Turcja

Sztuka Meddah, publiczni opowiadacze historii
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2003)

Meddahlik jest turecką formą teatru przedstawianego przez jednego opowiadacza historii nazywanego meddah. Tradycja ta została rozwinięta przez Turków zamieszkujących Centralną Azję około VI wieku naszej ery, jeszcze przed okresem emigracji zachodniej. Podobne gatunki narracyjne rozwijały się przez wieki dzięki interakcji pomiędzy mieszkańcami Azji, Kaukazu i Bliskiego Wschodu. Ta wysoce ceniona literacka tradycja przekazu ustnego przetrwała w całej Turcji w czasie panowania osmańskiego i jest obecnie praktykowana zarówno w tym, jak i w innych krajach tureckojęzycznych. Tradycyjnie zadaniem meddahów było oświecanie i edukowanie, jak również dostarczanie rozrywki. Występując w karawanserajach, na bazarach, w kawiarniach, meczetach i kościołach, ci utalentowani gawędziarze przekazywali wartości i idee słuchaczom w większości niepiśmiennym. Ich krytyka społeczeństwa i polityki regularnie prowokowała ożywioną dyskusję na tematy współczesne. Termin meddah został zapożyczony z arabskiego słowa maddah (wysławiać, chwalić kogoś) i może być tłumaczony jako „gawędziarz, opowiadacz historii.” Sztuka meddah jest podobna do tradycji jednoosobowych przedstawień, złożonych z prezentacji piosenek i żartobliwych opowieści zaczerpniętych z bogatego repertuaru ludowych romansów, legend i eposów. Meddah bardzo dokładnie dobiera prezentowany materiał, dopasowując go do specyfiki miejsca i do widowni. Jednak walor artystyczny przedstawienia zależy w dużej mierze od relacji między występującym a widzami, od atmosfery panującej na widowni oraz od posiadanych przez meddaha umiejętności efektownego łączenia naśladownictwa, żartu i improwizacji. Utalentowani meddahowie często włączają do swoich występów elementy dialektu tureckiego, a także inteligentne komentarze dotyczące szerokiego spektrum bieżących wydarzeń. W kulturze tureckiej, która przykłada bardzo dużą wagę do sztuki retoryki, meddah cieszy się bardzo wysoką pozycją. Nieliczne formy narracji mają w kulturze bliskowschodniej uprzywilejowane miejsce ze względu na rygory islamu, zakazujące uprawiania pewnych form teatru.

Ceremonia Mewlewi Sema (Taniec Derwiszów)
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2008 r. (Proklamacja 2005)

Mewlewici to ascetyczne bractwo sufickie założone w 1273 roku w miejscowości Konya, skąd stopniowo jego wpływy rozprzestrzeniły się na całe Imperium Otomańskie. Obecnie mewlewitów spotkać można w wielu tureckich społecznościach zamieszkujących różne regiony świata, ale najbardziej znane ośrodki ich aktywności to Konya i Stambuł. Mewlewitów kojarzy się głównie z wirującym tańcem, który tradycyjnie poprzedza kilkugodzinny post. Tancerz rozpoczyna od krótkich obrotów na lewej stopie, prawej używając do kierowania ciałem, obracającym się wokół lewej stopy. Podczas tańca ciało musi być giętkie, a oczy otwarte, jednak wzrok nie powinien skupiać się na żadnym obrazie: dzięki temu otaczające przedmioty stopniowo stają się oraz bardziej zamazane i płynne. Tańcowi, zwanemu Sema, towarzyszy specjalna muzyka zwana ay-n, na którą składają się cztery sekcje kompozycji wokalnych i instrumentalnych. W zespole wykonawców znajdują się: co najmniej jeden pieśniarz, jeden flecista, zwany neyzen, muzyk grający na kotle i cymbalista. Według tradycji, przyszli wykonawcy ceremonii Sema brali udział w trwającym 1001 dni szkoleniu w jednym ze zborów mewlewickich (zwanych mevlevihane), gdzie modląc się, poznając religijną muzykę, poezję i taniec, przyswajali sobie podstawy etyki, normy zachowania i zasady religijne. Po ukończeniu nauk wracali do swoich rodzin i pracy, pozostając jednak członkami zakonu.

W wyniku polityki sekularyzacyjnej, którą prowadził Mustafa Kemal Atatürk w 1925 roku wszystkie zbory mewlewickie zostały zamknięte. W latach 50. XX wieku, rząd turecki zezwolił na organizowanie ceremonii Sema, ale tylko publicznie, a w latach 90. restrykcje zostały prawie całkowicie zniesione. Stopniowo, staraniem prywatnych osób, ceremonia Sema jest obecnie przywracana do życia w jej oryginalnym charakterze. Chociaż w okresie trzydziestoletnich restrykcji była potajemnie praktykowana, to jednak koncentrowano się bardziej na muzyce i śpiewie niż na przekazie duchowym i religijnym, stanowiącym istotę ceremonii. W rezultacie, obecnie jest ona bardzo często odprawiana w skróconej i uproszczonej formie dla celów czysto komercyjnych, jako atrakcja turystyczna.

Tradycja bardowska Âşıklık
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Âşıklık to rybałtowska tradycja przedstawień podtrzymywana w Turcji przez wędrownych bardów zwanych âşıks. Ubrani w tradycyjne stroje, przygrywając na instrumencie smyczkowym saz, występują często na weselach, w pijalniach kawy i przy okazji wielu innych publicznych spotkań. Wiersze, które recytują, opowiadają najczęściej o miłości i są napisane rytmicznymi sylabami, kończą się zawsze czterowierszem, w którym bard wypowiada Mâhlas, swój artystyczny pseudonim. Ich improwizowane przedstawienia mogą zawierać także rebusy, opowieści ludowe, słowne pojedynki z innymi bardami. Dzięki wędrowaniu z miejsca na miejsce, sztuka âşıks ułatwia przenikanie kulturowych wartości i idei poprzez tradycyjną poezję i aktualną społeczną i polityczną satyrę. Podczas niektórych uroczystości, jak wesele, âşıks pełnią też funkcję mistrzów ceremonii i przewodników, a ich sztuka wzbogaca codzienne i odświętne życie Turków.

Teatr cieni Karagöz
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2009 r.

Karagöz to forma tradycyjnego tureckiego teatru cieni, w którym wykorzystuje się wykonane ze skóry wielbłądziej lub wołowej lalki zwane tasvirs. Są one w kształcie postaci ludzkich lub przedmiotów, a ich cień odbija się od źródła światła na rozpiętym z przodu płóciennym ekranie. Przedstawienie rozpoczyna pojawienie się pierwszej postaci, która wprowadza widzów w temat, po czym znika ze światła przy dźwiękach przenikliwego gwizdu, ustępując głównemu przedstawieniu, które może obejmować śpiew, muzykę wykonywaną na tamburynie, recytację wierszy, mitów, językowe łamańce i szarady. Komiczne opowieści prezentują głównie postaci murarza Karagöz i kowala Hacvat, także inne postaci, jak kabaretowa śpiewaczka o imieniu Kantocu czy iluzjonista Hokkabaz. Teatr jest obsługiwany przez jednego mistrza (Hayali), który poruszając figurkami, użycza im głosu. Towarzyszyć mu mogą jeden lub kilku asystentów, którzy w ten sposób uczą się trudnej sztuki animacji lalkami (tasvirs) oraz akompaniują mu muzycznie. Kiedyś przedstawienia prezentowane były głównie w kawiarniach i na placach, szczególnie podczas Ramadanu i ceremonii obrzezania, dziś grywane są w teatrach, szkołach i salach w dużych miastach, gdzie przyciągają rzesze widzów.

Kırkpınar: festiwal zapasów w oliwie
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Festiwal zapasów w oliwie ma miejsce w mieście Edirne (d. Adrianopol). Tysiące ludzi reprezentujących różne grupy wiekowe, kultury i regiony świata przybywają co roku kibicować zapaśnikom, zwanym pehlivan, walczącym o Złoty Pas Kırkpınar i tytuł Najlepszego Zapaśnika. Inauguracji festiwalu dokonuje jego mecenas – Aga Kırkpınar, podczas ceremonii uświetnionej przez czterdzieści zespołów grających na bębnach (davul) i szałamajach (zurna). Złoty Pas jest niesiony przez całe miasto w procesji, zakończonej wspólną modlitwą w Meczecie Selimiye. Walki zapaśnicze tradycyjnie mają miejsce na Męskim Polu. Mistrz ceremonii przedstawia zawodników pehlivans publiczności, recytując wierszem ich nazwisko, tytuł i umiejętności. Zanim przystąpią do rozgrzewki i pozdrowią publiczność, oliwiarz w towarzystwie asystenta trzymającego ręcznik, smaruje ich ciała. Każdy z zapaśników ubrany jest w kıspet – grube spodnie uszyte ze skóry bawołu lub krowy. Podczas walki, zespoły muzyczne wykonują na bębnach i szałamajach tradycyjny festiwalowy repertuar. Festiwal zapasów w oliwie otwarty jest dla uczestników ze wszystkich kultur, regionów i grup wiekowych. Niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja ze względu na przynależność religijną, językową czy rasową. Pehlivans cieszą się szczególnym szacunkiem społecznym i stawiani są za wzór jako osoby uosabiające takie cechy jak: hojność, uczciwość, szacunek i przywiązanie do tradycji i obyczaju. Wszyscy pehlivans trenowani są systemem mistrz-uczeń.

Tradycyjne spotkania Sorbet
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Tradycyjne spotkania zwane Sohbet ogrywają kluczową rolę w przekazywaniu popularnej literatury, tańca i muzyki wiejskich widowisk, a także wartości społecznych. Tureccy mężczyźni gromadzą się regularnie, zwłaszcza zimą, by omawiać miejscowe problemy związane z życiem społecznym i kulturalnym. Pozwala to im strzec tradycji i umacniać więzy solidarności w oparciu o wzajemny szacunek i poczucie wspólnoty. Podczas spotkań, degustacji lokalnych potraw towarzyszą tańce i słuchanie muzyki. Niekiedy spotkania Sohbet przeciągają się aż do świtu. Mogą w nich uczestniczyć mężczyźni w wieku od 15 do 16 lat, niezależnie od pochodzenia etnicznego, wyznania czy statusu społecznego. Członkowie wspólnoty bezwarunkowo muszą pochodzić z rodziny cieszącej się opinią uczciwej, zasługiwać na zaufanie i mieć szacunek dla starszych. Nie mogą mieć skłonności do gier hazardowych ani upijania się. Nieusprawiedliwiona nieobecność na zebraniu podlega karze grzywny. Matki i żony nakłaniają mężczyzn do członkostwa, gdyż wiąże się to z korzyściami natury społecznej i kulturalnej. Wspólnota liczy na ogół od 5 do 30 osób. Przewodniczy jej szef wybierany w drodze głosowania lub na wniosek starszyzny. Wszyscy członkowie mają te same prawa i obowiązki. Spotkania Sohbet pełnią istotną funkcję edukacyjną, krzewiąc wartości etyczne, takie jak sprawiedliwość społeczna, tolerancja, wzajemna życzliwość i szacunek.

Semah – rytuał wyznawców Alevi-Bektaşi (alewizmu-bektaszyzmu)
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2010 r.

Semah można określić jako zespół mistycznych ruchów ciała, rytmicznie zharmonizowanych i mających walory estetyczne. Stanowią jedną z dwunastu posług obrzędu Cem, praktyk religijnych wyznawców alewizmu-bektaszyzmu (Alevi-Bektaşi), systemu wierzeń opartych na oddawaniu czci Alemu, czwartemu kalifowi po proroku Mohamecie. Obrzędy Semah są wykonywane przez semahçis (tancerzy Semah), którym akompaniują pobożni muzycy grający na saz – rodzaju lutni o długim gryfie. We wspólnotach bektaszytów w całej Turcji występują różne formy Semah. Każda z nich ma własne cechy muzyczne i odmienne struktury rytmiczne. Zawsze jednak rytuał wykonywany jest wspólnie przez stojących obok siebie mężczyzn i kobiety. Rytuały Semah opierają się na koncepcji jedności z Bogiem jako elementu naturalnego cyklu: istota ludzka pochodzi od Boga i do Boga powraca. Semah występuje w dwóch postaciach: jako Içeri Semah, wykonywane w obrzędach Cem tylko przez wiernych w ramach dwunastu posług oraz Dişari Semah, wykonywane dla przekazania tradycji kulturowej młodym pokoleniom. Semah jest najważniejszym środkiem przekazu tradycji bektaszytów. Wszystkie praktyki, tradycyjne motywy i przesłania są przekazywane ustnie, a związane z tradycją odrębne rodzaje literatury i sztuki nadal się rozwijają. Dzięki temu Semah ogrywa zasadniczą rolę w inspirowaniu i wzbogacaniu tradycyjnej kultury muzycznej w Turcji.

Świąteczna potrawa „Keşkek”

Kraj(e) członkowskie: Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2011 r.

Keşkek to tradycyjne tureckie danie przyrządzane z okazji wesel, obrzędu obrzezania i świąt religijnych. Mężczyźni i kobiety wspólnie gotują w wielkich kotłach, a następnie podają gościom potrawę świąteczną, której głównymi składnikami są pszenica i mięso. Płukaniu pszenicy w przeddzień uroczystości towarzyszą modły. Opłukane ziarna uroczyście przenosi się do wielkiego kamiennego moździerza przy akompaniamencie bębna davul i fletu zurna. W moździerzu zboże jest młócone w stałym rytmie przy użyciu tłuczków przez dwie do czterech osób. Gotowanie odbywa się zwykle na zewnątrz: do kotła dodaje się kolejno pszenicę, mięso, cebulę, przyprawy, wodę i oliwę i gotuje przez całą noc. Następnego dnia w południe wzywa się najsilniejszych młodych mieszkańców do ubijania potrawy drewnianymi ubijakami. Ceremonii kibicuje tłum, a grający na flecie zurna oznajmiają zagęszczanie się gulaszu. Wiele słów związanych z „Keşkek”, używanych podczas doboru ziaren pszenicy, udzielania błogosławieństwa, modlitw i ceremonii przenoszenia zboża, jak również podczas przygotowań i gotowania potrawy, weszło do języka codziennego. Ponadto tradycja obejmuje zabawę, przedstawienia teatralne i muzykę. Mieszkańcy sąsiadujących ze sobą wiosek i miast wspólnie obchodzą rytuał „Keşkek”. Tradycja przyrządzania potrawy jest ściśle przestrzegana i przekazywana przez mistrzów kucharskich swoim uczniom.

Święto Mesir Macunu
Kraj(e) członkowskie: Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2012 r.

Święto Mesir Macunu w Manisie w Turcji jest obchodzone na pamiątkę wyzdrowienia matki Sulejmana Wspaniałego, Hafsy Sułtan, którą wyleczono z choroby z pomocą specjalnie wymyślonej pasty, znanej pod nazwą mesir macunu. Hafsa Sultan zaleciła upowszechnienie tego leku wśród ludzi. Co roku od 21 do 24 marca pasta jest przygotowywana przez mistrza i jego pomocników z 41 przypraw i świeżych ziół, według tradycyjnej receptury. Grupa 14 kobiet zawija pastę w papierki i 28 imamów z pomocnikami błogosławią ją, a następnie zrzucają z minaretu i kopuł meczetu Sułtana. Tysiące ludzi przyjeżdża z różnych regionów Turcji, by pochwycić zrzucane papierki. Wielu wierzy, że przyniesie im to w ciągu roku spełnienie pragnień o małżeństwie, znalezieniu pracy czy posiadaniu dziecka. Orkiestra składająca się z 45 muzyków w tradycyjnych strojach, gra historyczną muzykę z czasów Imperium Osmańskiego w czasie trwania święta, do którego mieszkańcy Manisy są głęboko przywiązani. Siła tradycji tworzy poczucie solidarności wśród społeczności lokalnych, toteż do miasta zjeżdżają goście z niemal wszystkich regionów Turcji.

Tradycja przyrządzania i picia kawy po turecku
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2013 r.

Kawa po turecku oznacza specjalny sposób parzenia kawy, który łączy się z kulturą o bogatych tradycjach. Świeżo palone ziarna kawy są mielone na drobny proszek, gotowany z zimną wodą i cukrem w tygielku na wolnym ogniu, aż do chwili pojawienia się piany na powierzchni płynu. Kawę serwuje się w małych filiżankach wraz ze szklanką wody. Pije się ją przede wszystkim w kawiarniach, gdzie przychodzi się porozmawiać, wymienić nowinami i czytać książki. Ta tradycja, mocno zakorzeniona w tureckim społeczeństwie, łączy się z pojęciem gościnności, przyjaźni, wyrafinowania i upodobaniem do określonego sposobu spędzania czasu wolnego. Zaproszenie na kawę jest okazją do rozmowy na tematy osobiste lub ogólne. Kawa po turecku odgrywa ważną rolę w wydarzeniach towarzyskich, takich jak zaręczyny i święta. Wiedza i zwyczaje związane z przyrządzaniem i podawaniem kawy, są przekazywane w rodzinie drogą obserwacji i uczestnictwa. Fusy z kawy na dnie filiżanki często stają się okazją do stawiania wróżb. Wzmianki o kawie po turecku są obecne w literaturze i pieśniach. Kawa po turecku jest napojem nieodzownym w czasie wszelkich uroczystości i jest uznawana za część dziedzictwa kulturowego Turcji. ©2013 tłumaczenia na język polski: Polski Komitet ds. UNESCO

Ebru, sztuka malowania na wodzie
Kraj(e) członkowskie: Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2014 r.

Ebru jest tradycyjną sztuką turecką, która polega na tworzeniu kolorowych wzorów poprzez nakładanie barwników na wodę zagęszczoną tłustą substancją i przenoszenie wzoru na papier. Uzyskuje się w ten sposób desenie stosowane w sztuce papieru marmurkowanego, m.in. wzory kwiatowe, roślinne i ornamentalne, motywy plecionkowe, meczety i księżyce. Wzory te są używane do dekoracji w tradycyjnej sztuce introligatorskiej. Dla uzyskania barwników z naturalnych pigmentów stosuje się naturalne techniki. Barwniki miesza się z kilkoma kroplami żółci krowiej, która jest rodzajem naturalnego kwasu, a następnie nakłada patyczkiem lub pędzelkiem na powierzchnię zagęszczonego płynu, na której tworzą się wielobarwne wzory. Artyści, ich uczniowie i praktykujący sztukę ebru uważają ją za integralną część swojej tradycyjnej kultury, tożsamości i sposobu życia. Znajomość tej sztuki i związanej z nią filozofii jest przekazywana ustnie i drogą praktyki w relacji mistrz – uczeń. Na opanowanie samych tylko jej podstaw potrzeba co najmniej dwóch lat. Sztuka Ebru, uprawiana bez względu na wiek, płeć i pochodzenie etniczne, ma wpływ na społeczną pozycję kobiet i lepsze stosunki wewnętrzne w ramach wspólnoty. Wspólne malowanie na wodzie sprzyja budowaniu przyjacielskich relacji, umacnia więzi między poszczególnymi osobami i całymi społecznościami.

Kultura związana z wypiekaniem i dzieleniem się chlebem zwanym Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan / Iran / Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Wypiekanie i dzielenie się chlebem w społecznościach Azerbejdżanu, Iranu, Kazachstanu, Kirgistanu i Turcji pełni funkcje społeczne, dzięki czemu tradycja jest podtrzymywana przez wiele osób. Wypiek chleba w formie placków zwanego Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka, angażuje co najmniej trzy osoby, często z tej samej rodziny. Każda z nich ma określone zadania. Na wsi chleb jest wypiekany wspólnie przez sąsiadów. Można go również nabyć w tradycyjnych piekarniach. Chleb jest wypiekany w wydrążonych w ziemi glinianych lub kamiennych piecach (tandyrs/tanūrs) na metalowych płytach (sājs) lub w kotłach (kazans). Chleb towarzyszy codziennym posiłkom, ale też spożywany jest z okazji ślubów, narodzin dziecka, pogrzebów, wypoczynku czy podczas modlitw. W Azerbejdżanie i w Iranie chleb kładzie się na ramionach panny młodej albo, po rozkruszeniu, na jej głowie, co ma wyrażać życzenia pomyślności. W Turcji chleb rozdaje się sąsiadom nowożeńców. W Kazachstanie, zgodnie z tradycją, chleb wypieka się w czasie pogrzebu, by chronić zmarłego oczekującego na boski werdykt. W Kirgistanie dzielenie się chlebem w czasie pogrzebu ma zapewnić zmarłemu lepsze życie w zaświatach. Wszystkie te zwyczaje, czynnie pielęgnowane i przekazywane w rodzinie oraz w relacji mistrz-uczeń odzwierciedlają gościnność, solidarność i wierzenia symbolizujące wspólne korzenie kulturowe. Wzmacnia to poczucie przynależności do wspólnoty.

Novruz, Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Indie/Iran/Kirgistan/Uzbekistan/Pakistan/Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Święto Novruz (Nowrouz, Nooruz, Navruz, Nauroz, Nevruz) oznacza Nowy Rok i nadejście wiosny. Obchodzone jest 21 marca na rozległym obszarze geograficznym, obejmującym m.in. Azerbejdżan, Indie, Iran, Kirgistan, Pakistan, Turcję i Uzbekistan. Ze świętem związanych jest wiele lokalnych tradycji, jak przywoływanie postaci Jamszida, mitycznego króla perskiego oraz wiele innych lokalnych opowieści i legend. Obrzędy, które towarzyszą świętu, mogą różnić się w zależności od miejsca i lokalnych tradycji – od skakania przez ogień lub wodę w Iranie, poprzez rozpalanie ogni u wejścia do domu, po tradycyjne zapasy i wyścigi konne w Kirgistanie. We wszystkich regionach świętu towarzyszą pieśni i tańce oraz uroczyste rodzinne lub wioskowe uczty. Podczas obchodów obdarowuje się przede wszystkim dzieci, które biorą czynny udział w wielu przygotowaniach do święta, np. w dekorowaniu gotowanych na twardo jajek. Wiodącą rolę w przygotowaniu do święta i jego zachowaniu dla przyszłych pokoleń odgrywają kobiety. Navruz wzmacnia związki między pokoleniami i w obrębie rodzin oraz więzi sąsiedzkie, dzięki czemu wpływa na kulturową różnorodność i przyjazne relacje między przedstawicielami odmiennych grup.

Tradycyjna sztuka wyrobu ceramiki çini
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2016 r.

Tureckie płytki i naczynia ceramiczne çini są wykonywane ręcznie, tradycyjnymi metodami. Ozdabia się je kolorowymi motywami roślinnymi, zwierzęcymi i wzorami geometrycznymi. Można je znaleźć na budynkach i w domach w całej Turcji. Produkcja ceramiki çini składa się z szeregu czynności. Najpierw formuje się naczynia w glinie i zdobi liniami, a następnie suszy i wypala w specjalnych piecach. Każdy z regionów kraju ma własne zwyczaje i wierzenia. Związane z nimi wzory są przenoszone na powierzchnię naczynia za pomocą kartki papieru i pyłu węglowego. Zewnętrzne kontury wzoru są wykonywane ręcznie. Powierzchnię maluje się różnymi kolorami. Na koniec ceramika jest glazurowana i ponownie wypalana. W warsztacie zajmującym się wyrobem ceramiki çini pracują rzemieślnicy, kierownicy i praktykanci. Każdemu z nich przypisane są konkretne zadania, związane z formowaniem, projektowaniem, barwieniem, polerowaniem, glazurowaniem bądź wypalaniem ceramiki. Rzemieślnicy pracujący przy çini uważają, że dzięki wykonywanym zajęciom mogą wyrazić siebie, rozwijać się, a nawet odnaleźć spokój ducha. Wyrób ceramiki jest ważną gałęzią sztuki i stanowi symboliczny aspekt tożsamości kulturowej Turcji i jej mieszkańców. Pozwala na tworzenie pomostów między przeszłością i teraźniejszością, zapewniając w ten sposób ciągłość praktyki. Tworzenie ceramiki çini nie musi odbywać się jedynie w warsztatach. Tradycje te są również pielęgnowane w domach, placówkach kulturalnych, szkołach zawodowych oraz na uniwersytetach w całym kraju. Dzielenie się wiedzą i umiejętnościami, związanymi z produkcją ceramiki, odbywa się bez jakichkolwiek ograniczeń ze względu na wiek, płeć czy pochodzenie etniczne zainteresowanych.

Język gwizdów
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2017 r.

Język gwizdów jest sposobem porozumiewania się, pozwalającym na wyrażanie treści za pomocą gwizdania. Powstał z potrzeby kontaktowania się na dużą odległość w trudno dostępnych obszarach górskich. Językiem gwizdów posługują się na ogół mieszkańcy okolic rolniczych, którzy większość czasu spędzają poza domem. Społeczności te uważają tę praktykę za ważny aspekt swojej tożsamości kulturowej, umacniający wzajemne bezpośrednie relacje i poczucie solidarności. Mimo że społeczności, w których używany jest język gwizdów, zdają sobie sprawę z jego znaczenia, rozwój technologiczny i przemiany społeczno-gospodarcze spowodowały zmniejszanie się liczby osób, które się nim posługują. Głównym zagrożeniem jest możliwość porozumiewania się za pomocą telefonów komórkowych. Znacznie osłabło zainteresowanie językiem gwizdów wśród młodych ludzi i w związku z tym tej formie dziedzictwa zagraża stopniowe odrywanie się od naturalnego środowiska i przeradzanie się w praktykę sztuczną. Mimo tych zagrożeń, społeczności aktywnie wspierają tę praktykę językową na poziomie krajowym i międzynarodowym, by zapewnić jej trwanie. Dzięki temu język gwizdów jest nadal przekazywany z pokolenia na pokolenie, w relacji rodzice – dzieci, z wykorzystaniem metod formalnych i nieformalnych.

Święto wiosny, Hidrellez
Kraj(e) członkowskie: Macedonia Północna/Turcja
Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2017 r.

Co roku w dniu 6 maja świętowany jest „Hidrellez” – dzień wiosny, czyli odradzania się przyrody. Źródłosłów „Hidrellez” to „Hidir” i „Ilyas”, słowa oznaczające, zależnie od wyznawanych wierzeń, duchy opiekuńcze ziemi i wody, które pomagają ludziom, rodzinom i społecznościom. Wydarzenie to obchodzi się poprzez różne obrzędy i uroczystości związane z przyrodą, które mają przynosić pomyślność i szczęście rodzinie oraz całej społeczności, a także chronić bydło i zbiory. Uczestniczą w nim wszyscy: rodziny, dzieci, młodzież, dorośli, tancerze i pieśniarze. Obrzędy mają znaczenia kulturowe, głęboko zakorzenione w przeszłości i dają społeczności poczucie przynależności oraz tożsamości kulturowej, a także możliwość zacieśniania relacji społecznych. Poszczególne społeczności zapewniają żywotność tego elementu dziedzictwa poprzez doroczne uczestnictwo w święcie wiosny. Masowy udział pojedynczych osób i grup mieszkańców zapewnia skomplikowana organizacja obchodów na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Są one uznawane za zasadniczy składnik tożsamości kulturowej społeczności lokalnych. Wiedza i umiejętności są przekazywane w rodzinie i w ramach grupy społecznej, najczęściej ustnie, drogą obserwacji lub uczestnictwa w święcie.

Dziedzictwo Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut, kultura epicka, opowieści ludowe i muzyka
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Kazachstan/Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2018 r.

Epicka kultura, opowieści ludowe i muzyka Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut oparte są na dwunastu heroicznych legendach, opowieściach i opowiadaniach oraz trzynastu tradycyjnych kompozycjach muzycznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie - ustnie, poprzez sztuki sceniczne, kompozycje muzyczne oraz kod kulturowy. W każdej historii Dede pojawia się jako postać legendarna, mędrzec minstreli, którego słowa, muzyka i przejawy mądrości odnoszą się do tradycji narodzin, małżeństwa i śmierci. W utworach muzycznych główne wątki melodyczne odtwarzane są jako dźwięki natury, za pomocą instrumentu muzycznego zwanego Kobyz, który potrafi imitować np. wycie wilka czy głos łabędzia. Wszystkie kompozycje połączone są epickimi opowieściami, które im towarzyszą. Ten element dziedzictwa jest nośnikiem wartości społecznych, kulturowych i moralnych, takich jak heroizm, dialog, sprawność oraz jedność fizyczna i duchowa, a także szacunek dla przyrody. Jest także skarbnicą wiedzy na temat historii i kultury społeczności turkijskojęzycznych. Stanowi stały element uroczystości zarówno rodzinnych, jak i krajowych oraz międzynarodowych festiwali kultury. Jako silnie zakorzeniony w społeczeństwie, pełni rolę naturalnego łącznika pomiędzy pokoleniami.

Tureckie tradycje łucznicze
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2019 r.

Na tureckie tradycje łucznicze składają się zasady, rytuały i praktyki społeczne, umiejętność wytwarzania tradycyjnego sprzętu, dyscypliny łucznicze i techniki strzelania, które ewoluowały przez wieki. Tradycyjne łucznictwo obejmuje różne rodzaje dyscyplin uprawianych pieszo i konno. Depozytariusze i praktycy trenują indywidualnie lub w grupach, doskonaląc umiejętności samodzielnie lub biorąc udział w zawodach i imprezach okolicznościowych. Kluczowym składnikiem tego elementu dziedzictwa jest sztuka wytwarzania tradycyjnego sprzętu łuczniczego. Jest on wykonywany z naturalnych surowców, takich jak drzewa uprawiane w określonych warunkach klimatycznych na dużych wysokościach, organiczne kleje, rogi i ścięgna zwierząt, jedwab i skóra. Rzemieślnicy muszą zatem mieć zaawansowaną wiedzę na temat przyrody, w tym roślin, zwierząt i klimatu. Sprzęt łuczniczy jest na ogół zdobiony kaligrafią, ornamentami i intarsjami. Rzemieślnicy zajmujący się jego wytwarzaniem również odgrywają istotną rolę w ochronie tego elementu dziedzictwa, a związane z tym umiejętności są przekazywane z mistrza na ucznia lub nabywane drogą samokształcenia. W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost liczby łuczniczek i stażystek, jak również organizacji pozarządowych zaangażowanych w łucznictwo w różnych regionach Turcji. Depozytariusze i praktycy zapewniają ciągłą żywotność tego elementu dziedzictwa, dostosowując go do współczesnych warunków.

Sztuka miniatur
Kraj(e) członkowski(e): Azerbejdżan/Iran/Turcja/Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Miniatura to rodzaj dwuwymiarowej sztuki, polegającej na projektowaniu i tworzeniu dzieł malarskich o niewielkich rozmiarach zamieszczanych w książkach, na papier-mache, dywanach, tekstyliach, ścianach, ceramice i innych przedmiotach, przy użyciu surowców takich jak złoto, srebro i różne substancje organiczne. Historycznie miniatura związana była z ilustracją książkową, gdzie stanowiła dopełnienie tekstu, jednak z czasem element ten ewoluował i można go było również zaobserwować w architekturze lub jako inną formę ozdoby w przestrzeni publicznej. Tradycyjnie tematyka miniatur odzwierciedlała wierzenia, światopogląd i styl życia członków danej społeczności, ale z czasem nabrała nowych cech pod wpływem islamu. Mimo różnic stylistycznych, sztuka miniatur uprawiana w czterech krajach wnioskujących o wpisanie tego elementu dziedzictwa na Listę Reprezentatywną, ma wiele cech wspólnych. We wszystkich przypadkach jest to tradycyjna forma rzemiosła, przekazywana najczęściej drogą edukacji nieformalnej w relacji mentor-uczeń i uważana za integralną część tożsamości kulturowej danego społeczeństwa. Miniatura posługuje się specyficznym rodzajem perspektywy, w której rozmiar postaci odzwierciedla jej znaczenie i pozycję, co odróżnia ją od stylu realistycznego czy naturalistycznego. Chociaż istnieje od wieków, nadal się rozwija, przyczyniając się w ten sposób do budowania więzi między przeszłością a teraźniejszością. Zachowane są tradycyjne reguły i techniki malarskie, ale artyści wnoszą do procesu twórczego również indywidualną kreatywność.

Tradycyjna gra strategiczna Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme

Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Gra strategiczna, nosząca nazwę Togyzqumalaq/Toguz Korgool lub Mangala/Goçerme to tradycyjna gra, rozgrywana na specjalnych planszach lub w miejscach prowizorycznie do tego przystosowanych, np. z wykorzystaniem dołków wykopanych w ziemi. Gra może być rozgrywana pionkami/kulkami kamiennymi, drewnianymi, metalowymi lub wykonanymi z kości, orzechów lub nasion, które rozkłada się w otworach. Zwycięża gracz, któremu uda się zebrać najwięcej kulek. Istnieje kilka odmian gry. Na przykład plansza może mieć dwa, trzy, cztery, sześć lub dziewięć otworów, w zależności od liczby graczy, od których też zależy czas trwania gry. W krajach wpisujących ten element na Listę, jest on powiązany z innymi tradycyjnymi zawodami rzemieślniczymi, takimi jak rzeźbienie w drewnie lub w kamieniu, czy wyrób biżuterii. Mistrzowie snycerscy oraz jubilerzy tworzą piękne plansze i pionki do gry. Konstrukcja plansz odzwierciedla tradycyjny światopogląd i twórczość artystyczną rzemieślników. Gra poprawia umiejętności poznawcze, motoryczne i społeczne graczy. Wzmacnia ich zdolność strategicznego i twórczego myślenia, ucząc także cierpliwości i życzliwości. Jest przekazywana zarówno drogą edukacji formalnej, jak i nieformalnej. Ostatnio społeczności lokalne, zaangażowane w promocję tej formy dziedzictwa, opracowały aplikacje mobilne, upowszechniające wiedzę na temat tego, jak grać i wygrywać w Togyzqumalaq. Stały się one nowym sposobem przekazywania wiedzy i popularyzacji tego elementu dziedzictwa wśród młodych ludzi.

Tradycyjna gra strategiczna Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme
Kraj(e) członkowski(e): Kazachstan / Kirgistan / Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2020 r.

Hüsn-i Hat, tradycyjna kaligrafia w tureckiej sztuce islamu
Kraj(e) członkowski(e): Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2021 r.

Hüsn-i Hat to wielowiekowa praktykazapisywania liter alfabetu arabskiego w możliwie jak najbardziej artystyczny, wyszukany sposób (Pochodzące z okresu osmańskiego pojęcie hüsn-i hat oznacza dosłownie „sztukę linii”), Tradycyjnie stosowane materiały i przybory to specjalny rodzaj papieru powlekanego substancjami organicznymi, pióro z trzciny, noże i specjalna płytka do ostrzenia pióra, kałamarz, atrament z sadzy oraz etui na pióro. Wielu kaligrafów (hattat) wykonuje własnoręcznie przybory piśmiennicze, a tradycję, wiedzę, umiejętności i wartości związane ze sztuką Hüsn-i Hat przekazują w toku nauki czeladniczej. Napisy mogą być wykonywane na papierze lub skórze, a niekiedy również na kamieniu, marmurze, szkle bądź drewnie. Istnieje wiele stylów Hüsn-i Hat. Kaligrafia początkowo była stosowana do przepisywania Koranu, hadisów – zapisów dotyczących czynów i wypowiedzi Mahometa, poezji, korespondencji urżędowej, w tym edyktów i nakazów oraz do napisów umieszczanych na obiektach sakralnych i publicznych. W islamie sztuka Hüsn-i Hat jest postrzegana nie tylko jako sposób zapisywania idei, ale również jako ich wizualne odzwierciedlenie. Do dzisiaj kaligrafia stosowana jest w dziełach religijnych i literackich oraz w napisach na meczetach, łaźniach tureckich i świątyniach.

Hodowla jedwabników i tradycyjna produkcja nici jedwabnych dla przemysłu tkackiego
Kraje członkowskie: Afganistan, Azerbejdżan, Iran, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa ludzkości w 2022 r.

W hodowli jedwabników i tradycyjnej produkcji nici jedwabnych rolnicy sprawują pieczę nad całym cyklem życia jedwabników, począwszy od uprawy morwy, której liśćmi żywią się jedwabniki i gdzie składają jaja. Włókna są rozwijane z kokonów, przędzone w jedwabne nici, czyszczone i farbowane. Nici są następnie wykorzystywane w różnego rodzaju produkcji rękodzielniczej, w tym tkanin, dywanów, chodników i zasłon. Wyroby z jedwabiu są wysoko cenione we wszystkich kręgach społecznych i kulturowych, a także powszechnie używane przy specjalnych okazjach, takich jak śluby, pogrzeby i spotkania rodzinne. Głęboko zakorzeniona w tradycji Wielkiego Jedwabnego Szlaku praktyka jest wyrazem tożsamości kulturowej i wielowiekowych tradycji. Jest również postrzegana jako symbol spójności społecznej, ponieważ handel jedwabiem przyczynił się do wymiany kulturalnej i naukowej w obrębie zainteresowanych krajów, ale także pomiędzy nimi.

Tradycja opowiadania anegdot Hodży Nasreddina/Mułły Ependi/Nasruddina Effendiego Nasrendina
Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan, Uzbekistan

Wpis na Reprezentatywną listę niematerualnego dziedzictwa ludzkości w 2022 roku.

Tradycja opowiadania anegdot o Hodży Nasreddinie obejmuje praktyki społeczne i festiwale związane z opowiadaniem facecji i zabawnych historyjek, przypisywanych Hodży Nasreddinowi – filozofowi i mędrcowi znanemu z postrzegania życia i ludzkich doświadczeń w sposób humorystyczny. Mimo pewnych różnic, przejawiających się w wizerunku społecznym, imionach bohatera i treści opowiadanych historii, kluczowe cechy są wspólne dla dziedzictwa Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Anegdoty są przekazywane ustnie i poprzez źródła pisane. Stały się też inspiracją dla lokalnych powiedzeń i przysłów. Wiele z nich weszło do kanonu klasyki, są popularyzowane w prasie i książkach, w filmie i telewizji, w tym w specjalnych programach telewizyjnych dla dzieci. Anegdoty są przepojone głęboką mądrością. Cechują je cięte riposty, posługiwanie się absurdem i elementem zaskoczenia, łamanie przyjętych norm. Narrator znajduje nieoczekiwane wyjście ze skomplikowanych sytuacji, z których zawsze wychodzi zwycięsko dzięki sile własnego słowa. Anegdoty pełnią funkcję zarówno edukacyjną, jak i rozrywkową, służą do wzbogacania rozmów, wzmacniania argumentów, przekonywania innych lub wyjaśniania sytuacji. Władze lokalne, uczelnie i organizacje pozarządowe odgrywają istotną rolę w utrwalaniu tradycji opowiadania anegdot, organizując różne przedsięwzięcia i festiwale służące ich upowszechnianiu na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

Kultura związana z herbatą (Çay), symbol tożsamości, gościnności i więzi społecznych
Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2022 r.

Kultura związana z przyrządzaniem i piciem herbaty w Azerbejdżanie i Turcji stanowi ważną praktykę społeczną, wyrażającą gościnność, służącą budowaniu i podtrzymywaniu więzi społecznych oraz świętowaniu ważnych momentów w życiu społeczności. Chociaż istnieje kilka rodzajów herbaty i technik jej parzenia, w obu krajach zbiera się i pije na ogół czarną herbatę. Do parzenia naparu służą wytwarzane tradycyjnymi metodami przez miejscowych rzemieślników, oferowane w dużym wyborze czajniki. Świeżo zaparzony, gorący napój podawany jest w szklankach lub filiżankach z porcelany, fajansu lub srebra o gruszkowatym kształcie. Do herbaty podaje się słodycze, cukier, plasterki cytryny, konfitury i suszone owoce. W niektórych regionach Azerbejdżanu herbatę pije się z dodatkiem przypraw i ziół, takich jak cynamon, imbir i tymianek. Kultura związana z przyrządzaniem i piciem herbaty jest istotną częścią codziennego życia wszystkich warstw społecznych i umacnia poczucie tożsamości kulturowej. Depozytariuszami są rolnicy uprawiający herbatę, właściciele herbaciarni, producenci herbaty i rzemieślnicy, którzy wytwarzają potrzebne narzędzia i przybory oraz zajmują się wyrobem słodyczy.

Tradycyjne kamieniarstwo oparte na kamieniu wulkanicznym z Ahlatu
Kraje członkowskie: Turcja

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony w 2022 r.

Tradycyjna sztuka kamieniarska z regionu Ahlat obejmuje wiedzę, umiejętności, metody pracy i estetykę związaną z wydobywaniem kamienia wulkanicznego w regionie Ahlat, nadawaniem blokom kamiennym odpowiednich kształtów, zdobieniem ich oraz wykorzystywaniem w budownictwie i twórczości rzeźbiarskiej. Kamień z Ahlat to skała wulkaniczna, wydobywana przez górników u podnóża góry Nemrut w Turcji. Wydobyty kamień jest cięty i poddawany obróbce, a następnie zdobiony przez kamieniarzy za pomocą ręcznych narzędzi. Ornamenty, na ogół o motywach organicznych, geometrycznych lub kaligraficznych, powstaje metodą skrobania, reliefu i rzeźbienia. Wznoszenie konstrukcji z kamienia Ahlat wymaga wiedzy i zastosowania specjalnych technik. Zarówno przy wydobywaniu kamienia przez górników, jak i w budownictwie, ważną rolę odgrywają kalendarze ludowe i tradycyjna wiedza o przyrodzie. Kamienie są wykorzystywane w budowlach architektonicznych, takich jak domy, meczety, mauzolea i mosty, a także do wykonywania nagrobków, inskrypcji, fontann i innych dzieł rzeźbiarskich. Przez stulecia tajniki tej praktyki były przekazywane z pokolenia na pokolenie, ale w ostatnich dziesięcioleciach jej przetrwanie zostało poważnie zagrożone ze względu na zmiany demograficzne (trudności w znalezieniu nowych adeptów kamieniarstwa z powodu gwałtownego spadku liczby ludności i migrację do dużych miast) oraz powszechne stosowanie w regionie nowoczesnych technik i materiałów budowlanych.

Tradycyjna wiedza, metody i praktyki dotyczące uprawy oliwek

Kraj członkowski: Turcja

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony w 2023 r.

W Turcji uprawa oliwek odnosi się do szczepienia, przycinania i nawożenia dzikich drzew oliwnych, zwanych delice, oraz do zbierania i przetwarzania oliwek. Stosowane metody opierają się na tradycyjnej wiedzy i praktykach odnoszących się do środowiska naturalnego, takich jak najlepsze właściwości gleby, klimat i nawóz. Szczepienie drzew i zbiory oliwek odbywają się zgodnie z kalendarzem ludowym, a kilka rytuałów, festiwali i praktyk społecznych (jak zabawy ludowe, tańce, konkursy i uczty) wyznacza początek i koniec sezonu zbiorów. Mieszkańcy wioski spotykają się na przykład, aby zebrać pierwsze oliwki w sezonie, a niektóre oliwki są celowo pozostawiane w gajach dla biednych ludzi. Tradycyjna wiedza, metody i praktyki były przekazywane w rodzinach i wioskach przez wieki, ustnie i poprzez uczestnictwo w tychże aktywnościach. Obecnie publikacje, nieformalne kursy edukacyjne i seminaria informacyjne również przyczyniają się do ich przekazywania. Oprócz symboliki drzewa oliwnego i liści (które kojarzone są z pokojem, wiecznością, mądrością i harmonią), praktyki związane z uprawą oliwek wzmacniają solidarność, współpracę i harmonię w społeczności. Element ten przyczynia się również do wysiłków na rzecz utrzymania zrównoważonego rozwoju środowiska i odgrywa ważną rolę w utrzymaniu tożsamości społecznej i kulturowej, szczególnie na obszarach wiejskich.

Sztuka iluminacji: Təzhib/Tazhib/Zarhalkori/Tezhip/Naqqoshlik

Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Iran (Islamska Republika), Tadżykistan, Turcja, Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Iluminacja to wielowiekowa sztuka dekoracyjna praktykowana na stronach manuskryptów, tekstów kaligraficznych i miniatur. Głównym składnikiem używanym do dekoracji są płatki złota lub złota farba, a ich stosowanie wymaga specyficznej wiedzy i technik. Stosowane są również naturalne pigmenty, a w ostatnich latach rozpowszechniły się farby syntetyczne, takie jak akwarela lub gwasz. Obecnie tradycyjne i współczesne interpretacje tej praktyki można zobaczyć w manuskryptach, miniaturach i kaligrafii, a także w samodzielnych dziełach sztuki. Praktyka ta jest przekazywana poprzez praktyki zawodowe, a także poprzez formalną i nieformalną edukację, w tym na wielu uniwersytetach, w akademiach, ośrodkach badawczych oraz w publicznych i prywatnych warsztatach. Używane kolory, wzory i motywy mają symboliczne znaczenie, a iluminacjami często ozdabia się teksty religijne, literackie i historyczne rękopisy, akty małżeństwa, a nawet traktaty handlowe. Sztuka ta jest ściśle związana z wierzeniami i praktykami kulturowymi społeczności. Iluminacja wzmacnia poczucie ciągłości kulturowej społeczności na poziomie krajowym, regionalnym i międzynarodowym. Ponieważ tradycyjna wiedza i metody iluminacji są również wykorzystywane przy renowacji starożytnych manuskryptów i starodruków, praktyka ta przyczynia się także do zachowania obiektów historycznych i kulturowych oraz ich ochrony dla przyszłych pokoleń.

Iftar/Eftari/Iftar/Iftor i jego tradycje społeczno-kulturowe

Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Iran (Islamska Republika Iranu), Turcja, Uzbekistan

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Iftar (zwany także Eftari, İftar lub Iftor w krajach praktykujących) jest obchodzony przez muzułmanów o zachodzie słońca w miesiącu Ramadan (dziewiąty miesiąc w kalendarzu księżycowym), po zakończeniu wszystkich obrzędów religijnych i ceremonialnych. Praktyka ta jest przestrzegana przez ludzi w każdym wieku, każdej płci i z różnych środowisk, oznaczając codzienne zakończenie trudów postu od świtu do zachodu słońca. Po wieczornej modlitwie następują czynności, takie jak ceremonie modlitewne, muzyka, opowiadanie historii, gry, przygotowywanie i serwowanie tradycyjnych i lokalnych posiłków oraz aranżowanie małżeństw. W przypadku społeczności często przybiera to formę spotkań lub posiłków, wzmacniając więzi rodzinne i społeczne oraz promując dobroczynność, solidarność i wymianę społeczną. Ceremonie i rytuały związane z Iftar są również praktykowane przez ludzi, którzy niekoniecznie poszczą w miesiącu Ramadan. Wiedza i umiejętności są zazwyczaj przekazywane w rodzinach poprzez ustne instrukcje, obserwację i uczestnictwo, a dzieciom i młodzieży często powierza się przygotowanie składników tradycyjnych posiłków. Podczas tego procesu rodzice przekazują również wiedzę na temat korzyści płynących z postu oraz wartości społecznych i funkcji Iftar. Iftar jest często wspierany przez podmioty rządowe, organizacje pozarządowe i charytatywne, a także przez telewizję, radio, prasę i media społecznościowe.

Rzemiosło i sztuka wykonania balaban/mey

Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Balaban (w Azerbejdżanie) lub mey (w Turcji) to wielowiekowy instrument dęty drewniany składający się z trzech części: korpusu, szerokiego i płaskiego podwójnego stroika oraz zacisku. Instrument jest tradycyjnie wykonany z drewna śliwkowego lub morelowego i pokryty olejem lnianym lub oliwą z oliwek. Po wyschnięciu rzemieślnicy wiercą kilka otworów z przodu korpusu i jeden otwór z tyłu. Rozmiary, liczba otworów i użyte materiały różnią się w zależności od regionu. Wiedza, umiejętności i techniki wytwarzania i grania na balaban są zazwyczaj przekazywane nieformalnie w rodzinach poprzez obserwację i praktyczne doświadczenie, a także poprzez praktyki zawodowe. Praktyka muzyczna jest również przekazywana formalnie na uniwersytetach i w szkołach średnich, konserwatoriach muzyki tradycyjnej, instytucjach i studenckich społecznościach muzycznych. Balaban odgrywa znaczącą rolę w kulturach muzycznych Azerbejdżanu i Turcji i jest powszechnie używany jako instrument solowy lub towarzyszący podczas uroczystości ludowych, wesel i koncertów. Jest istotną częścią tożsamości i pamięci zbiorowej muzyków i rzemieślników, a także ważnym środkiem promowania tożsamości kulturowej, solidarności i pamięci społecznej w obu krajach, z ludźmi w każdym wieku, płci, środowisk społeczno-ekonomicznych i etnicznych gromadzących się, aby słuchać i uczestniczyć w występach.

Rzemiosło inkrustacji masą perłową

Kraje członkowskie: Azerbejdżan, Turcja

Wpis na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości w 2023 r.

Inkrustacja masą perłową to praktyka umieszczania kawałków masy perłowej w drewnianych przedmiotach, takich jak etui na Koran, biurka, skrzynie, krzesła, lustra, szkatułki na biżuterię i instrumenty muzyczne. Rzemieślnicy zaczynają od pocięcia wewnętrznych muszli mięczaków w różne kształty. Rysują motywy na kawałku drewna, rzeźbią kontury i kształtują kawałki masy perłowej, które są następnie inkrustowane do drewna. Na koniec powierzchnia jest polerowana papierem ściernym, wypalana w celu zabarwienia i lakierowana roztopioną żywicą. Praktycy używają grubego drewna, takiego jak orzech, heban i mahoń, preferując ciemne kolory kontrastujące z bielą masy perłowej. Do zdobienia są często używane motywy geometryczne, kwiatowe i kaligraficzne. Dla rzemieślników i ich rodzin praktyka ta stanowi część codziennego życia i jest źródłem tożsamości i dumy. Jest ona przekazywana poprzez praktyki zawodowe oraz na uniwersytetach, w publicznych ośrodkach edukacyjnych i w warsztatach. Obecnie rzemieślnicy dzielą się również swoją wiedzą i umiejętnościami za pośrednictwem mediów społecznościowych i blogów internetowych, forów i warsztatów, wzmacniając w ten sposób spójność społeczną i wymianę kulturową w różnych krajach. Przyczyniają się również do zachowania dziedzictwa materialnego oraz pamięci społecznej i kulturowej poprzez odnawianie obiektów historycznych eksponowanych w muzeach i zabytkach.