Gwatemala

Tradycja widowisk tanecznych Rabinal Achí
Kraje członkowskie(e): Gwatemala

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Rabinal Achí to dramat dynastyczny zapoczątkowany w XV wieku przez Majów i będący rzadkim przykładem zachowanej do dziś tradycji prekolumbijskiej. Czerpiąc inspirację z mitów na temat pochodzenia mieszkańców regionu Rabinal, dramat porusza także aktualne zagadnienia polityczne i inne kwestie interesujące społeczność, które przedstawiane są za pomocą tańca w maskach, widowiska teatralnego lub występu muzycznego. Narrację prowadzi grupa postaci pojawiających się na scenie i reprezentujących różne miasta Majów, takie jak Kajyub, będące w XIV wieku stolicą regionu Rabinaleb. Akcja sztuki, rozgrywana w czterech aktach, opowiada o konflikcie między dwoma ważnymi ośrodkami politycznymi w regionie. Główni bohaterowie to książęta Rabinal Achí i K’iche Achí. Pozostałe postacie sztuki to król Rabinaleb – Job’Toj i jego sługa Achij Mun Achij Mun Ixoq Mun, mający cechy zarówno męskie, jak i kobiece, zielonopióra matka Uchuch Q’uq’ Uchuch Raxon oraz trzynaście orłów i trzynaście jaguarów, reprezentujących żołnierzy z fortecy Kajyub’. K’iche’ Achí zostaje złapany i postawiony pod sąd za próbę wykradzenia dzieci z Rabinaleb, co w świetle majańskiego prawa stanowiło ciężkie przestępstwo. Od czasów kolonizacji w XVI wieku, przedstawienie taneczne Rabinal Achi wystawiane jest 25 stycznia, w dzień Świętego Pawła. Festiwal organizowany jest przez cofradías, miejscowe bractwo zarządzające społecznością. Poprzez uczestnictwo w tańcu, żywi „nawiązują kontakt” ze zmarłymi - rajawales, których reprezentują postacie w maskach. Odwoływanie się do przodków nie tylko służy zachowaniu dziedzictwa przeszłości, ale także prezentuje wizję przyszłości, ponieważ pewnego dnia obecni żywi połączą się ze swoimi przodkami.

Konflikty zbrojne, szczególnie w departamentach Rabinal i K’iche doprowadziły niemal do zaniku tych tradycyjnych widowisk tanecznych. Dziś głównym zagrożeniem jest niepewna sytuacja ekonomiczna wykonawców i całej społeczności regionu. Tradycyjna sztuka doznaje także uszczerbku w wyniku postępującej trywializacji i folkloryzacji, które utrudniają wierny przekaz wiedzy i wartości towarzyszących tej tradycyjnej sztuce widowiskowej.

Język, taniec i muzyka Garifuana
Kraj(e) członkowski(e): Belize/Gwatemala/Honduras/Nikaragua

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2001)

Garifuna zamieszkiwali rejon wzdłuż atlantyckiego wybrzeża Ameryki Środkowej od 1797 roku do momentu, gdy zostali zmuszeni do opuszczenia Wyspy Św. Wincenta. Jest to społeczność o mieszanym pochodzeniu, a w jej kulturze znaleźć można połączone elementy kultur autochtonicznych grup karaibskich i ludów pochodzenia afrykańskiego. Obecnie społeczności Garifuna istnieją w Hondurasie, Gwatemali, Nikaragui i Belize. Język Garifuna należy do grupy języków arawak i przetrwał wieki prześladowań oraz imperializmu językowego. Jest bogaty w historie (úraga), które były początkowo opowiadane podczas ważnych zgromadzeń i czuwania przy zwłokach. Obecnie ta sztuka opowiadania historii stopniowo ginie, podobnie jak sam język. Istnieją jednak bardzo silne związki pomiędzy językiem Garifuna a związanymi z nim pieśniami i tańcami. Melodie zawierają elementy afrykańskie i indiańskie, a teksty są istną skarbnicą historii i wiedzy tradycyjnej związanej z uprawą manioku, rybołówstwem, budową kajaku indiańskiego oraz konstrukcją domów z mułu. Tańce są wykonywane przy akompaniamencie trzech rodzajów bębnów, a widzowie mieszają się z tancerzami podczas ceremonii. Pieśni te zawierają bardzo dużo satyry wyśmiewającej szczególnie pewne formy zachowań.

Ceremonia Paach z okazji zbiorów kukurydzy
Kraj(e) członkowski(e): Gwatemala

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2013.

Ceremonia Paach w San Pedro Sacatepéquez, składająca się z obrzędów podkreślających związki człowieka z przyrodą, polega na składaniu dziękczynienia za udane zbiory kukurydzy. Modły odprawiane są w języku mam. Ceremonię prowadzą najstarsi i najbardziej szanowani członkowie społeczności, zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Modlitwy wypowiada czworo „parlamentaros”, wspomaganych przez czworo pomocników. Cztery kobiety uroczyście układają dekoracje z kolb kukurydzy oraz kierują przygotowaniem i podaniem posiłku. Ceremonia odprawiana z okazji zbiorów kukurydzy, daje poczucie tożsamości społeczności San Pedro oraz umacnia wspólnotową wiedzę o przyrodzie i jej ochronie. Tradycja przekazywana jest ustnie i poprzez praktykę. Nowi członkowie społeczności są instruowani przez starszych w czasie warsztatów, a dziadkom na ceremonii towarzyszą dzieci. Od kilku lat zainteresowanie ceremonią Paach zaczyna wygasać. Młode pokolenie coraz częściej traktuje ją jako anachronizm, a niepewność materialna sprawia, że niektórzy spośród przekazujących tę tradycję przestają brać udział w uroczystościach. Podeszły wiek osób prowadzących ceremonię i zaniechanie przekazywania tradycji młodszym członkom społeczności może doprowadzić do całkowitego zaniku tego przejawu kultury.

Wielki Tydzień w Gwatemali
Kraj(e) członkowski(e): Gwatemala

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

Obchody Wielkiego Tygodnia to jedno z najważniejszych wydarzeń w Gwatemali. Obejmują procesje, czuwania, marsze żałobne, przygotowywanie specjałów kulinarnych oraz wykonywanie ołtarzy i kobierców z kwiatów i owoców. Z tej okazji, dla podkreślenia świątecznej atmosfery, dekoruje się elewacbrje domów i budynków. Wielki Tydzień to cykl wydarzeń religijnych i kulturalnych, upamiętniających mękę, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Obejmują one szereg działań i elementów, które różnią się w zależności od regionu Gwatemali. Praktyki i tradycje związane z Wielkim Tygodniem przekazywane są młodszym pokoleniom od wieków, poprzez ich udział w przygotowaniach i samych wydarzeniach, a także za pośrednictwem mediów. W przygotowaniach i obchodach biorą udział parafianie, mieszkańcy, turyści, rzemieślnicy, muzycy i urzędnicy miejscy, co nadaje wydarzeniom Wielkiego Tygodnia uniwersalny, wspólnotowy charakter. Opierające się na udziale różnych grup społecznych obchody służą umacnianiu tolerancji, integracji, okazywaniu wzajemnego szacunku i zrozumienia między zaangażowanymi instytucjami i osobami. Odzwierciedlające różnorodność kulturową kraju, obchody Wielkiego Tygodnia są od wieków kojarzone z bólem i kultem śmierci – pojęciami, które nie były obce rdzennej ludności. Jest to cecha, która przetrwała do dziś i która pomimo pozornej sprzeczności jest znakiem nadziei i jedności.