czcić zmarłych i jednoczyć się w modlitwie z innymi członkami społeczności. Inne uroczystości Cziczimeków w ciągu roku koncentrują się na rytuałach związanych z wodą, której brak wciąż jest tu odczuwany. Ceremonie odbywają się często w prywatnych domowych kapliczkach poświęconych przodkom lub w chimales, tymczasowo wznoszonych acz imponujących budowlach z trzciny, pokrytych dachem z liści. Związek pomiędzy kulturą duchową a krajobrazem ma także istotny wpływ na sztukę regionu – religijne obrazki, malowidła ścienne, taniec i muzykę, oraz tradycje, które są podstawą kulturowej tożsamości mieszkańców.

Rytuał Valadores
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r

Valadores (dosłownie: fruwający mężczyźni) to rytualny taniec na urodzaj, odprawiany przez członków kilku grup etnicznych w Meksyku i w Środkowej Ameryce, szczególnie Totonaków mieszkujących w stanie Veracruz. Jest wyrazem szacunku dla harmonii ze światem natury i światem duchowym. Podczas ceremonii czterech młodych mężczyzn ubranych w barwne stroje wspina się na szczyt drewnianego słupa wysokiego na 18 do 40 metrów. Uprzednio ścina się odpowiednie drzewo i prosi o przebaczenie boga gór. Piąty mężczyzna, Caporal, stoi u podnóża słupa i wygrywa na flecie i małym bębenku pieśni ku czci słońca, czterech wiatrów i kierunków świata. Po śpiewnej inwokacji, czterej śmiałkowie skaczą w dół z platform umieszczonej na górze słupa. Przywiązani są do platformy grubymi sznurami, szybują wokół słupa, i w miarę jak liny rozkręcają się na platformie, stopniowo zniżają się do ziemi. Taniec jest symbolicznym przywołaniem mitu o narodzinach świata, jest wyrazem wartości i wierzeń całej społeczności, wspiera ją w kontaktach z duchami i sprowadza pomyślność. Uczestnictwo w tym rytuale jest, zarówno dla tancerzy, jak i obserwatorów powodem do dumy i szacunku dla własnego dziedzictwa.

Los Parachicos w tradycyjnym styczniowym święcie w Chiapa de Zorzo
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Wielkie tradycyjne święto odbywa się co roku od 4 do 23 stycznia w Chiapa de Corzo w Meksyku. Święto, połączone z muzyką, tańcem, rękodziełem, kuchnią, uroczystościami religijnymi i zabawą, organizowane jest ku czci Chrystusa z Esquipulas i dwóch katolickich świętych, św. Antoniego Abbota i otoczonego szczególnym kultem św. Sebastiana. Tańce los Parachicos (termin oznacza zarówno tancerzy, jak i taniec) są uważane za wspólną ofiarę składaną świętym. Rozpoczynają się rano i kończą w nocy: tancerze idą przez całe miasto z posągami świętych, zatrzymując się w różnych miejscach związanych z kultem religijnym. Każdy z tancerzy nosi rzeźbioną maskę z drewna zwieńczoną nakryciem głowy, kapę, haftowany szal i różnobarwne wstążki; gra na chinchines (marakasach). Tancerzy prowadzi Szef, który nosi maskę o surowym wyrazie twarzy, gitarę i bat, grając na flecie przy akompaniamencie jednego lub dwóch bębnów. W czasie tańca intonuje się pieśni pochwalne, na które los Parachicos odpowiadają klaskaniem. Nauka tańca odbywa się na miejscu, gdyż dzieci starają się naśladować dorosłych tancerzy. Technika wytwarzania masek jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, począwszy od odpowiedniego ścięcia drzewa i wysuszenia drewna aż po rzeźbienie i dekorowanie maski. Taniec los Parachicos w czasie Fiesta Grande obejmuje wszystkie sfery lokalnego życia, sprzyjając wzajemnemu poszanowaniu między społecznościami, grupami i jednostkami.

Pirekua, tradycyjna pieśń społeczności P’urhépecha
Kraj(e) członkowski: Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Pirekua jest rodzajem tradycyjnej muzyki autochtonicznej społeczności P’urhépecha w stanie Michoacán w Meksyku, wykonywanej zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. Muzyka jest mieszanką różnych stylów wywodzących się ze źródeł afrykańskich, europejskich i autochtonicznych amerykańskich. Ma regionalne odmiany występujące w 30 na 165 wspólnot P’urhépecha. Na ogół śpiew odznacza się powolnym rytmem. Muzyka może być wykonywana również bez wokalu przy wykorzystaniu różnych rytmów: sones (3/8) i abajenos (6/8). Jest interpretowana solowo, w duecie lub w trio, albo też przy akompaniamencie zespołów wokalnych, orkiestr na instrumenty smyczkowe i mieszane (z instrumentami dętymi). Los pireriechas (pieśniarze i wykonawcy Pirekua) są znani ze zdolności do improwizowania i interpretacji najstarszych śpiewów. Teksty obejmują szeroki wachlarz tematów, począwszy od wydarzeń historycznych po religię, sprawy społeczne, politykę i miłość, poruszanych przy użyciu symboli. Śpiew jest sposobem na nawiązanie prawdziwego dialogu między rodzinami i społecznościami, sprzyjając ustanawianiu i zacieśnianiu więzów. Wykonawcy Pirekua bywają również mediatorami społecznymi, wykorzystując śpiew dla wyrażenia uczuć i komunikowania ważnych wydarzeń. Pirekua jest tradycją przekazywaną ustnie z pokolenia na pokolenie, która zachowała charakter żywej ekspresji, jest wyznacznikiem tożsamości i środkiem komunikacji artystycznej dla liczącej ponad 100 tysięcy osób społeczności P’urhépechá.

Tradycyjna kuchnia meksykańska jako pradawna, żywa kultura wspólnotowa, według wzoru z Michoacán
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Tradycyjna kuchnia meksykańska stanowi całościowy model, obejmujący metody uprawy roli, obrzędy, przekazywane od wieków umiejętności, sposoby przyrządzania potraw, zwyczaje i pradawne działania wspólnotowe. Jego funkcjonowanie możliwe jest dzięki zbiorowemu uczestnictwu społeczności w całym tradycyjnym łańcuchu żywieniowym, od siewów po zbiory, poprzez przygotowywanie potraw i degustację. Podstawę systemu stanowią kukurydza, fasola i papryczki chili, a także unikalne metody uprawy roli, takie jak milpa (kukurydza i inne rośliny są uprawiane rotacyjnie na spalenisku) i chinampa (sztuczne wyspowe uprawy w strefie jezior), procesy przyrządzania potraw, takie jak łuskanie kukurydzy w wodzie wapiennej w celu podniesienia jej wartości odżywczych oraz narzędzia, takie jak kamień młyński i kamienny moździerz. Dodatkami do podstawowych produktów spożywczych są składniki rodzime: różne odmiany pomidorów, roślin z rodziny dyniowatych, awokado, kakao i wanilia. Kuchnia meksykańska jest bardzo wypracowana i pełna symboliki. Spożywane na co dzień tortille i tamales, sporządzane na bazie kukurydzy, są nieodłączną częścią obrzędów ofiarnych w Dniu Zmarłych. W stanie Michoacán i całym Meksyku kobiety - kucharze i inne osoby zajmujące się rozwojem upraw i tradycjami kulinarnymi zrzeszają się we wspólnoty zawodowe. Ich wiedza i umiejętności są wyrazem tożsamości wspólnoty, umacniają więzy społeczne i tożsamość – narodową, regionalną i lokalną. Działalność na tym polu w stanie Michoacán podkreśla również znaczenie tradycyjnej kuchni dla zrównoważonego rozwoju.

Mariachi, śpiew i muzyka na instrumenty strunowe i trąbkę
Kraj(e) członkowskie: Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Mariachi to tradycyjna muzyka, stanowiąca nieodłączny element kultury meksykańskiej. Zespół grający mariachi składa się z co najmniej dwóch muzyków, którzy, ubrani w tradycyjne regionalne stroje, wzorowane na ubiorach charro (meksykańskich kowbojów), wykonują szeroki repertuar utworów na instrumenty strunowe. Zespoły grające “współczesne mariachi” liczą czterech lub więcej muzyków i mają w swoim składzie: trąbki, skrzypce, vihuelę i gitarę basową guitarrón. Oprócz corridos (typowych meksykańskich ballad opowiadających historie bitew, niezwykłych czynów lub romansów) i pieśni opiewających uroki życia wiejskiego, szeroki repertuar obejmuje melodie z różnych regionów świata: meksykańskie tańce ludowe, menuety, polki, walenki, schottische, walce i serenady. Współczesna muzyka mariachi przejęła wiele z innych gatunków, takich jak ranchera (tradycyjne pieśni patriotyczne, miłosne lub opiewające uroki przyrody), bolero ranchero,
a nawet kolumbijską cumbię. Teksty mariachi opowiadają o miłości do ziemi, miasta rodzinnego, ojczystego kraju, religii i przyrody, urodzie rodzimych kobiet i potędze kraju. Muzycy grają wyłącznie ze słuchu, a repertuar mariachi przekazywany jest z ojca na syna, głównie podczas występów na uroczystościach świeckich lub religijnych. Mariachi opiewa tradycyjne wartości poszanowania dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego różnych regionów Meksyku, a także lokalnej historii, zarówno w języku hiszpańskim, jak i w różnych odmianach języków indiańskich używanych w Zachodnim Meksyku.

Xtaxkgakget Makgkaxtlawana, centrum sztuki autochtonicznej i jego wkład w ratowanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego Totonaków w Veracruz
Kraj(e) członkowskie: Meksyk

Programy, projekty i działania, uznane w 2012 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Centrum sztuki autochtonicznej powstało w odpowiedzi na wieloletnie dążenia Indian Totonaków do stworzenia takiej instytucji edukacyjnej, która przekazywałaby ich wiedzę, sztukę, wartości i kulturę, jednocześnie zapewniając miejscowym twórcom warunki sprzyjające rozwijaniu talentów. Struktura centrum odzwierciedla tradycyjny system osadnictwa i składa się z domów–szkół. Każdy „dom” specjalizuje się w określonej dziedzinie, np. w garncarstwie, tkactwie, malarstwie, opiece nad chorymi, tańcu tradycyjnym, muzyce, teatrze i kuchni. W „domu starszyzny” uczniowie uczą się wartości rodzimej kultury i dowiadują się o znaczeniu uprawiania twórczości. Przekazywanie wiedzy cechuje podejście całościowe. Domy–szkoły traktują praktykę twórczą jako związaną nierozerwalnie z materią duchową. Centrum ma na celu odrodzenie kulturowe poprzez rewitalizację praktyk kulturowych za pomocą m.in. języka totonackiego jako języka nauczania, przywracanie zapomnianych tradycyjnych praktyk, produkcję artystyczną, tworzenie tradycyjnych instytucji oraz sadzenie roślin i drzew potrzebnych do stosowania praktyk kulturowych. Rozwija ono stałą współpracę z twórcami i placówkami kulturalnymi w kraju i za granicą.

Charrería, tradycje jeździeckie w Meksyku
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Charrería to tradycyjne wypasanie zwierząt hodowlanych w Meksyku. Początkowo miała ona ułatwić właścicielom opiekowanie się kilkoma stadami równocześnie. Techniki związane z wypasem były przekazywane młodszemu pokoleniu przez starszych członków rodziny. Obecnie zakłada się specjalne szkoły i stowarzyszenia w celu przekazywania tradycji związanych z charreríą, a także organizuje się szkolenia członków danej społeczności, również w celu przygotowania do udziału w mistrzostwach. Publiczności prezentowane są różne rodzaje charreríi. Widzowie mają możliwość zobaczenia umiejętności związanych z wypasem bydła, m.in. zarzucania lassa i zawodów w różnych konkurencjach jeździeckich. Doświadczeni jeźdźcy dają pokaz swych zdolności na ziemi lub na koniu. Ubrani są w tradycyjne stroje. Mężczyźni (charros) noszą kapelusze z szerokim rondem, a kobiety (charras) kolorowe chusty. Stroje oraz niezbędny sprzęt, m.in. siodła czy ostrogi, są projektowane i wykonywane przez lokalnych rzemieślników, których sztuka jest elementem tej tradycyjnej praktyki. Charrería jest uważana za ważny wymiar tożsamości społeczności jeździeckiej i jej dziedzictwo kulturowe. Dzięki niej, uprawiający tę sztukę mogą przekazywać młodszemu pokoleniu istotne wartości, takie jak szacunek dla drugiego człowieka oraz równouprawnienie wszystkich członków danej wspólnoty.

La Romería (pielgrzymka): obrzęd „La llevada” (peregrynacji) Matki Boskiej z Zapopan
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Doroczne uroczystości La Romeria, odbywające się 12 października ku czci Matki Boskiej z Zapopan, związane są z tradycją sięgającą roku 1734. Data ta oznacza zakończenie dorocznego obrzędu popularnie zwanego „Noszeniem Matki Boskiej Dziewicy”, który rozpoczyna się w maju i obejmuje wiele działań społecznych i liturgicznych. Cykl peregrynacji kończy się powrotem figury Matki Boskiej do Bazyliki w Zapopan. W uroczystościach uczestniczy zazwyczaj ponad dwa miliony osób, a jedną z głównych cech wyróżniających to wydarzenie, jest udział wielkiej liczby różnorodnych rodzimych grup tancerzy. „La Llevada” oraz działania wynikające z obrzędu peregrynacji, zamieniają się w tłumne zgromadzenie, podczas którego ulice i inne przestrzenie publiczne stają się miejscami religijnego festiwalu z udziałem całej społeczności. Są na nim prezentowane, powstałe wspólnym wysiłkiem, różnorodne formy wyrazu artystycznego. Trwające cały rok przygotowania do tego wydarzenia wymagają współpracy różnych lokalnych grup, co jednocześnie wpływa na budowanie i wzmacnianie więzów wspólnotowych. Dzięki wsparciu społecznemu, La Romeria uznawana jest za jedną z najbardziej popularnych i najgłębiej zakorzenionych tradycji kulturowych w Meksyku. Do jej przetrwania przyczynia się istnienie licznych, zarówno świeckich, jak i kościelnych grup depozytariuszy i praktyków tego elementu dziedzictwa.

Proces wyrobu ceramiki z Puebli i Tlaxcala (Meksyk) i ceramiki z Talaver de la Reina i El Puente del Arzobispo (Hiszpania)
Kraj(e) członkowski(e): Meksyk / Hiszpania

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Dwie społeczności w Meksyku – w Puebli i w Tlaxcala oraz dwie inne w Hiszpanii – w Talaver de la Reina i w El Puente del Arzobispo trudnią się wyrobem ceramiki, która używana jest jako naczynia kuchenne, przedmioty dekoracyjne czy elementy architektoniczne. Mimo zmian zachodzących w tej gałęzi rzemiosła w obu krajach, wynikających zwłaszcza z używania elektrycznego koła garncarskiego, procesy rękodzielnicze, w tym techniki wyrobu, glazurowania i dekorowania ceramiki pozostają takie same jak w XVI wieku. Wiedza i umiejętności związane z tym elementem dziedzictwa obejmują: przygotowanie gliny, uformowanie wyrobu za pomocą koła garncarskiego lub formy, przygotowanie glazury i barwników oraz wymagającą dużego doświadczenia obsługę pieca garncarskiego. Niektórzy garncarze wykonują wszystkie te czynności, inni specjalizują się w poszczególnych etapach całego procesu. Wiedzę na temat wydobycia surowca, obróbki materiałów, dekorowania wyrobów i techniki wypalania mają mistrzowie i wytrawni garncarze, którzy zdobyli kwalifikacje w czasie długiej praktyki. Przekazują ją młodszemu pokoleniu w warsztatach garncarskich i w domu. Pochodzenie wyrobu poznaje się po szczegółach charakterystycznych dla danego warsztatu –formie ceramiki, dekoracji, barwach czy glazurze. W obu krajach wyroby ceramiczne stanowią ważny symbol tożsamościowy.

Bolero: tożsamość, emocje i poezja w piosence

Kraje członkowskie: Kuba, Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Bolero jest nieodłączną częścią latynoamerykańskiej pieśni sentymentalnej, z silnym lirycznym charakterem głęboko zakorzenionym na Kubie i w Meksyku. Jest to amalgamat kulturowy, łączący język używany w poezji europejskiej z afrykańskimi rytmami zniewolonych ludów i uczuciami rdzennych mieszkańców obu Ameryk. Teksty bolero nawiązują do codziennego życia, a pieśni są wykonywane w różnych przestrzeniach, od gospodarstw domowych po miejsca publiczne i duże sale koncertowe, a także na festiwalach i jako serenady. Praktyka jest zazwyczaj przekazywana w rodzinach, poprzez tradycję ustną i naśladownictwo. Badacze i naukowcy (tacy jak historycy, muzykolodzy i menedżerowie kultury) również przyczyniają się do jej przekazywania. Obecnie wciąż komponowane są nowe bolera, a teksty i muzyka dają miejsce na stale ewoluujący dialog z tradycją obu krajów. Prestiż osiągnięty przez bolero i jego zawłaszczenie przez różne sektory populacji doprowadziły do jego ekspansji w innych częściach Ameryki Łacińskiej i innych krajach hiszpańskojęzycznych. Jako silny symbol kulturowy dla szerokich sektorów kubańskich i meksykańskich społeczeństw, zwłaszcza w obszarach miejskich, służył jako środek wyrażania emocji i uczuć od ponad wieku.