Zimbabwe

Taniec Mbende Jerusarema
Kraje członkowskie(e): Zimbabwe

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Mbende Jerusarema to taniec popularny wśród ludów Zezuru Szona zamieszkujących wschodnie Zimbabwe, w szczególności regiony Murewa i Uzumba-Maramba-Pfungwe. W czasie tańca kobiety i mężczyźni wykonują akrobatyczne i zmysłowe ruchy zgodnie z rytmem wygrywanym na bębnach. Towarzyszy im mężczyzna potrząsający drewnianą grzechotką oraz grupa kobiet klaszczących w dłonie, jodłujących i dmuchających w gwizdki. W odróżnieniu od innych wschodnioafrykańskich obrzędów tanecznych, odbywających się przy akompaniamencie bębnów, styl Mbende Jerusarema, nie opiera się na skomplikowanym systemie stawiania kroków, ani też na wielkiej liczbie akompaniujących bębniarzy. Tutaj muzyka wykonywana jest przez jednego wirtuoza instrumentu i nie towarzyszą jej żadne pieśni ani deklamacje. W czasie tańca mężczyźni często kucają potrząsając obiema rękami i energicznie kopiąc w ziemię prawą nogą w geście imitującym kopanie nory przez kreta. Osobliwa nazwa tego tańca obrazuje jego powikłane, zmienne losy na przestrzeni wieków. W czasach przedkolonialnych ten starodawny taniec płodności nazywany był Mbende, co w języku szona oznacza kreta, będącego symbolem płodności, seksualności i rodziny. Pod wpływem misjonarzy chrześcijańskich, zdecydowanie przeciwnych praktykom tańca o tak wyraźnie seksualnych konotacjach, zmieniono jego nazwę na Jerusarema. Słowo to, oznaczające Jeruzalem w języku Szona, miało dowodzić, że taniec ma ściśle religijny charakter. Współcześnie obie nazwy są powszechnie używane. Mimo potępienia przez misjonarzy, taniec pozostał popularny i stał się źródłem dumy oraz symbolem tożsamości ludu Szona w walce przeciwko władzom kolonialnym.

Charakter i znaczenie tańca ulega zmianie w miarę jak staje się on w coraz większym stopniu atrakcją turystyczną. Coraz częściej jest także wykonywany podczas wieców partyjnych, gdzie pozbawiony jest swojego oryginalnego znaczenia i kontekstu. Bębny mitumba, grzechotki i gwizdki, tradycyjnie akompaniujące tancerzom, zastępowane są tandetnymi imitacjami, co przyczynia się do zaprzepaszczenia unikalnego charakteru muzyki Mbende.

Sztuka wyrobu instrumentu i gry na tradycyjnym lamelofonie Mbira / Sansi
Kraj(e) członkowski(e): Malawi / Zimbabwe

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Sztuka wyrobu instrumentu i gry na Mbira / Sansi, tradycyjnym instrumencie szarpanym (lamelofonie), odgrywa kluczową rolę w życiu społeczeństw Malawi i Zimbabwe. Instrument Mbira / Sansi składa się z drewnianej deski z przymocowanymi do niej metalowymi klawiszami, a całość jest często zamontowana na rezonatorze z wydrążonej tykwy lub innego kawałka drewna. Metalowe blaszki-klawisze są wykonane z uchwytów łyżek, szprych rowerowych lub drutu sprężynowego, które grający na instrumencie szarpie za pomocą kciuków lub kciuków i palców. Mbira / Sansi wytwarza płynny, mocny dźwięk uważany za mistyczny, urzekający i uspokajający. Ważną cechą tej muzyki jest powtarzalność, przy czym każdy powracający główny motyw różni się nieco od poprzedniego i składa się z wielu przeplatających się melodii. Na instrumencie można grać solo lub w grupie kilku muzyków. Tradycyjnie przekaz tego elementu dziedzictwa odbywał się z pokolenia na pokolenie, w kręgu rodzinnym. Współcześnie jednak praktyka ta przekazywana jest coraz częściej w czasie organizowanych warsztatów lub formalnej edukacji szkolnej. Utwory śpiewane z akompaniamentem tego instrumentu zawierają ważne przesłania, na przykład przestrzegają dzieci przed złym zachowaniem lub potępiają naganne /postępowanie członków społeczności. Muzyka służy również do przekazywania informacji o wydarzeniach, które miały miejsce w przeszłości. Przede wszystkim jednak praktykowana powszechnie gra na tym instrumencie uważana jest zawsze za narzędzie wyrażania dezaprobaty wobec przemocy i wszelkich innych nieprawidłowości w życiu społecznym.