Mali

Przestrzeń kulturowa plemion Jaaral i Degal
Kraj(e) członkowski(e): Mali

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Przestrzeń kulturowa plemion Jaaral i Degal obejmuje rozległe tereny pastwisk użytkowanych przez lud Fula na obszarze wewnętrznej delty Nigru. Święta plemion Jaaral i Detal mają miejsce dwa razy w roku, przy okazji spędu bydła, które w porze suchej wędruje przez pustynne tereny Sahelu aż do obszarów zalewowych wewnętrznego Nigru. Uroczystości odbywają się zawsze w sobotę, ponieważ według wierzeń ludu Fula jest to dzień szczególnie pomyślny. Dokładna data święta wyznaczana jest zależnie od poziomu wody w rzece i stanu pastwisk.

Święto tradycyjnie staje się okazją do prezentacji różnorodnych form artystycznego wyrazu. Organizowane są konkursy na najpiękniej udekorowane stada, pasterze recytują wiersze opowiadające o przygodach, które przeżyli w trakcie długiej wędrówki ze stadami bydła. Młode kobiety wkładają odświętne stroje i biżuterię, by w ten sposób uhonorować pasterzy, wychwalanych także w pieśniach.

Uroczystości, których historia sięga XIV wieku i początków osadnictwa Fulanów w tym regionie, stanowią nieodłączne elementy stylu życia tych plemion. Nowe zasady gospodarowania pastwiskami, wyznaczenie szlaków wędrówek bydła i miejsc ich spędu, znacznie usprawniły organizację tych uroczystości, nadając im większe znaczenie i bardziej masowy charakter. Przybywają na nie przedstawiciele wszystkich grup etnicznych i zawodowych z okolic delty Nigru: Fulanie hodujący bydło, rolnicy Marka lub Nono uprawiający ryż, Bambara uprawiający proso i Bozo utrzymujący się z połowu ryb. W ten sposób święta organizowane przez Jaaral i Degal przyczyniają się do odnowienia dawnych plemiennych klanów i wzmacniają w poczucie więzi społecznych ludów zamieszkujących te terytoria. Silne przywiązanie lokalnych społeczności do tych świąt daje nadzieję na kontynuację wielowiekowej tradycji. Zagrożeniem dla niej może być jednak znaczny odpływ młodych ludzi ze wsi oraz nawracające okresy suszy zagrażające pastwiskom i stadom.

Sanké mon, rytuał wspólnego połowu ryb
Kraj(e) członkowski(e): Mali

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2009 r.

Sanké mon, rytuał wspólnego połowu ryb ma miejsce w mieście San, leżącym w regionie Ségou w każdy drugi czwartek siódmego miesiąca wg księżycowego kalendarza i ma na celu uczczenie rocznicy założenia miasta. Rytuał rozpoczyna się od złożenia ofiary z kogutów, kóz i darów mieszkańców miasta duchowi stawu Sanké. Następnie rozpoczyna się właściwy połów, który trwać może nawet kilkanaście godzin i odbywa się z użyciem małych i dużych sieci. Po zakończeniu połowu odbywa się na placu taniec w maskach, w wykonaniu tancerzy z grupy Buwa z San i sąsiednich wiosek. Tancerze odziani są w tradycyjne stroje, nakrycia głowy dekorowane muszlami i piórami, tańczą w rytm muzyki wybijanej przez różne bębny. Sanké mon oznacza nadejście pory deszczowej, jest okazją do wspólnego świętowania, prezentacji sztuki i rzemiosła, a przede wszystkim dzielenia się umiejętnościami związanymi ze sztuką połowu ryb. Święto jest też wyrazem współpracy, solidarności i pokoju panującego między członkami grup biorących udział w rytuale. W ostatnich latach rytuał wyraźnie stracił na popularności, co zagraża jego dalszemu istnieniu. Nakładają się na to dodatkowo zanik świadomości o historii rytuału, spadek liczby uczestników, nieszczęśliwe wypadki podczas obchodów, a także zmniejszanie się obszaru jeziora Sanké w wyniku niskich opadów i urbanizacji okolicznych terenów.

Ceremonia Kamablon
Kraj(e) członkowski(e): Mali

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Lud Malinke i inne okoliczne plemiona z regionu Manden, w południowo-zachodnim Mali, organizują co siedem lat w wiosce Kangaba ceremonię związaną z kładzeniem nowego dachu na Domu Spotkań (House of Speech), zwanym Kamablon. Zbudowany w 1653 roku w formie rotundy, skrywa obiekty i meble o symbolicznym znaczeniu dla społeczności i służy jako wioskowy dom spotkań (village senate). Strażnikami dziedzictwa Kamablon i organizatorami ceremonii są członkowie klanu Keita, potomkowie założyciela Imperium Mali Sundiaty Keita, oraz grioci i mężczyźni z rodu Diabate. Układanie nowego dachu na Domu przywołuje do życia historię i kulturę regionu Manden poprzez ustne tradycje. Jest okazją do wzmocnienia więzi społecznych, rozwiązywania konfliktów i przewidywania, co może się wydarzyć przez kolejne 7 lat. Przez pięć kolejnych dni, młodzi mężczyźni w wieku od 20 do 21 lat zdejmują stary dach i pokrywają Dom nowym, pod nadzorem starszyzny, dla której jest to okazja do przekazania swojej wiedzy na temat Domu, jego konstrukcji, historii i symbolicznego znaczenia dla wspólnoty. W tym czasie grioci z pobliskiej wsi Kela opowiadają historie regionu Manden i wspominają chwałę króla Sundiaty.

Obrzęd mądrości tajnego stowarzyszenia Kôrêdugaw
Kraj(e) członkowskie: Mali

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2011 r.

Tajne stowarzyszenie Kôrêdugaw to rytuał mądrości, mający kluczowe znaczenie dla tożsamości kulturowej malijskich plemion Bambara, Malinké, Senufo i Samogo. Zarówno wtajemniczeni, jak i nowo przyjmowani członkowie stowarzyszenia, wkładają na siebie zużyte, potargane ubrania oraz naszyjniki z ziaren czerwonej fasoli i rozmaitych innych przedmiotów, wywołując śmiech swoim zachowaniem, znamionującym zamiłowanie do obżarstwa i złośliwych dowcipów. Jednocześnie obdarzeni są błyskotliwą inteligencją i mądrością. Stowarzyszenie uczy i wychowuje dzieci, przygotowując je do funkcjonowania w społeczeństwie i radzenia sobie z problemami. Członkowie tajnego stowarzyszenia pełnią także role społecznych mediatorów, występują także na festiwalach i przy wielu innych okazajch. Kôrêdugaw są także zielarzami i tradycyjnymi uzdrowicielami, którzy swoją wiedzę na temat roślin wykorzystują do leczenia chorób i bezpłodności, odczyniania uroków i sprowadzania błogosławienstwa. Są symbolami hojności, tolerancji, nieagresji i mistrzostwa wiedzy, ucieleśnieniem reguł postępowania, które wpajają innym. Członkiem stowarzyszenia można zostać niezależnie od płci, pochodzenia społecznego, przynależności do grupy zawodowej, etnicznej czy religijnej. Osoba staje się Kôrêduga drogą dziedziczenia, polecenia wydanego przed duchy lub szkolenia pod okiem mistrza. Wiedza ogólna i specjalistyczna przekazywane są podczas dorocznej ceremonii inicjacyjnej. Obecnie tradycyjne metody przekazu tej wiedzy są zagrożone, ponieważ liczba zainteresowanych przystąpieniem do stowarzyszenia maleje. Młode pokolenie skłania się do innego, bardziej miejskiego trybu życia, a tradycyjne obrzędy odprawiane są coraz rzadziej.

Praktyki kulturowe i ekspresja związane z instrumentami balafon i kolintang w Mali, Burkina Faso, Wybrzeżu Kości Słoniowej i Indonezji
Kraj(e) członkowskie: Burkina Faso/Mali/Wybrzeże Kości Słoniowej/Indonezja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Balafon używany wśród plemion Senufo w Mali, Burkina Faso i na Wybrzeżu Kości Słoniowej jest ksylofonem pięciostopniowym, znanym pod lokalną nazwą ncegele. Ncegele składa się z 11 do 21 drewnianych płytek o niejednakowej długości, umieszczonych na drewnianej lub bambusowej podstawie o kształcie zbliżonym do trapezu. Wydrążone tykwy umocowane pod tą podstawą pełnią rolę rezonatorów. Ich wielkość jest proporcjonalna do wielkości płytek. Otwory w tykwach, przykryte membraną z włókien pajęczych kokonów, wzmacniającą dźwięk. Akord jest podzielony na oktawy w pięciu jednakowych interwałach. Dźwięki uzyskuje się poprzez uderzanie w płytki drewnianymi pałkami z gumowymi zakończeniami. Muzyka może być wykonywano solowo lub w zespole. Muzyczny dyskurs opiera się na wygrywaniu wielu rytmicznych melodii. Gra na ncegele towarzyszy świętom, modlitwom w parafiach i modłom odprawionym w świętych gajach, uroczystościom żałobnym, a także pobudza do pracy. Muzyka wspiera nauczanie systemów wartości, tradycji, wierzeń, prawa zwyczajowego, zasad etycznych w codziennym życiu społeczności i każdego człowieka. Każdy muzyk uczy się początkowo gry na balafonie dla dzieci, a następnie ćwiczy grę na „normalnym” balafonie pod kierukiem mistrza.

Praktyka i wiedza związana z muzyką imzad tuareskich społeczności w Algierii, Mali i Nigrze
Kraj(e) członkowski(e): Algieria/Mali/Niger

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2013 r.

Charakterystyczną dla wspólnot tuareskich muzykę imzad wykonują kobiety na jednostrunowym instrumencie, również zwanym imzad. Siedząc, wykonawczyni opiera instrument na kolanach i wydobywa dźwięki za pomocą drewnianego smyczka o łukowatym kształcie. Muzyka imzad, połączona z poezją, często towarzyszy świętowaniu w tuareskich obozowiskach. Jest akompaniamentem do pieśni poetyckich lub popularnych, często śpiewanych przez mężczyzn, sławiących przygody i czyny bohaterów z przeszłości. Pozostali kobiety i mężczyźni wtórują im, wydając modulowane lub wysokie dźwięki. Muzyka odgrywa niekiedy rolę terapeutyczną. Wykonuje się ją w celu odpędzenia złych duchów i ulżenia cierpieniom chorych. Dźwięki imzad oddają uczucia i nastroje wykonawczyni, a wszelkie trudności w wykonywaniu muzyki są traktowane jako zły omen. Kobiety wykonują instrument z wydrążonej i wysuszonej połówki tykwy. Naciąga się na nią skórę z dwoma otworami w kształcie rozetek i nakłada drewniany mostek w formie litery „v”. Umiejętności muzyczne nabywane są drogą przekazu ustnego, poprzez obserwację i naśladownictwo.

Tańce z maskami i kukłami w Markali
Kraj(e) członkowskie: Mali

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Tańce z maskami i kukłami odbywają się z okazji obrzędowego święta ludów bambara, bozo, marka i somono w Markali. Śpiewającym piosenki tancerzom w maskach i tancerzom z kukłami towarzyszy muzyka tam-tamów. Poszczególne maski i kukły wyobrażające zwierzęta, którym przypisuje się określone cechy ludzkie, symbolizują świętą więź człowieka z przyrodą. W czasie pory suchej młodzi chłopcy są przygotowywani do wejścia w dorosłe życie. Inicjacja ma miejsce w świętym gaju, nad brzegiem rzeki Niger, gdzie chłopcy nabywają umiejętności przekazywanych im przez starszych. Obrzędy kończą się ucztą i składaniem ofiar duchom opiekuńczym i ciemnym mocom, w celu uzyskania ich zgody na osiągnięcie statusu mężczyzny, który ma prawo nosić maskę i wykonywać taniec. Po spełnieniu obrzędów obchodzi się święto zbiorów, w czasie którego różnorodność lokalnych kultur znajduje wyraz w modłach, muzyce, śpiewie i tańcu. Wita się wtedy rozpoczęcie pory połowu ryb, wspólnego lub indywidualnego. Święto ilustruje jedność, dialog, tolerancję i ciągłość tożsamości kulturowej, wyrażającą się w wielu kulturach Markali i sąsiednich wiosek. Tworzy płaszczyznę spotkań i wymiany, służącej rozwiązywaniu konfliktów wewnątrz społeczności i pomiędzy nimi, sporów i zatargów rodzinnych.

Kulturowe praktyki i środki wyrazu związane z M’Bolon, tradycyjnym perkusyjnym instrumentem muzycznym
Kraj(e) członkowskie: Mali

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony

M’Bolon jest instrumentem muzycznym składającym się z dużego pudła rezonansowego z tykwy pokrytego wołową skórą i drewnianego wygiętego gryfu ze strunami. Dla wzmocnienia dźwięcznych wibracji muzyk często ma przy sobie urządzenie podobne do dzwonka, składające się z metalowych płytek, na których są umocowane małe owalne blaszki. Urządzenie wyposażone w małe druciane kółka jest przymocowane do dłoni muzyka za pomocą poduszeczki ze sznurkami albo z gumką. Zastosowanie M’Bolon zależy od liczby strun. Instrumenty o jednej lub dwóch strunach są używane w czasie świąt ludowych i uroczystości, towarzyszą obrzędom i ceremoniom religijnym. Najbardziej popularne są instrumenty o trzech lub czterech strunach. Używa się ich przy składaniu hołdu wodzom, opiewaniu czynów władców, pobudzaniu zapału przy pracach polnych, mobilizowaniu energii wojowników. Może to być gra tylko na instrumencie M’Bolon lub wspólnie z innymi instrumentami, takimi jak ksylofon, mówiący bęben i lutnie. M’Bolon jest używany na południu Mali, niezależnie od grupy etnicznej, płci i religii. Nauka gry jest przekazywana przez mistrzów i przez lokalne stowarzyszenia. Niemniej liczba wtajemniczonych jest ograniczona, a praktyka zagrożona pod wpływem czynników takich jak urbanizacja, upowszechnianie się religii, które zakazują tradycyjnych obrzędów i praktyk inicjacyjnych oraz spadek zainteresowania ze strony młodych ludzi.