W dniu 3 kwietnia br. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyło się webinarium na temat archeologicznego dziedzictwa kulturowego w mandacie UNESCO (Webinar on Archaeological Cultural Heritage in the UNESCO Mandate). Wydarzenie zostało zorganizowane przez Polski Komitet ds. UNESCO, Sieć UNESCO-UNITWIN ds. Kultury w Zagrożeniu (UNESCO-UNITWIN Network on Culture in Emergencies) oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, we współpracy z UNESCO.
Głównym tematem spotkania była ochrona archeologicznego dziedzictwa kulturowego, zarówno ruchomego, jak i nieruchomego, oraz związane z nią wyzwania.
Uczestników spotkania powitała Marta Cienkowska, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, deklarując wsparcie ministerstwa dla inicjatywy, która wpisuje się w jego działania na rzecz ochrony dziedzictwa archeologicznego. Wiceminister podkreśliła również kluczową rolę UNESCO w promowaniu najlepszych praktyk i wdrażaniu istniejących konwencji dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego. Prof. Michał Kleiber, przewodniczący Polskiego Komitetu do spraw UNESCO, powitał uczestników w imieniu Komitetu. Jyoti Hosagrahar, zastępca dyrektora Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO, otworzyła wydarzenie prezentacją na temat zarządzania i ochrony archeologicznych obiektów światowego dziedzictwa w obliczu zmian klimatycznych.
Podczas webinarium zidentyfikowano aktualne wyzwania związane z ochroną stanowisk archeologicznych UNESCO i omówiono różne sposoby radzenia sobie z nimi. Prelegenci mówili o zagrożeniach dla dziedzictwa kulturowego, takich jak nielegalne wykopaliska i nielegalny handel, zwłaszcza w strefach konfliktów, oraz zmiany klimatyczne. Mounir Bouchenaki, przewodniczący Komitetu Naukowego Aliph, były zastępca dyrektora generalnego UNESCO, dyrektor generalny ICCROM, poświęcił swoją prezentację nielegalnemu obrotowi dobrami kultury i celowemu niszczeniu dziedzictwa kulturowego. Ana F. Vrdoljak, kierownik Katedry UNESCO w dziedzinie Prawa Międzynarodowego i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Techniczny w Sydney, współkoordynator Sieci UNESCO-UNITWIN ds. Kultury w Zagrożeniu, przypomniała o międzynarodowych konwencjach dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym Konwencji UNESCO z 1970 r. dotyczącej środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, a także przedstawiła wynikające z odpowiednich traktatów zobowiązania państw członkowskich w dziedzinie ochrony stanowisk i obiektów archeologicznych.
Stanowiska archeologiczne odgrywają istotną rolę w programie UNESCO, które poprzez konwencje i zalecenia chroni i promuje obiekty o wyjątkowej wartości dla ludzkości.
Miejsca światowego dziedzictwa UNESCO o wymiarze archeologicznym mają wyjątkowy charakter. Są źródłem wiedzy o cywilizacjach, które zniknęły i dokumentują niezwykłe osiągnięcia ludzkości na przestrzeni czasu. Zarządzanie stanowiskami archeologicznymi i ich ochrona wymagają szczególnej uwagi oraz zaangażowania ekspertów z różnych dziedzin nauki.
Webinarium obejmowało również panel z udziałem młodych archeologów, stypendystów i absolwentów Programu Stypendialnego UNESCO/Poland (UNESCO/Poland Co-Sponsored Fellowships Programme) w dziedzinie archeologii i konserwacji na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Panel otworzył Dov Lynch, dyrektor Wydziału Stosunków Zewnętrznych UNESCO, Sektor Priorytetowy Afryka i Stosunki Zewnętrzne. Celem programu stypendialnego jest umożliwienie naukowcom z krajów Globalnego Południa prowadzenia badań archeologicznych we współpracy z polskimi instytucjami badawczymi, a tym samym wspieranie międzynarodowej współpracy i wymiany wiedzy w zakresie ochrony dziedzictwa archeologicznego zarówno w Polsce, jak i na świecie. Podczas wydarzenia zainaugurowano nową edycję programu na lata 2025-2026. Termin składania wniosków upływa 28 maja 2025 r.
Jedna z prezentacji, wygłoszona przez profesor Uniwersytetu Warszawskiego - Dobrochnę Zielińską, poświęcona była UNESCO i doświadczeniom polskich ekspertów w prowadzeniu badań archeologicznych. Nasz kraj może poszczycić się bogatymi tradycjami i osiągnięciami prac na licznych stanowiskach archeologicznych. Polska była zaangażowana w działania międzynarodowej kampanii na rzecz ratowania zabytków Nubii, projektu, który przyczynił się do utworzeniu Muzeum Nubijskiego w Asuanie i Narodowego Muzeum Cywilizacji Egipskiej w Kairze. Prof. Bouchenaki wspomniał o współpracy z polskimi ekspertami w ramach tej kampanii podczas swojej pracy w UNESCO. Polscy archeolodzy są obecnie zaangażowani w projekty w Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Europie. Polska oficjalnie kandyduje w tegorocznych wyborach do Komitetu Światowego Dziedzictwa.