Kenia

Tradycje i praktyki ludu Mijikenda związane z Kayas
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2009 r.

Lud Mijikenda obejmuje dziewięć grup etnicznych, mówiących językami Bantu, zamieszkujących tereny lasów Koya na wybrzeżu Kenii. Tożsamość Mijikenda jest wyrażana przez tradycje ustne i widowiska związane ze świętymi lasami, które są także cennym źródłem roślin leczniczych. Tradycje te i praktyki są podstawą norm etycznych i systemów rządów. Obejmują m.in. modlitwy, składanie przyrzeczeń, ryty pogrzebowe i zaklęcia, talizmany, nadawanie imion nowonarodzonym, inicjacje, rozstrzyganie sporów, małżeństwa i koronacje wodzów. Kayas to ufortyfikowane osady leśne, których kulturowa przestrzeń jest podstawą do zaistnienia żywych tradycji, które podkreślają tożsamość, ciągłość i jedność ludu Mijikenda. Korzystanie z naturalnych zasobów w ramach Kayas jest regulowane poprzez tradycyjną wiedzę i praktyki, które przyczyniały się do zachowania ich bioróżnorodności. Kumbi, Rada Starszych, jest strażnikiem Kayas i związanych z nim zwyczajów. Dziś jednakże, w wyniku migracji do miast, członkowie ludu Mijikenda stopniowo opuszczają tradycyjne osady i zapominają o związanych z nimi tradycjach.

Taniec Isukuti społeczności Isukha i Idakho w zachodniej Kenii
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2014 r.

Taniec Isukuti jest wykonywany w czasie tradycyjnych uroczystości, organizowanych przez społeczności Isukha i Idakho w zachodniej Kenii. Jest to bardzo rytmiczny taniec, wykonywany z dużą energią, w szybkim tempie i z pasją. Wtóruje mu gra na bębnach i śpiewanie pieśni. Taniec jest ważnym elementem kultury i ma wpływ na harmonijne współistnienie rodzin i społeczności. Wykonywany jest z różnych okazji i towarzyszy poszczególnym etapom życia ludzi (narodzinom, obrzędom inicjacyjnym, weselom i pogrzebom), a także obchodom rocznic, inauguracjom, świętom religijnym, imprezom sportowym czy innym wydarzeniom. Nazwa tańca pochodzi od bębnów. Muzyka wykonywana jest na trzech bębnach (dużym, średnim i małym), a zazwyczaj także na rogu antylopy i metalowych grzechotkach. Tańcem kieruje solista, śpiewający pieśni na różne tematy. Narzuca on rytm muzykom grającym na bębnach i tancerzom, którymi są mężczyźni i kobiety, ustawieni w dwóch osobnych rzędach. Zwyczaje związane z tańcem Isukuti zanikają, a sam taniec jest coraz rzadziej wykonywany. Starsi przedstawiciele społeczności nie znajdują następców, którym mogliby przekazać swoją wiedzę i umiejętności. Przeszkodą dla kontynuowania tradycji jest również brak środków i materiałów. Wielu twórców wybiera dzisiaj bardziej dochodową działalność, a publiczność coraz częściej woli widowiska współczesne.

Enkipaata, Eunoto i Olng’esherr – trzy obrzędy przejścia w społeczności Masajów
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2018 r.

Enkipaata, Eunoto i Olng’esherr to trzy, wzajemnie powiązane męskie rytuały przejścia praktykowane w społeczności Masajów. Enkipaata to wprowadzenie chłopców, poprzedzające inicjację; Eunuto to golenie głów moranom (młodym wojownikom), rozpoczynające ich drogę ku dorosłości, a Olng’esherr to ceremonia jedzenia mięsa, oznaczająca koniec moranizmu i początek dorosłości. Rytuały przejścia są głównie praktykowane przez młodych mężczyzn pomiędzy piętnastym a trzydziestym rokiem życia, ale kobiety również mają przypisane określone zadania. Ucząc młodych ludzi przyszłych ról w społeczności Masajów, rytuały służą wprowadzaniu ich do roli moranów, następnie do roli młodych dorosłych i w końcu członków starszyzny. Szacunek i odpowiedzialność, ochrona i podtrzymanie linii rodzinnej, przejście z jednej do kolejnych ról społecznych oraz przekaz wiedzy związanej z dziedzictwem niematerialnym, takiej jak stosunek do zwierząt hodowlanych, rozwiązywanie konfliktów, legendy, tradycje i życiowe umiejętności, to jedne z najważniejszych wartości które niosą z sobą obrzędy przejścia. Jednakże, mimo iż praktyki te wciąż przyciągają tłumy zainteresowanych, tradycja stopniowo zanika ze względu na rosnące znaczenie rolnictwa jako głównego źródła dochodu, wprowadzane reformy systemu własności ziemi oraz wpływ zmian klimatu na warunki tradycyjnej dla tej kultury hodowli bydła.

Obrzędy i praktyki związane z sanktuarium Kit Mikayi
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Wpis na Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony, w 2019 r.

Obrzędy i praktyki związane z sanktuarium Kit Mikayi dotyczą plemienia Luo z zachodniej Kenii. Jak głosi legenda, sanktuarium Kit Mikay przynosi szczęście ludności Seme i innym grupom etnicznym plemienia Luo, mieszkającym w pobliżu świętego miejsca. Przedstawiciele tych społeczności udają się do sanktuarium, by się pomodlić, złożyć przysięgę, odprawiać obrzędy czy kontemplować jego naturalne piękno. W czasie klęsk, takich jak klęska głodu, przedstawiciele starszyzny udawali się do sanktuarium, by poprzez obrzędy wymodlić deszcz i obfite zbiory. Obrzędy były odprawiane przez starszych mężczyzn i kobiety o wysokiej pozycji społecznej. Mężczyźni między innymi zajmowali się składaniem ofiar ze zwierząt, a kobiety śpiewały pieśni, tańczyły i przyrządzały rytualne potrawy. Przez całe pokolenia sanktuarium było uważane za święte miejsce, w którym możliwa jest komunikacja z Bogiem. Temu elementowi dziedzictwa zagrażają dziś jednak różne czynniki. Obrzędy odprawiane są coraz rzadziej, depozytariusze i praktycy starzeją się, w pobliżu powstają inne przestrzenie kulturowe. Fakt, że ostatnie pełne obrzędy, wraz z towarzyszącymi im praktykami, miały miejsce w 1987 roku, najlepiej uświadamia zagrożenie i dowodzi braku wiedzy pociągającego za sobą utratę znaczenia sanktuarium i statusu miejsca świętego w oczach społeczności.

Osiągnięcia w promowaniu tradycyjnych potraw i ochronie tradycyjnych sposobów odżywiania się
Kraj(e) członkowski(e): Kenia

Program wybrany w 2021 r. do Rejestru dobrych praktyk ochrony

Tradycyjne sposoby odżywiania się były zagrożone w Kenii z powodów historycznych i pod wpływem presji nowoczesnych wzorców. Miejscowe jedzenie, kojarzące się z biedą i zacofaniem, było pogardzane. Mając na uwadze fakt, że mało zróżnicowana dieta i zanikanie wiedzy na temat odżywiania się mogą mieć negatywne skutki dla zdrowia ludzi, bezpieczeństwa żywnościowego i zdrowego odżywiania się w 2007 roku, Kenia podjęła działania zmierzające do ochrony praktyk i form wyrazu mających związek z tradycyjnymi sposobami odżywiania się. We współpracy z naukowcami i społecznościami lokalnymi opracowano wówczas dwie inicjatywy. Pierwsza polegała na zinwentaryzowaniu tradycyjnych produktów żywnościowych, zwłaszcza tradycyjnych warzyw. Opisano wówczas około 850 miejscowych roślin pod ich lokalnymi nazwami. Następnie, w oparciu o wiedzę autochtoniczną sporządzono szczegółową dokumentację na temat ich wykorzystania w żywieniu (wraz z przepisami na potrawy) i w praktykach kulturowych (na przykład przy okazji uroczystości). W związku z tą drugą inicjatywą, UNESCO we współpracy z Departamentem Kultury oraz Muzeami Narodowymi i Międzynarodowymi Muzeami Kenii, zainicjowało projekt pilotażowy dotyczący wyłonienia i zinwentaryzowania tradycyjnych sposobów odżywiania się przy udziale dzieci ze szkół podstawowych. Celem projektu było uświadomienie zagrożeń. Obie inicjatywy spowodowały powstawanie nowych działań realizowanych niezależnie przez instytucje lokalne. Kilka podobnych inicjatyw podjęto w innych społecznościach w Kenii, a także w Etiopii i w Burkina Faso.