Senegal

Kankurang, rytuał inicjacyjny plemion Mandinka
Kraj(e) członkowski(e): Gambia/Senegal

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005).

Kankurang to rytuał inicjacyjny praktykowany w prowincjach Senegalu i Gambii zamieszkałych przez plemiona Manding, przede wszystkim w regionach Casamance i miasta Mbour. Zgodnie z tradycją, Kankurang wywodzi się z Komo, zamkniętej społeczności myśliwych, z których ezoterycznych praktyk wyłoniła się tradycja Manding. Centralną postacią rytuału Kankurang jest przewodnik, który nosi maskę zrobioną z kory i czerwonego włókna drzewa faara, ubrany jest w liście, a ciało pomalowane ma farbami roślinnymi. Jego obecność związana jest z rytuałami inicjacyjnymi, takimi jak obrzezanie, a samo pojawienie się tej postaci odbywa się w kilku etapach, stanowiących część rytuału. Są to: wybór inicjatora i jego wprowadzenie przez starszyznę plemienną, jego oddalenie się do lasu na czele grupy chłopców, którzy poddani zostaną inicjacji, czuwanie i procesja chłopców przez wioskę. Rytuał ma miejsce pomiędzy sierpniem a wrześniem. Procesja przechodzi przez wieś w otoczeniu niedawno poddanych obrzezaniu chłopców oraz mieszkańców wioski, naśladujących jego zachowanie i gesty oraz tańczących i śpiewających. Dla podkreślenia i zaakcentowania swoich gestów, wykonuje on w tańcu podskoki, jednocześnie wymachując maczetami i wydając z siebie rozdzierające okrzyki. Towarzyszący mu tłum, uzbrojony w patyki i liście palmowe, wykrzykuje refren i wybija rytm na bębnach.

Przewodnik Kankurang jest gwarantem porządku i sprawiedliwości, a jednocześnie egzorcystą przeganiającym złe moce. Zapewnia także przekaz specjalistycznej wiedzy i czuwa nad przebiegiem rytuału, stanowiącego podstawę tożsamości kulturowej Mandinka. Rytuał, który upowszechnił się wśród innych społeczności i grup, jest dla młodych chłopców poddawanych obrzezaniu okazją do poznania reguł zachowania obowiązujących w społeczności, tajników roślin i ich wartości leczniczych, a także technik myśliwskich. Tradycyjne praktyki tej społeczności zanikają jednak w wyniku szybko postępującej urbanizacji Senegalu i Gambii i jednocześnie zmniejszającej się stale powierzchni świętych gajów, które przekształcane są w pola uprawne. W rezultacie, rytuał ulega coraz większej trywializacji, a autorytet przewodnika maleje.

Xooy, uroczystości ku czci bogów, obchodzone przez Sererów w Senegalu
Kraj(e) członkowski(e): Senegal

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2013 r.

Ceremonia ku czci bogów, zwana xooy jest organizowana przed początkiem pory deszczowej na wiejskich placach przez społeczność Sererów w środkowym i zachodnim Senegalu. Podczas długiego nocnego czuwania jasnowidze znani jako Saltigues występują w wyznaczonym dla nich kręgu, by przy dźwiękach tam tamów wygłaszać przepowiednie publiczności będącej w transie. Ceremonia xooy przynosi odpowiedzi na kluczowe dla wspólnoty pytania o deszcz, klęski żywiołowe, choroby i środki zaradcze. Wielobarwne stroje, śpiewy, tańce, przysłowia i zagadki zadawane przez odprawiających obrzędy Saltigues, którzy uchodzą za mistrzów w nawiązywaniu kontaktu z publicznością, wszystko to składa się na spektakularne wielobarwne widowisko, które elektryzuje audytorium aż do świtu. Xooy to jedno z głównych wydarzeń w kulturze narodowej, ważna przestrzeń, w której jest wyrażane i doceniane dziedzictwo kulturowe Sererów. Saltigues to żywe media xooy. Przechowują oni i przekazują wiedzę ezoteryczną, będącą podstawą ceremonii. Jako pośrednicy między ludźmi, Istotą Najwyższą, przyrodą i dobrymi duchami, mają wpływ na uregulowanie życia społecznego i są gwarantem harmonii między ludźmi i środowiskiem. Dzięki znajomości ziół uprawiają lecznictwo tradycyjne, które pomaga ulżyć cierpieniom chorych.

Ceebu Jën, sztuka kulinarna w Senegalu
Kraj(e) członkowskie: Senegal

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Ceebu Jën jest potrawą pochodzącą z wyspy Saint-Louis w Senegalu, gdzie była przyrządzana przez lokalne społeczności rybackie. Chociaż przepisy są różne zależnie od regionu, w skład potrawy wchodzi zazwyczaj filet rybny, kruszony ryż, suszona ryba, skorupiaki i warzywa sezonowe, takie jak cebula, pietruszka, czosnek, papryka chili, pomidory, marchew, bakłażany, biała kapusta, maniok, słodkie pataty, piżmian i liść laurowy. Dobór jakości ryb i zestawu warzyw zależy od rangi wydarzenia czy żywionych do gościa uczuć. Przepis i sposób przyrządzania potrawy przekazywany jest zazwyczaj przez matki córkom. W większości rodzin jada się palcami, w restauracjach na ogół używa się łyżek czy widelców. Spożywanie potrawy wiąże się ze specjalnymi praktykami kulturowymi. Na przykład nie można jeść, siedząc z podniesionym kolanem, talerz należy trzymać w lewej ręce, podczas jedzenia nie można upuszczać ziaren ryżu. Potrawa ceebu jën i związane z nią praktyki są uznawane za wyraz tożsamości senegalskiej.