Boliwia

Karnawał Oruro
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2001)

Oruro, znajdujące się w górach zachodniej Boliwii na wysokości 3700 metrów, było w czasach przedkolumbijskich ważnym rytualnym miejscem. Hiszpanie dokonali jego restytucji w 1606 roku i od tej pory ponownie stało się ono miejscem świętym dla Indian Uru, którzy niejednokrotnie przybywali z dalekich stron, aby odprawiać tu swoje obrzędy, szczególnie podczas ważnego festiwalu Ito. Hiszpanie zakazali tych uroczystości w XVII wieku, jednak odbywały się one nadal pod pozorem liturgii chrześcijańskiej: andyjscy bogowie byli ukrywani za ikonami chrześcijańskimi, a andyjskie bóstwa stały się świętymi. Festiwal Ito przekształcił się w chrześcijańską uroczystość Matki Bożej Gromnicznej, obchodzoną 2 lutego. Tradycyjne tańce „lama lama” lub „diablada” stały się głównymi tańcami Karnawału Oruro. Karnawał odbywa się obecnie raz w roku, przed Wielkim Postem. Trwa 10 dni i staje się okazją do prawdziwego festiwalu artystów ludowych występujących w maskach, a także do pokazu tkanin i haftów. Głównym wydarzeniem festiwalu jest procesja „entrada”, zawierająca liczne elementy chrześcijańskie i zapożyczenia ze średniowiecznych misteriów. Bierze w niej udział ponad 28 000 tancerzy i 10 000 muzyków. Przez 24 godziny bez przerwy pokonują w kółko czterokilometrową trasę procesji.

Andyjska kosmowizja grupy etnicznej Kallawaja
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Grupa etniczna Kallawaja, mieszkająca u podnóża gór Bautista Saavedra w północnym regionie La Paz, ma korzenie sięgające okresu przedinkaskiego. Jak wiele aspektów kultury andyjskiej, praktyki i wartości grupy Kallawaja wykształciły się z połączenia elementów wierzeń przedhiszpańskich i religii chrześcijańskiej. Określenie kallawaja znaczy „kraina doktorów” lub „zielarze ze świętej krainy leków” i główne zajęcie Kallawaja polega na uprawianiu pradawnych praktyk medycznych. Różne rytuały i obrzędy związane z tymi zajęciami tworzą podstawę ich lokalnej gospodarki. W kulturze grupy etnicznej Kallawaja andyjska kosmowizja jest spójnym zbiorem mitów, rytuałów, wartości i środków artystycznego wyrazu. Ich wyraźnie określony światopogląd, oparty na systemach wierzeń pradawnych lokalnych społeczności, znajduje odzwierciedlenie w tradycyjnej medycynie, której zalety są powszechnie znane nie tylko w Boliwii, ale również w innych krajach Ameryki Południowej, w których leczą księża-lekarze ze społeczności Kallawaja. Sztuka uzdrawiania czerpie swoje niezwykłe możliwości z gruntownej znajomości farmakopei zwierzęcej, botanicznej i mineralnej, a także z wiedzy rytualnej silnie związanej z wierzeniami religijnymi. Wędrowni uzdrawiacze, wyłącznie płci męskiej, leczą pacjentów, używając wiedzy medycznej i farmaceutycznej, zdobywanej poprzez złożony system przekazu i nauki zawodu, w którym istotną rolę odgrywa podróż. Podróżując poprzez bardzo różnorodne ekosystemy, uzdrawiacze Kallawaja wzbogacają swoją wiedzę, dotyczącą roślin leczniczych. Botaniczna farmakopea należąca do najbogatszych na świecie, obejmuje 980 gatunków. Kobiety z grupy Kallawaja biorą udział w wybranych obrzędach, opiekują się kobietami w ciąży i dziećmi oraz tkają rytualne tkaniny z motywami i zdobieniami odnoszącymi się do kosmowizji Kallawaja. Grupy muzyczne nazywane kantus grają podczas ceremonii rytualnych na fletni pana i bębnie, aby nawiązać kontakt z zaświatami.

Niematerialne dziedzictwo kultury Ajmarów
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia/Chile/Peru

Programy, projekty i działania uznane w 2009 r. za najlepiej odzwierciedlające zasady i cele Konwencji.

Międzynarodowy projekt ma na celu ochronę i zachowanie tradycji ustnych, muzyki i wiedzy (szczególnie dotyczącej tkactwa i metod uprawy roli) ludu Ajmarów, zamieszkującego regiony Boliwii (La Paz, Oruro, Potosí), Chile (Tarapacá, Arica, Parinacota, Antofagasta) i Peru (Tacna, Puno, Moquegua). Działania, planowane do realizacji na okres ponad 5 lat, obejmą: (1) identyfikację i inwentaryzację elementów wiedzy i tradycji ustnych Ajmarów (w wybranych dziedzinach), (2) wzmocnienie języka jako środka przekazu niematerialnego dziedzictwa na drodze formalnej i nieformalnej edukacji, (3) promocję i upowszechnienie tradycji ustnych i muzycznych Ajmarów, a także (4) wspieranie tradycyjnej wiedzy związanej z tkactwem i tradycyjnymi metodami uprawy roli. Powyższe cztery pola działań w ramach projektu zostały wybrane jako priorytetowe przez wspólnoty Ajmarów na poszczególnych etapach konsultacji i przygotowywania projektu. Celem projektu jest także stworzenie regionalnej i międzynarodowej sieci, obejmującej jednostki, wspólnoty, grupy, działaczy kultury, specjalistów, organizacje lokalne, centra badawcze, organizacje pozarządowe i instytucje rządowe, w celu promowania wymiany doświadczeń, informacji i praktyk wzmacniających potencjał regionu.

Ichapekene Piesta, największe święto w San Ignace do Moxos
Kraj(e) członkowskie: Boliwia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Co roku starsi i młodsi mieszkańcy San Ignace do Moxos w Boliwii obchodzą Ichakepene Piesta, synkretyczne święto związane z reinterpretacją mitu założeniu miasta Moxos i o zwycięstwie jezuity Ignacego Loyoli. Mit ten w lokalnej tradycji opowiadany jest w połączeniu z miejscowymi wierzeniami i zwyczajami. Obchody rozpoczynają się w maju pokazami sztucznych ogni, śpiewami i recytowaniem pochwalnych hymnów. W lipcu są odprawiane msze dzienne i nocne, odbywają się czuwania przy zmarłych, kwesty i festyny. W głównym przedstawieniu, opisującym zwycięstwo św. Ignacego, dwunastu wojowników słońca w spektakularnym przebraniu z piór walczy ze strażnikami świętego sztandaru – pierwotnymi „włodarzami” lasów, rzek i jezior z czasów sprzed wprowadzenia chrześcijaństwa. Obrzędy te są aktem wiary i nieustannego odradzania się, które pozwalają mieszkańcom San Ignace do Moxos odrodzić się w tradycji chrześcijańskiej w obecności duchów i przodków. Główna procesja obejmuje 48 grup uczestników przebranych w maski przodków, a także zwierząt, co podkreśla wyjątkowy szacunek dla natury. Bawią się oni i tańczą przy dźwiękach barokowej muzyki misji jezuickich, a około północy z ich kapeluszy o szerokich rondach rozbłyskują sztuczne ognie, symbolizując dar światła i wizję życia we wzajemnym szacunku.

Pujillay i Ayarichi
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Pujillay i Ayarichi to główne formy muzyczno-taneczne związane z kulturą Jampara, wzajemnie się dopełniające i stanowiące pewną całość. Obrzędy Pujillay odprawia się w porze deszczowej, a Ayarichi w porze suchej. Muzyka i taniec Pujillay są wykonywane przez mężczyzn w czasie obrzędów o tej samej nazwie ku czci odrodzenia się życia i obfitości plonów sprowadzanych przez deszcz. Dźwięki, tańce i stroje przywołują „Tata Pujillay”, demoniczną postać kipiącą życiem i energią. Grupa muzyków gra na różnego rodzaju fletach i na klarnecie z rogu. Przebrani za Tata Pujillay, bogato wystrojeni tancerze niestrudzenie wirują wokół ogromnego ołtarza przyozdobionego potrawami. Ayarichi tańczy się w czasie świąt katolickich świętych, których kult wpływa na porządek społeczny i wizję świata oraz na ochronę życia. W grupie znajduje się czterech tancerzy-muzyków grających na fletni Pana i na bębnach oraz od dwóch do czterech młodych tancerek. Kobiety zajmują się wykonywaniem dopracowanych w każdym szczególe strojów. W zorganizowanie obrzędów i zapewnienie obfitości jedzenia i napojów są zaangażowane różne środowiska. Wiedzy na temat tańców i muzyki dzieci nabywają bez pośrednictwa dorosłych, dzięki wspólnym zabawom i poprzez obserwację. Stanowiąc formę łączności z przyrodą, Pujlillay i Ayrachi umacniają jedność społeczności Jampara.

Obrzędy uliczne w La Paz podczas świąt Alasita
Kraj(e) członkowskie: Boliwia
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

W czasie obrzędowych pochodów w mieście La Paz podczas Alasita – uroczystości rozpoczynających się 24 stycznia i trwających od dwóch do trzech tygodni – uczestnicy zaopatrują się w miniatury „na szczęście”, nawiązujące do Ekeko, miejskiego bóstwa pomyślności i płodności. Uroczystości rozpoczynają się od poszukiwania i nabycia miniatur, które następnie są poświęcane w trakcie obrzędów andyjskich lub uroczystości kościelnych. Ludzie przypisują miniaturom specjalną moc i zawierzają im swoje pragnienia. Wymieniają się nimi z innymi, by symbolicznie spłacić swoje długi. Depozytariusze i praktycy obejmują szeroką społeczność interesariuszy. Mieszkańcy miasta, niezależnie od statusu społecznego, uczestniczą w obrzędach, które służą umacnianiu spójności społecznej i promują przekaz międzypokoleniowy, przyczyniając się do poprawy relacji rodzinnych. Ponadto, znaczenie przypisywane darom i choćby symbolicznej spłacie długów, pozwala na łagodzenie napięć między poszczególnymi osobami, a nawet między klasami społecznymi. Wiedza na temat obrzędów odprawianych w czasie Alasita jest przekazywana w sposób naturalny w rodzinie, gdyż dzieci towarzyszą rodzicom w pochodach. Wysiłki na rzecz zachowania Alasita były podejmowane nieprzerwanie za sprawą społeczeństwa obywatelskiego. Kolekcje i wystawy muzealne przyczyniły się do lepszego poznania niektórych wątków tematycznych tych świąt. W celu zachęcania do wyrobu miniatur i twórczości związanej z obrzędami miasto organizuje konkursy, które przyciągają coraz więcej zainteresowanych.

Święto Santísima Trinidad del Señor Jesús del Gran Poder w mieście La Paz
Kraj(e) członkowski(e): Boliwia

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Święto Santísima Trinidad del Señor Jesús del Gran Poder odbywa się w Dzień Świętej Trójcy w stolicy Boliwii, La Paz. Obchody co roku odmieniają i ożywiają życie społeczne miasta, co wynika ze szczególnego sposobu rozumienia i przeżywania andyjskiego katolicyzmu. Święto zaczyna się od przejścia procesji przez zachodnią część miasta. Jest to najważniejsza część całego wydarzenia, gromadzącego około czterdziestu tysięcy wiernych, którzy tańczą i śpiewają w ofierze dla Pana Jezusa Wielkiej Mocy. Taniec ma mistyczne znaczenie dla sześćdziesięciu dziewięciu wspólnot zaangażowanych w organizację uroczystości, które są witane na ulicach w euforycznej atmosferze, przy dźwiękach muzyki granej przez siedem tysięcy wykonawców. Tańce rozpoczynają się od kultowego Morenos, któremu towarzyszą także lżejsze formy tańca. Jednocześnie wykonywane są rodzime tańce Sikuris i Qhantus, nawiązujące do początków festiwalu Ch'ijini. Następnego dnia członkowie procesji uroczyście noszą na ramionach obraz świętego patrona w dzielnicy Gran Poder, a wierni oddają mu cześć z pomocą kadzideł, kwiatów i konfetti. Wspólnoty przygotowują repertuar muzyczny uroczystości przez cały rok; hafciarze i jubilerzy z Gran Poder przekazują z pokolenia na pokolenie wiedzę i umiejętności związane z tą formą dziedzictwa, a jej aspekt religijny utrwalany jest poprzez uroczystości, wieczorne modlitwy i procesje.

Wielki festiwal w Tarija
Kraje członkowskie: Boliwia

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Festiwal odbywa się co roku w sierpniu i we wrześniu w Tarija, mieście leżącym w południowo-wschodniej części Boliwii.. W tym czasie mają miejsce procesje religijne, festiwale muzyczne, zawody i pokazy sztucznych ogni ku czci św. Rocha. Święto wywodzi się z czasów kolonialnych, kiedy przodkowie dzisiejszych mieszkańców Tarija modlili się do św. Rocha o uleczenie chorób, oddalenie epidemii i otoczenie opieką swoich bliskich. Tradycja ma źródło w religijności i wierze przekazywanej w rodzinie i w społeczności katolickiej. Procesje przechodzą głównymi ulicami, zatrzymując się w katedrze i w kościołach. Uczucia religijne wiernych wyrażają się w tańcu, muzyce i modlitwach. Pątnicy grają i tańczą w barwnych maskach i strojach. Mieszkańcy dekorują z tej okazji świątynie i ulice, którymi ma przejść procesja, organizują wydarzenia sportowe i kulturalne. Na święto przygotowywane są lokalne wyroby rękodzielnicze i tradycyjne potrawy, bez napojów alkoholowych.

Ch'utillos, Festiwal Bartłomieja Apostoła i Świętego Ignacego Loyoli, spotkanie kultur w Potosí

Kraj członkowski: Boliwia (Państwo Wielonarodowe)

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Ch'utillos, czyli Festiwal Bartłomieja Apostoła i Świętego Ignacego Loyoli, obchodzony jest w Potosí w Boliwii w sierpniu. Stanowiący integralną część lokalnej tożsamości kulturowej festiwal charakteryzuje się targami gastronomicznymi, występami tanecznymi i procesją do sanktuarium znajdującego się w wąwozie Mullu Punku, naturalnym miejscu z formacjami skalnymi. W mieście parafianie i grupy muzyczne biorą udział w Paradzie Tańców Autochtonicznych i Folklorystycznych Ch'utillos, do której dołączają społeczności wiejskie w tradycyjnych strojach. Niektóre z nich przemierzają nawet 200 kilometrów, aby dotrzeć do Potosí, z miast graniczących z Argentyną, wnosząc swoje tradycje i wypowiedzi ustne do tanecznej parady. Grupy taneczne z innych krajów Ameryki Łacińskiej również dołączają do uroczystości, przekształcając ulice Potosí w platformę wymiany kulturowej. Inni depozytariusze tej praktyki to ludzie, którzy wytwarzają tradycyjne instrumenty muzyczne, odzież, akcesoria i naczynia. Wiedza i umiejętności związane z Ch'utillos są przekazywane nieformalnie, poprzez ustne instrukcje i udział w uroczystościach. Jako symbol wiary i tradycji, festiwal Ch'utillos jest częścią dziedzictwa kulturowego rdzennego narodu Q'ara Q'aras, wyznaczając początek przygotowania gruntów pod uprawę i nowego cyklu rolniczego, z ofiarami dla Pachamama (Matki Ziemi).