Kuba

Tumba Francesa, muzyka bractwa Oriente
Kraj(e) członkowski(e): Kuba

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Żywy taniec, piosenka oraz sposób grania na bębnach, znany jako Tumba Francesa (bęben afrykański) uosabia najstarsze i najbardziej namacalne związki kubańskiej prowincji Oriente z afrykańsko – haitańskim dziedzictwem kulturowym. Gatunek ten stanowi połączenie XVIII - wiecznej muzyki z Dahomeju w Afryce Zachodniej z tradycyjnymi tańcami francuskimi. Tumba Francesa została sprowadzona na Kubę przez haitańskich niewolników, przesiedlonych do wschodnich regionów wyspy po zamieszkach na Haiti w latach 90. VIII wieku. Pierwsze udokumentowane ślady tej tradycji pochodzą z początku XIX wieku i związane są z plantacjami kawy w pobliżu miast Santiago i Guantánamo. Po zniesieniu niewolnictwa na Kubie w 1886 roku i wynikającej z tego migracji byłych niewolników do ośrodków miejskich w poszukiwaniu pracy, społeczności Tumba Francesa powstały w kilku miastach we wschodniej części Kuby. Występy Tumba Francesa najczęściej rozpoczynają się partią solową śpiewaną gwarą hiszpańską lub francuską przez lidera zespołu zwanego composé. Na znak dany przez composé, odzywa się cata – duży drewniany idiofon, wybuchając pulsującym uderzeniem, wzmocnionym przez trzy bębny znane pod nazwą tumbas. Te instrumenty, na których gra się rękami, podobne są do nowoczesnych bębnów conga, mają jednak większą średnicę. Są one zrobione z jednego wydrążonego kawałka drewna i zdobione rzeźbionymi oraz malowanymi motywami. Tańce są wykonywane pod kierunkiem mistrza placu (Mayor de Plaza). Chór składa się w przeważającej mierze z tańczących i śpiewających kobiet, które ubrane są w długie suknie z epoki kolonialnej, na głowie mają zachodnioafrykańskie chusty, a w rękach trzymają kolorowe szale. Śpiewacy wybijają rytm metalowymi grzechotkami (chachás). Występy, składające się z serii 30-minutowych pieśni i tańców, na ogół kończą się późno w nocy. Obecnie tylko dwa spośród wielu stylów tanecznych związanych z Tumba Francesa są wciąż regularnie stosowane: masón – delikatna parodia balowych tańców francuskich oraz yubá – improwizowany taniec wykonywany przy akompaniamencie porywających rytmów bębna. Tumba Francesa osiągnęła szczyt popularności pod koniec XIX wieku. Do dziś tradycja Tumba Francesa podtrzymywana jest w swoim pierwotnym kształcie przez trzy zespoły na Kubie.

Kubańska rumba – muzyka i taniec oraz związane z nimi praktyki kulturowe i społeczne
Kraj(e) członkowski(e): Kuba

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Kubańska rumba łączy w sobie przede wszystkim elementy kultury afrykańskiej, ale również kultury antylskiej i hiszpańskiego flamenco. Rozwijała się w ubogich dzielnicach, m.in. Hawany i Matanzas, w miastach portowych oraz na obszarach wiejskich, które zamieszkiwali niewolnicy pochodzący z Afryki. Zyskując popularność w całym kraju, pozostała głównym symbolem najniższej warstwy społecznej na Kubie, będąc dla niej wyrazem własnej wartości, oporu wobec tego co się działo na wyspie. Stała się także narzędziem wzbogacającym życie lokalnych społeczności. Występ składa się z elementów komunikacji słownej i pozawerbalnej, takich jak pieśni, klaskanie, gesty, taniec oraz specyficzna mowa ciała. Instrumenty, w tym perkusja lub przedmioty codziennego użytku są również elementem tej praktyki. Wykonawcy posługujący się specyficznym kodem kulturowym i zgromadzona widownia tworzą nastrój święta. Pieśni i tańce wywołują wśród zgromadzonych poczucie ogólnej życzliwości i radości, łączące ludzi bez względu na ich status społeczno-ekonomiczny, płeć czy pochodzenie etniczne. Praktyki związane z rumbą są przekazywane młodszemu pokoleniu przez rodzinę i sąsiadów.

Punto
Kraj(e) członkowskie: Kuba
Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Punto to poezja i muzyka kubańskich chłopów. Składa się z melodii, w oparciu o którą pieśniarz wykonuje improwizowane lub wyuczone, rymowane według określonego schematu strofy, składające się z dziesięciu ośmiostopowych wersów. Istnieją dwie główne odmiany punto: punto libre, ze zmiennym metrum oraz punto fijo, z metrum według klucza (en clave) lub przemiennym (cruzado). O ile historycznie punto kojarzone było ze środowiskiem wiejskim, to obecnie istnieją jego różne odmiany praktykowane powszechnie. Jest ono jednym z głównych elementów kubańskiego dziedzictwa niematerialnego i wszyscy mogą w nim uczestniczyć. Punto sprzyja prowadzeniu dialogu, wyrażając uczucia, wiedzę i wartości danej społeczności. Umiejętności związane z tą formą wyrazu kulturowego przekazywane są z pokolenia na pokolenie, a główną metodą przekazu jest naśladownictwo. Uczyć się można również w domach kultury w całym kraju, gdzie warsztaty prowadzą depozytariusze i praktycy. W celu rewitalizacji punto, na terenie całej Kuby organizowane są seminaria, warsztaty, konkursy, festiwale i imprezy. Ustanowiony został zawód wykonawcy punto dla depozytariuszy i praktyków, co powoduje, że dla wielu z nich stało się to źródłem utrzymania.

Święto Las Parrandas na Kubie
Kraj(e) członkowski(e): Kuba

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Święto Las Parrandas, które odbyło się po raz pierwszy w 1820 roku w mieście Remedios, obecnie obchodzone jest przez osiemnaście społeczności w centralnej części Kuby, najczęściej w ostatnim miesiącu roku. Las Parrandas to rywalizacja kulturalna pomiędzy dwiema dzielnicami lub częściami tego samego miasta, podczas której „szpiedzy” próbują wykraść tajemnicę na temat niespodzianki przygotowywanej na wieczorne uroczystości przez konkurencyjną dzielnicę. Obie strony przez cały rok przygotowują się do udziału w tym współzawodnictwie, które ostatecznie rozgrywa się w jeden wieczór Las Parrandas. Przygotowanie uroczystości wymaga działań z różnorodnych dziedzin twórczości artystycznej: projektowania i wykonania replik pomników, ruchomych platform i specjalnych kostiumów, opracowania piosenek i tańców, zrobienia dekoracji, fajerwerków i dekoracji, takich jak lampy, lampiony, banery i emblematy o znaczeniu alegorycznym dla danej dzielnicy. Każdy z członków osiemnastu wspólnot, niezależnie od przynależności do warstwy społecznej, płci, wieku, wyznawanej religii, zawodu czy pochodzenia, zaangażowany jest w tę uroczystość, a przygotowane repliki pomników i ruchome platformy widowiskowe stanowią odzwierciedlenie wyobraźni i kreatywności współzawodniczących grup, które – z pomocą światła, kolorów i kształtów przygotowanych rekwizytów – odtwarzają i odgrywają na nowo historie dotyczące danej społeczności. Wiedza tradycyjna związana z tym elementem dziedzictwa jest stale wzbogacana o nowe treści, co nadaje świętu Las Parrandas jednocześnie tradycyjny i współczesny charakter.

Wiedza tradycyjna mistrzów rumu (Maestros Roneros) związana z wyrobem lekkiego rumu
Kraje członkowskie: Kuba

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Kubański lekki rum został po raz pierwszy wyprodukowany w 1862 roku w mieście Santiago de Cuba. Od tej daty, nieprzerwanie, z pokolenia na pokolenie przekazywana jest wiedza mistrzów zwanych Maestros Roneros na temat wytwarzania tego trunku, który powstaje w piwnicach o specjalnych warunkach, mieszalniach i laboratoriach. Wiedza mistrzów rumu obejmuje wiedzę tradycyjną i naukową, umiejętność analizy organoleptycznej i techniki przekazywania tajników zawodu, które zapewniają ochronę procesu produkcji kubańskiego lekkiego rumu. Niezależnie od marki, mistrzowie kierują się kodeksem etycznym, skupionym na poszanowaniu kultury związanej z kubańskim rumem, jego historii i dobrych praktykach, których podstawą jest kultura ekologiczna i harmonia ze środowiskiem. Mistrzowskiej wiedzy na temat uzyskiwania lekkiego rumu nabywa się w procesie uczenia się przez całe życie, poprzez przekaz międzypokoleniowy. Nauka obejmuje ochronę piwnic, w których leżakuje rum, znajomość ich zawartości i właściwości oraz historii każdej składowanej tam beczki, a także wiedzę, jakie mieszanki dają określony wygląd, aromat, smak i konsystencję. Mistrzowie rumowi tworzą wspólnotę w rodzaju gildii kupieckiej, o ściśle określonych zasadach przyjmowania nowych członków, która jest orędownikiem odpowiedzialnej konsumpcji i tworzy pomost kulturowy między Kubą a resztą świata.

Bolero: tożsamość, emocje i poezja w piosence

Kraje członkowskie: Kuba, Meksyk

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Bolero jest nieodłączną częścią latynoamerykańskiej pieśni sentymentalnej, z silnym lirycznym charakterem głęboko zakorzenionym na Kubie i w Meksyku. Jest to amalgamat kulturowy, łączący język używany w poezji europejskiej z afrykańskimi rytmami zniewolonych ludów i uczuciami rdzennych mieszkańców obu Ameryk. Teksty bolero nawiązują do codziennego życia, a pieśni są wykonywane w różnych przestrzeniach, od gospodarstw domowych po miejsca publiczne i duże sale koncertowe, a także na festiwalach i jako serenady. Praktyka jest zazwyczaj przekazywana w rodzinach, poprzez tradycję ustną i naśladownictwo. Badacze i naukowcy (tacy jak historycy, muzykolodzy i menedżerowie kultury) również przyczyniają się do jej przekazywania. Obecnie wciąż komponowane są nowe bolera, a teksty i muzyka dają miejsce na stale ewoluujący dialog z tradycją obu krajów. Prestiż osiągnięty przez bolero i jego zawłaszczenie przez różne sektory populacji doprowadziły do jego ekspansji w innych częściach Ameryki Łacińskiej i innych krajach hiszpańskojęzycznych. Jako silny symbol kulturowy dla szerokich sektorów kubańskich i meksykańskich społeczeństw, zwłaszcza w obszarach miejskich, służył jako środek wyrażania emocji i uczuć od ponad wieku.