Dziedzictwo niematerialne
W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyjęty na 32. sesji Konferencji Generalnej UNESCO w październiku 2003 r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki.
Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości.
Dziedzictwo niematerialne w rozumieniu Konwencji UNESCO obejmuje:
- tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego
- sztuki widowiskowe
- zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne
- wiedzę i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata
- umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym
Przy działaniach związanych z ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego obowiązują Zasady etyczne. Na podstawie Konwencji tworzone są dwie listy międzynarodowe i rejestr dobrych praktyk: Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, Lista elementów dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony i Rejestr dobrych praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (w skrócie: Rejestr dobrych praktyk).
Decyzje o wpisie elementów dziedzictwa podejmuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego na dorocznych sesjach.
Pierwszych wpisów na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości dokonano w 2008 roku. Wpisano wówczas 90 elementów dziedzictwa znajdujących się na liście tworzonej w ramach programu UNESCO „Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości”, funkcjonującego w latach 2001–2005. Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony i Rejestr dobrych praktyk (wcześniej nazywany Rejestrem najlepszych praktyk) powstają sukcesywnie począwszy od 2009 roku. Obecnie ogółem na obie listy międzynarodowe i do rejestru dobrych praktyk wpisane są 788 elementy dziedzictwa w 150 krajach. 667 z nich znajdują się na Liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.
Na listy międzynarodowe mogą być wpisane tylko takie elementy dziedzictwa, które już znajdują się w rejestrze krajowym. W Polsce Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest prowadzona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
Polska ratyfikowała Konwencję w 2011 roku. Tekst polski jest opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 172, poz. 1018.
Projekt UNESCO zatytułowany „Dive into Intangible Cultural Heritage” (Zanurzyć się w niematerialnym dziedzictwie kulturowym) pozwala na poszukiwanie i analizowanie powiązań między poszczególnymi elementami dziedzictwa według ich tematów, znaczeń, związków ze środowiskiem naturalnym czy zagrożeń. Otwiera drogę do wszechstronnych rozważań na temat niematerialnego dziedzictwa kulturowego, stanowiąc zachętę do dalszych dociekań i dyskusji dla wszystkich zainteresowanych posługujących się językiem angielskim .